سیاست گام به گام شیطان

شیطان عدوّ مبین و دشمن آشکارِ انسان است. تعبیر عدوّ مبین بودن شیطان نسبت به انسان را قرآن کریم در چندین آیه ذکر کرده است، یکی از آن آیات این است: "وَقُل لِّعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطَانَ کَانَ لِلْإِنسَانِ عَدُوًّا مُّبِیناً"، "و به بندگانم بگو: سخنی را که نیکوتر است، بگویند؛ زیرا شیطان میان آنان [به سبب سخنان زشت و بی منطق] دشمنی و نزاع می افکند، زیرا شیطان همواره برای انسان دشمنی آشکار است". (۱)

دشمن هدفی جز ضرر و آسیب زدن ندارد. شیطان برای رسیدن به یکی از اهداف خود که ضلالت و گمراه کردن انسان است، با وسوسه کردن تدریجاً و گام به گام انسان را به انحراف و گناه می کشاند.

وسوسه و القائات شیطان به گونه ای نیست که انسان به آسانی بتواند آن را تشخیص دهد. او یک دفعه و ناگهانی انسان را منحرف نمی کند بلکه گام به گام او را گمراه می کند. این حیله شیطانی انسان را از توبه و استغفار غافل می کند. ممکن است انسان در مراحل ابتدایی تصمیمی برای بازگشت به خدا بگیرد اما شیطان به او می گوید: فقط یک بار دیگر، یک نگاه دیگر، یک گام دیگر، یک لقمه دیگر، یک سخن دیگر. خداوند متعال در چندین آیه از قرآن کریم انسان را از پیروی از گام های شیطان نهی کرده است، در سوره نور آیه ۲۱ می فرماید: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ"، "ای مؤمنان! از گام های شیطان پیروی نکنید؛ و هر که از گام های شیطان پیروی کند [هلاک می شود] زیرا شیطان به کار بسیار زشت و عمل ناپسند فرمان می دهد". (۲)

او در اول راه هدف نهایی خود را به انسان نشان نمی دهد تا انسان بگوید که من آن جای دور که تو تصمیم بردن مرا داری به همراه تو نمی آیم، بلکه چون او گام به گام شخص گناهکار را به سراشیبی گناه می کشاند، انسان این سراشیبی را یکجا نمی بیند که از ادامه مسیر انحرافی متوقف شود لذا فریب شیطان را می خورد و از گام های او پیروی می کند، او دشمن انسان است و هیچ گونه نفع و خیری نمی خواهد به او برساند بلکه به انجام کار بسیار زشت و عمل ناپسند به او دستور می دهد، خداوند رحمن انسان را از پیروی گام های شیطان نهی می کند، لذا انسان نباید این پیروی و حرکت به سوی کجراهه را آغاز کند، اما اگر از دستور مولای خود سرپیچی کرد باز هم از آن طرف خداوند درِ رحمت، استغفار و توبه را به روی بندگانش گشوده است ولی اگر انسان در پیروی از گام های شیطان در هیچ مرحله و گامی، به سوی خدا توبه نکند، سرانجام شیطان او را به هلاکت می رساند.

فرض کنید شخصی در قله سراشیبی ایستاده است، سراشیبی به شکلی است که فقط یکی دو گام بعدی را می تواند ببیند نه آنکه از  قله سراشیبی بتواند با یک نگاه دره وحشتناک آن را مشاهده کند، لذا احساس ترس نمی کند و یک گام به سوی جلو برمی دارد، و برداشتن تک تک این گام ها برای او آسان است، چون پایان راه را نمی بیند لذا گام به گام جلو می رود. وقتی به وسط سراشیبی رسیده آنگاه یک نگاه به عقب می کند و می بیند چه فاصله زیادی را از قله پیموده و بازگشت به عقب نیز کار دشواری است، لذا از بازگشت ناامید شده به راه خود ادامه می دهد.

از طرف دیگر هنگام اولین گناه، نفس لوامه او را بسیار سرزنش کرد و او نیز دچار عذاب وجدان شد اما به خاطر لذت گناه دوباره فریب گناه را خورد و یک گام دیگر برداشت، اکنون دست برداشتن از آن لذت برایش کار سختی است، گام سوم را برداشت باز عادت او به لذت شدیدتر شد، به همین صورت وقتی تا وسط سراشیبی رفته آنقدر به لذت گناه عادت کرده که حاضر نیست گناه را ترک کند.

لذت گناه مانند زنجیری است که هرچه بیشتر زمینه آن را فراهم کند یعنی مرتکب گناه شود به همان مقدار آن زنجیر را محکم تر به دست و پای خود می بندد و در هر بار بر ضخامت زنجیر نیز افزوده می شود، در اوایل گناه زنجیر را با دست خود بر پای خود بسته بود، آن وقت می توانست با همان دستان خود زنجیر را از پاهای خود باز کند، اما با تکرار و اصرار بر گناه پس از بستن پاها اکنون زنجیرها را بر دستان خود نیز بسته است، یعنی با آنچه که می توانست باز کند، آنها را نیز به زنجیر کشیده است، اکنون با چه وسیله ای می تواند باز کند؟

در اینجا نیز جای ناامیدی نیست، نه آن فاصله زیاد تا قله او را از بازگشت و توبه مایوس کند و نه این زنجیرهای ضخیم، بلکه او دارای تکیه گاهی است که اگر آن تکیه گاه را در فاصله هر چند هزار کیلومتری به آن چنگ زند دوباره به قله خواهد رسید زنجیرها را می تواند بشکند و خود را از آنها رها ساخته نجات پیدا کند. آن تکیه گاه خداست.

سرمایه اى عظیم تر و پربرکت تر از ساعات و ایّام عمر انسان وجود ندارد; سرمایه اى است که گاه بهره گیرى از یک ساعت آن، مى تواند انسان را از پست ترین حالات به اوج عظمت برساند و همچون «حرّ بن یزید ریاحى» از صف اشقیا درآید و در صفوف بهترین صالحان و شهیدان جاى گیرد. (۳)

در حالى که مدتى طولانى از عمرش در خدمت حاکمان ظالم بنى امیه بود، همین که در آخرین ساعات عمرش بیدار شد و شهادت در راه امام حسین علیه السلام را بر همه چیز ترجیح داد نام او از فهرست شقاوتمندان حذف گردید و در فهرست سعادتمندان قرار گرفت. (۴)

امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) می فرمایند: "إنَّ مِن خُطُواتِ الشَّیطانِ الحَلْفَ بِالطلاقِ، و النُّذورَ فی المَعاصِی، و کُلَّ یَمینٍ بِغَیرِ اللّهِ تعالى"، "سوگند خوردن براى طلاق، و نذر کردن براى گناه، و سوگند یاد کردن به غیر خدا، از گامهاى شیطان است". (۵)

امام باقر (علیه السلام) هنگامی که آیه "لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ" را قرائت کردند، فرمودند: "کُلُّ یَمینٍ بِغَیرِ اللّه ِ فهِی مِن خُطُواتِ الشَّیطانِ"، "هر سوگندى که به غیر خدا یاد شود ، از گامهاى شیطان است". (۶)
 
منابع: