مقاله ISI چگونه ارزيابي مي شود؟
ترجمه و تدوين: عادله کاظم زاده متين
مقدمه:
( Institute for scientific Information) واقع در شهر فيلادلفياي آمريکا منتشر مي گردد. اين گزارش حاوي اطلاعات ارزشمندي پيرامون مجله ها و رتبه بندي آنها مي باشد.
فاکتور تأثير (Impact Faktor)، براي نخستين بار در سال 1995 و توسط بنيانگذار ISI گارفيلد Garfield مطرح شد و به سرعت به صورت دستورالعملي جهت گزينش بهترين مجله ها به کار رفت. حقيقت اين است که اين فاکتور ابزار کاملي براي اندازه گيري کيفيت مقاله ها نمي باشد، بلکه چون روش بهتري وجود ندارد و در حال حاضر نسبت به ديگر معيارها براي ارزيابي علمي از مزايايي برخوردار است، لذا عموماً مورد استفاده قرار مي گيرد.
JCR بيش از 7500 مجله معتبر را در حدود 200 حوزه موضوعي از سال 1997 به بعد در بر مي گيرد و با استفاده از آن مي توان مجله ها را در حوزه هاي تخصصي، طبقه بندي و شاخص هاي رتبه بندي آنها را بررسي کرد. JCR در دو نسخه موجود است، نسخه علمي آن در بر گيرنده بيش از 5900 ژورنال علمي و نسخه علوم اجتماعي مشتمل بر 1700 ژورنال است. JCR از طريق Web of knowledge به شرط پرداخت وجه اشتراک قابل بررسي است.
ضريب تاثير (IF) چيست؟
چگونه يک مقاله ISI ارزيابي مي شود؟
امروزه ارزيابي مقاله هاي علمي يکي از دغدغه هاي جوامع علمي مي باشد. مؤسسه اطلاعات علميISI براي ارزيابي تحت پوشش فهرست نويسي خود، سه شاخص در نظر گرفته است:
1-فاکتور تأثير گذار (IF): اين شاخص مهمترين و در عين حال کاربردي ترين شاخص ارزيابي مجله ها از نظر ISI است.
2-شاخص فوري(Immediately): تعداد ارجاعات به مقاله هاي منتشر شده مجله در سال مورد ارزيابي تقسيم بر تعداد مقاله هاي منتشر شده در همان سال مجله مذکور است. اين شاخص در حقيقت شيب رشد منحني ارجاعات را بيان مي کند.
3-شاخص نيمه عمر استناد(Cited Half-Life):نيمه عمر ارجاعات يا نيمه عمر استناد، تعداد سال هايي است که از سال ارزيابي بايد به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزيابي باشيم. به عبارت ديگر، اين شاخص مدت زماني که نيمي از کل استنادات به آن مجله صورت پذيرفته باشد را نشان مي دهد و در حقيقت سرعت کاهش ميزان ارجاعات به مجله را بيان مي کند. بديهي است که وقتي مقاله هاي يک مجله ارزش خود را براي ارجاعات، زود از دست بدهند (مقاله ها سطحي باشند و خيلي زود بي ارزش شوند)، تنها به مقاله هاي جديد مجله ارجاع داده مي شود. اين موضوع باعث مي شود که نيمه عمر ارجاعات به مجله کاهش يابد. بنابراين هر چه نيمه عمر ارجاعات به مجله بيشتر باشد، نشان مي دهد که ارزش مقاله هاي مجله در طول زمان بيشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار مي گيرند. در مجموع هرچه نيمه عمرارجاعات به يک مجله بيشتر باشد، ارزش مجله بالاتر مي رود.
در پايان هر سال، مجله هاي تحت پوشش فهرست نويسي ISI که در فهرست وبگاه علم (Web of Science=WOB) قرار گرفته اند، ارزيابي مي شوند. معيارهاي ارزيابي و سنجش همان شاخص هاي ارزيابي ISI (سه شاخص اشاره شده دربالا) مي باشند. نتايج اين ارزيابي نيز درگزارش هاي ارجاع مجله JCR هر سال جهت اطلاع عموم اعلام مي شود.
در بين فاکتورهاي بالا، فاکتور تأثير، کاربردي ترين شاخص مي باشد و امروزه به طور گسترده اي در درجه بندي و ارزيابي مجله هاي مورد استفاده قرار مي گيرد. اين فاکتور در حقيقت توانايي مجله و هيأت تحريريه آن را در جذب بهترين مقاله ها نشان مي دهد.
بانک اطلاعات ISI، مرکزي براي فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترين مجله هاي علمي منتشره در دنيا به منظور تبادل اطلاعات ميان پژوهشگران مختلف مي باشد. پر واضح است که منظور از پوشش جامع، فهرست نمودن کل مجله هاي علمي منتشر شده در جهان نمي باشد. چرا که از طرفي مقرون به صرفه نيست و از طرف ديگر تمام مجله هاي نشر يافته در جهان از استانداردهاي ISI پيروي نکرده اند و از غناي علمي لازم برخوردار نيستند. ارزيابي مجله هاي علمي ISI به طور مستمر و مداوم هر دو هفته صورت مي گيرد. ارزيابي کنندگان ISI در حدود 2000 عنوان جديد را سالانه مورد ارزيابي قرار داده و تنها 10 تا 12 درصد از مجله هاي علمي ارزيابي شده، انتخاب مي شوند. هر مجله علمي قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI يکسري مراحل ارزيابي را پشت سر مي گذارند.
از جمله عوامل مورد ارزيابي و رعايت استانداردهاي بانک اطلاعاتيISI، کميته علمي منتخب مجله، تنوع بين المللي مقاله هاي چاپ شده درآن، نشر به موقع مجله و جايگاه نشر آن مي باشد. لازم به ذکر است که هيچ يک از اين عوامل به تنهايي مورد بررسي و ارزيابي قرار نمي گيرد، بلکه با بررسي مجموع عوامل، يک امتياز کلي داده خواهد شد. از جمله مواردي که در ارزيابي مجله مورد توجه قرار دارد اين است که عنوان مقاله ها، چکيده و کلمات کليدي بايد به زبان انگليسي باشد همچنين توصيه مي شود که منابع نيز به زبان انگليسي نوشته شوند. اگر چه اطلاعات علمي مهم به تمامي زبانها به چاپ مي رسد، اما موارد ذکر شده بايد به زبان انگليسي باشد تا تحت داوري و ارزيابي ISI قرار گيرد زيرا ارزيابي کنندگان مجله هاي علمي در ISI نمي توانند عناوين ومنابع بکار رفته در مقاله ها را به زبان انگليسي ترجمه کنند. داوري علمي و تخصصي مقاله هاي چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشناي علمي از جمله عمده ترين موارد مورد توجه ارزيابي کنندگان مي باشد که گوياي اعتبار و غناي علمي مجله است.
سه پايگاه WOS ، EST و JCR از معتبرترين پايگاه هاي علم سنجي هستند که توسط مؤسسه اطلاعات علمي ISI تهيه و روز آمد سازي مي شوند.
پايگاه Essential Science Indicators) ESI بر مبناي دوره هاي زماني 10 ساله، به ارائه آمار در قالب شاخص هاي تعيين شده توليد علم از جمله رتبه علمي کشورها بر اساس تعداد توليدات علمي، تعدا کل استنادها و نسبت استناد به توليدات علمي مي پردازد.
در پايگاه Web of Science)WOS) امکان جستجو و استخراج اطلاعات در طول دوره هاي زماني مختلف بر اساس شاخص هاي گوناگون علم سنجي وجود دارد.
پايگاه (JCR (Journal citation Reprts به ارائه گزارش استنادي نشريه ها مي پردازد.
از طرفي تعداد نشريه هايي که هر کدام از اين پايگاه ها نمايه مي کنند نيز با ديگري متفاوت است.
بهترين معيارهاي ISIبراي نمايه کردن مجله ها چيست؟
1-زمان بندي نشر، تعريف شده باشد يعني معلوم باشد که فصلنامه است، ماهنامه است يا... و در موعد معين هم آماده شود.
2-فرآيند داوري براي مجله تعريف شده باشد.
3-قواعد نشر بين المللي را رعايت کند. براي مثال، عنوان مجله گوياي محتواي آن باشد.
4-مقاله به هر زباني که باشد مهم نيست ولي چند مورد در آن بايد به زبان انگليسي باشد که عبارتند از: اسامي نويسندگان، عنوان، چکيده و کلمات کليدي و حتي الامکان منابع و مآخذ هم انگليسي باشد. موارد فرعي هم وجود دارد که شامل اين موارد است:
1-مجله بايد حوزه بين المللي داشته باشد و به يک حوزه جغرافيايي خاص تعلق نداشته باشد.
2-در حوزه آن مجله، ترجيحاً مجله مشابه نباشد يا اگر هست آن مجله معيار برتري نسبت به آنها داشته باشد.
3-افراد به وجود آورنده آن حتي الامکان افراد شناخته شده اي باشند.
4-افراد به وجود آورنده، توزيع جغرافيايي مناسبي داشته باشند مثلاً همه ايراني نباشند.
البته موارد فرعي، نمره اضافه دارد و در قبولي يا رد مجله از طرفISI نقش بازي نمي کند.
جايگاه توليد علم ايران در سطح بين المللي
در دوره 10 ساله اول (ژانويه 1997تا 30ژوئن 2007)، کل توليدات علمي ايران، 85هزار و 629بار مرود استناد قرار گرفته است که به اين ترتيب نسبت تعداد استنادها به توليدات علمي ايران، 3/11 بوده است. هر چند تعداد کل استنادها و همچنين نسبت استنادها به توليدات علمي ايران نسبت به دهه منتهي به 30آوريل 2007 افزايش يافته است، اما اين نظر رتبه ايران نسبت به دوره قبل تغييري نداشته است. از طرفي، بر اساس آمار
پايگاه Web of Science)WOS)، جمهوري اسلامي ايران در دوره تقريبي 9 ماهه اول سال 2007که از اول ژانويه لغايت 25 سپتامبر سال 2007، برابر با 11 دي ماه 1385 لغايت 3 مهرماه 1386 را در برمي گيرد، داراي 6289عنوان توليد علمي نمايه شده بوده است. براساس اين آمار نيز کشورمان از نظر تعداد توليدات علمي، رتبه دوم را در بين کشورهاي اسلامي به خود اختصاص مي دهد و پس از ترکيه و قبل از مصر قرار مي گيرد. اين در حالي است که در همين دوره 9 ماهه، ترکيه داراي 13402عنوان، مصر داراي 2790عنوان، پاکستان داراي 1443 عنوان و عربستان سعودي داراي 1311 عنوان توليد علمي نمايه در پايگاه WOS بوده اند.
تعداد نشريه هاي ايراني نمايه شده در پايگاه JCR در سال 2006 نسبت به سال 2005 از سه عنوان به شش عنوان افزايش يافته است.
دکتر عبدالرضا نوروزي چاکلي، مدير سابق گروه علم سنجي مرکز تحقيقات سياست علمي کشور وعضو هيأت علمي گروه علوم کتابداري و اطلاع رساني دانشگاه شاهد، علت اين پيشرفت را اقدامات و تسهيلاتي که در سالهاي اخير جهت پژوهش در سطح کشور، برگشت بورسيه ها به کشور پس از فراغت از تحصيل، توسعه رشته هاي تحصيلات تکميلي به ويژه دوره هاي دکتري، افزايش اعزام پژوهشگران به سفرهاي کوتاه مدت جهت تحقيق و ارائه مقاله در کنفرانس هاي بين المللي و نيز راهيابي 14 عنوان نشريه ايراني به زبان انگليسي در پايگاه هاي ISIکه ورود تعداد زيادي از مقاله هاي ايرانيان را به پايگاه هاي ISI در پي داشته و زمينه مورد استناد واقع شدن مقاله هاي ايرانيان را فراهم کرده اند، عنوان کرده است.
نتيجه گيري
برگزاري کنگره ها و مجامع در سطح ملي و بين المللي نيز باعث ايجاد تعامل ميان انديشمندان مي شود. اين اعتماد در پژوهشگران بايد به وجود بيايد که ايده هاي آنان محفوظ مي ماند؛ از جمله اين که نسبت به ثبت اختراعات اقدامات مؤثرتري انجام مي شود و ايده هاي علمي و پروپوزال هاي پژوهشگران در فضايي امن تر و بانگاهي صددرصد علمي و به دور از هرگونه اعمال نظر شخصي مورد بررسي واقع شوند و نتيجه ارزيابي، سريع تر به اطلاع آنان برسد.
امروزه مهمترين روش ارزشيابي نشريه هاي علمي، علم سنجي است که معمولاً از طريق پايگاه هاي استنادي ISI و مجله همراه آنها JCR صورت مي گيرد.اين هم بايد براي ارزشيابي مجله هاي فارسي نيز به وقوع بپيوندد. بعد از جنگ جهاني دوم، جهان با حجم انتشارات روبرو شد که ارزيابي انتشارات علمي را با مشکلاتي مواجه کرد و در پي آن راهکارهايي که براي حل مشکل پيشنهاد شد، روش هاي کمي بودند که يکي از موفق ترين آنها که برد جهاني پيدا کرده است روش علم سنجي است.
حوزه عمل علم سنجي، پايگاه هاي استنادي است. بنابراين نه تنها ايران بلکه همه کشورهايي که زبان علمي آنها غير انگليسي است به پايگاه هاي استنادي خود نيازمندند، زيرا نقص عمده پايگاه ISI تکيه فراوان آن به زبان انگليسي است. در نتيجه کشورهايي زبان ملي و علمي آنها غيرانگليسي است، تنها بخش انگليسي انتشارات علمي آنها وارد پايگاه ها مي شود و مورد ارزيابي قرار مي گيرد. شايد به همين دليل است که کشورهايي مثل چين، ژاپن، کره، مالزي، و... به تهيه نمايه هاي استنادي خود اقدام کرده اند.
به منظور ارزيابي کل انتشارات علمي ايرانيان و نيز تحکيم هرچه بيشتر استقلال علمي کشور، ايجاد پايگاه هاي نمايه هاي استنادي علوم، علوم اجتماعي، هنر و علوم انساني درداخل الزامي است.
منابع:
-پايگاه اطلاعات علمي SID
-سخنراني دکتر عباس چاکلي، مدير سابق گروه علم سنجي مرکز تحقيقات سياست علمي کشور
-Jouma citiation Reprts
به نقل از: نشريه دانشگاه علم و صنعت ايران/شماره65
/س
