آشنایی با خانه طباطبایی ها در کاشان

ایرانیان از گذشته تا به امروز به هنر علاقه‌مند بوده‌اند، این را می‌توان در آثار تاریخی فراوانی که در جای جای این کشور پهناور در هر شهر و روستا ساخته شده متوجه شد. اگر به چنین چیزی شک دارید کافی است به شهر کاشان قدم بزنید. یکی از زیباترین خانه‌های قدیمی جهان در اینجا قرار گرفته است؛ خانه طباطبایی ها! این خانه به دلیل زیبایی منحصر به‌ فرد خود به عروس خانه‌های ایران معروف شده است و و زمانی که درون آن قدم بزنید خواهید فهمید که لیاقت چنین عنوانی را دارد.

خانه طباطبایی ها کجاست؟

در کنار بقعه امام زاده سلطان امیر احمد، در محله تاریخی به همین نام، لابه‌لای کوچه‌هایی خاک خورده از دل تاریخ، ناگهان به یک خانه بزرگ و جذاب که بادگیرهایش از چند صد متر دورتر به شما سلام می‌کند، بر خواهید خورد. اینجا خانه طباطبایی هاست. خانه‌ای با وسعت حدود ۴۷۳۰ متر مربع که پر است از پستوها، حیاط، ایوان، اتاق‌ها و ...

ویژگی‌ها و تاریخچه این خانه

به گواه تاریخ این خانه به حاج سید جعفر طباطبایی، یکی از تاجران بزرگ فرش در کاشان متعلق بوده است. وی در حدود سال ۱۲۵۰ هجری، با مراجعه به معروف‌ترین معمار آن دوران یعنی استاد علی مریم، از او می‌خواهد که برایش خانه‌ای باشکوه طراحی کند تا در خور خانواده طباطبایی‌ها باشد. جالب است بدانید استاد علی مریم بعد‌ها خانه بروجردی‌ ها را نیز طراحی کرده و همین نشان از هنرمندی این استاد بزرگ داشته است.

عملیات طراحی و ساخت خانه طباطبایی ها حدود ۱۰ سال به طول می‌انجامد. گفته می‌شود گچ‌بری‌های بی‌نظیر خانه را نیز استاد صنیع الملک بر عهده داشته است. وی یکی از هنرمندان مشهور دربار ناصرالدین شاه بوده است که به علت دوستی‌اش با طباطبایی‌ها، کار گچ‌بری و نقاشی بخش‌های مختلف این امارت را انجام داده است. چیزی که حالا ما از این خانه مشاهده می‌کنیم مانند فرش دستباف با ارزشی است که روی آن قیمت نمی‌توان گذاشت. در هر طرف خانه که بنگرید آینه‌کاری، گچ‌بری، نقاشی و معماری جذابی را خواهید دید که از نگاه کردن به آن‌ها خسته نخواهید شد.

این خانه با شماره ثبت ۱۵۰۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم اکنون توسط شهرداری کاشان اداره می‌شود. خوشبختانه خانه طباطبایی ها سرنوشت بد خیلی از آثار تاریخی ایران را پیدا نکرد و خیلی زود در حدود سال ۱۳۷۳ مسئولان به فکر احیا و مرمت آن افتادند و سرانجام پس از چند سال کارخانه را به وضعیت امروزی رساندند.

نکته جالب درباره اهالی این خانه این است که وقتی مهدی نطنزی معروف به بروجردی فرزند حاج حسن نطنزی (بروجردی) به خواستگاری دختر طباطبایی‌ها که ساکن این خانه بودند می‌رود، آن‌ها شرط می‌گذارند که باید یک خانه در حد خانه که امروز در آن ساکن است برای دخترشان ساخته شود. از همین رو حاج حسن نطنزی (بروجردی) خانه معروف بروجردی‌ها را می‌سازد.

معماری خانه طباطبایی ها

این خانه به روش قرینه ساخته و یک طبقه پایین‌تر از سطح زمین اصلی ساخته شده است. این کار به دلایل مختلفی انجام می‌شده است. این شیوه که به آن گودال باغچه می‌گویند روشی معمول در معماری خانه‌های کویری است تا از آن‌ها در برابر گرما، زلزله محافظت کرده و دسترسی به آب قنات و رطوبت کف زمین را نیز آسان‌تر کند.

نکته جالب اینجاست که اگر از بیرون به خانه نگاه کنید هیچ زیبایی و شکوهی نمی‌بینید و احتمالاً بدون توجه از کنار آن خواهید گذشت. این شیوه معماری درون‌گرایی در کاشان که مردمی مذهبی داشتند مرسوم بوده است. این یک فرهنگ خوب و جالب است که آن‌ها نمی‌خواستند که از نمای بیرونی نظر کسی را جلب کنند و خانه‌شان با خانه دیگران تفاوت داشته باشد. نکته دیگر درباره معماری که برگرفته از عقاید مذهبی است این است که این خانه طوری طراحی شده که به هیچ‌وجه از بیرون به داخل دیدی وجود نداشته باشد و تمام اعضای خانه بتوانند به راحتی در آن زندگی کنند.

ورود به خانه

در خانه طباطبایی ها ۴ حیاط وجود دارد که یک حیاط مرکزی، دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط هم مخصوص استفاده خدمه بوده است. برای ورود به خانه طباطبایی ها ۵ درب، در نظر گرفته شده است. پس از گذر از درب اصلی شما از راهروی عبور کرده و به هشتی می‌رسید. سپس به بخش بیرونی خانه که حیاطی بسیار بزرگ و جذاب است بر خواهید خورد که به صورت مربعی شکل است. در این حیاط حوض مستطیلی شکل بزرگی وجود داشته که در معماری‌های آن زمان مرسوم بوده و فضای خانه را خنک می‌کرده است.

شاه‌نشین؛ محل پذیرایی مهمان‌ها

اما در بخش جنوبی خانه، جذاب‌ترین بخش آن به نام شاه‌نشین وجود دارد. اینجا محلی بوده که از مهمان‌های مهم در آن پذیرایی یا مراسم‌های خاص خود را در آن برگزار می‌کردند. داخل شاه‌نشین به طرز فوق‌العاده‌‌ای زیبا طراحی شده است؛ سقف بسیار بلند، در‌ب‌های چوبی کنده‌کاری شده و دیوار‌هایی با گچ‌بری‌های خاص جلوه‌ای فوق‌العاده به شاه‌نشین داده است. همچنین پنجره‌هایی رنگی که دران تعبیه شده به طرز عجیبی نور را به داخل هدایت می‌کردند و سبب ایجاد تصاویر شگفت از ترکیب نور و رنگ می‌شدند. معمولا در خانه‌های تاریخی، بیشترین سلیقه و دقت را برای طراحی شاه نشین آن در نظر می‌گرفتند، که شاه نشین خانه طباطبایی ها را می‌توان بهترین نمونه از این اتاق‌ها در بین خانه‌های تاریخی ایران دانست.‌‌‌‌

ایوان شگفت‌ انگیز آیینه

ایوان آینه نیز یکی از محل‌هایی است که جذابیت خاصی به خانه داده است. این ایوان درست در جلوی شاه‌نشین قرار گرفته است و دارای دو ستون بزرگ است که زیر طاق اصلی واقع شده اند. از زیر که به سقف ایوان نگاه کنیم یک اثر هنری جذاب را می‌بینید. نقش فرش کاشانی با گچ‌بری و آیینه‌کاری بر سقف ایوان خودنمایی می‌کند. در طول کل این ایوان هم آیینه‌کاری‌های قرار دارد که علاوه بر زیبا کردن محیط، به خاطر انعکاس نور به روشن‌تر شدن شب‌ها کمک می‌کرده تا شب‌نشینی‌هایی آن‌ها لذت بخش‌تر باشد.

اتاق‌های زمستانه و تابستانه

در طراحی خانه های قدیمی به دلیل نبود وسایل سرمایشی، اتاق‌هایی با معماری خاص را برای اقامت در زمستان و تابستان در نظر می‌گرفتند. در بخش بیرونی و در اطراف حیاط خانه طباطبایی ها اتاق‌های زمستانه وجود دارد که سقف آن‌ها برای حفظ گرما بسیار کوتاه ساخته شده و موقعیت قرارگیری آن به گونه است که بیشتر مدت زمان آفتاب به آن‌ها می‌تابیده است، تا بتواند گرما را ذخیره کند و اعضای خانه را از سرمای سخت شب‌های کویر حفظ کند. همچنین در همین بخش بیرون در قسمت دیگر حیاط نیز اتاق‌های تابستانه‌ای ساخته شده که همیشه در سایه هستند و در و پنجره‌های زیاد آن به همراه فضا‌هایی که به بادگیر‌های مرتبط هستند بتوانند این اتاق‌ها را خنک نگه‌ دارند.

سرداب

سرداب جزو جدانشدنی از بنا‌های معماری قدیمی بوده است. درون خانه طباطبایی ها هم ۲ سرداب در قسمت داخلی و بیرونی وجود دارد که برای فرار کردن از شر گرمای سخت کویر طراحی شده‌اند. این سرداب‌ها حدود ۱۰ متر زیر سطح زمین هستند و از طریق بادگیر‌ها جریان هوا به آن‌ها منتقل می‌شود. همچنین به خاطر وجود آب درون آن و چند لایه بودن دیوارها، این هوای سرد در آنجا باقی می‌مانده و دمای حدود ۱۰ الی ۱۵ درجه سردتر از دمای معمول محیط را ایجاد می‌کردند. بنابراین مکانی مناسب برای گذراندن تابستان‌های گرم کویر بوده است. در خانه طباطبایی ها دو سرداب وجود دارد که سرداب بخش خدمه برای نگهداری مواد غذایی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

اندرونی خانه طباطبایی

بخش اندرونی فضایی بوده که خانواده اصلی طباطبایی در آن سکونت داشتند. بخش اصلی آن یک اتاق بزرگ ساده مشرف به حیاط است که سقف بلند و طاقی شکل دارد و دارای ۳ درب بزرگ و چندین در کوچک است که همگی پنجره‌های رنگی و جذابی دارند و نور را به داخل هدایت می‌کنند. در بخش شمال غربی اندرونی نیز یک حیاط دیگر وجود دارد که اتاق‌های فراوانی در اطراف آن قرار گرفته است و همگی مشرف به حوض و باغچه‌های زیبای درون حیاط هستند. نکته جالب این است که اندرونی دارای گچ‌بری خاصی نیست و فقط معماری نوع طاق و سقف آن است که به چشم می‌خورد.

بخش خدمه

در خانه‌های قدیمی به دلیل داشتن خدمه، بخشی نیز در طراحی خانه برای زندگی و کار آن‌ها در نظر گرفته می‌شد. این بخش فاقد تزیینات معمول در باقی قسمت‌های ساختمان است. در بخش خدمه آشپزخانه، انبار، محل زندگی سرداب و محل شست و شوی مجزا وجود داشته تا تمام کار‌های خدماتی خارج از بخش اصلی خانه انجام شود.

آتش سوزی در خانه طباطبایی ها

در تیرماه سال ۹۷ به دلیل اتصال سیم پنکه، یکی از اتاق‌های خانه طباطبایی ها که به عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گرفت، دچار حریق شد که فوراً با عمل سریع آتش‌نشانان خاموش شد و آسیبی به دیگر بخش‌های بنا وارد نشد.

اطلاعات مورد نیاز

آدرس: اصفهان، کاشان، خیابان علوی، کوی سلطان امیراحمد

زمان بازدید: ۰۹:۰۰ تا ۱۹:۰۰

هزینه ورود: ۲۵۰۰ تومان برای ایرانیان - ۱۵۰۰۰ تومان برای اتباع خارجی

منبع: سایت ستاره