«و مهر زنان را به منزله هدیه و پیشکش به آنان بپردازید، ولی اگر آنان چیزی از آن را با طیب خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید».( وآتوا النساء صدقاتهن نحلة فإن طبن لکم عن شیء منه نفسا فکلوه هنیئا مریئا) (1).
مهریه از امور منحصر به نظام حقوق زن و خانواده در اسلام نیست، بلکه پیش از اسلام میان اقوام و ملل گوناگون عالم، حتی در دوران ماقبل تاریخ نیز مرسوم بوده است؛ البته در هریک با ویژگی‌هایی همراه بوده است. (2)
در اعصار گذشته، آنچه مرد در ارتباط زناشویی به زن می داد، یا حق الاجاره و قیمتی بود که مرد به خانواده زن پرداخت می کرد، یا مرد برای تصاحب زن چیزی را به او پیشکش می کرد. اما در اسلام به این حقیقت مهم توجه شده است که آفرینش زن و مرد به گونه ای حکیمانه متفاوت است. زن موجودی مکمل وجود مرد است و مردان برای حفظ بقای خود و ارضای بسیاری از نیازهایشان سراغ زنان می روند. در این ارتباط، زنان خود را ارزان در اختیار مردان نمی گذارند و به اصطلاح مرد برای دستیابی به زن متحمل هزینه هایی می شود. نگاهی به سیر تاریخ مهریه در اسلام روشن می سازد که تعیین صداق و مهریه در اسلام و میان مسلمانان به درهم و دینار (نقره و طلا) یا هرگونه وجه نقد و پول رایج منحصر نبوده است.بخشی از آن هزینه ها هدیه و پیشکشی است که به شخص زن می پردازد. به بیان استاد شهید مرتضی مطهری، مهریه ماده ای است از یک آیین نامه کلی که طرح آن در متن آفرینش ریخته و با دست فطرت تهیه شده است. ایشان معتقدند که قرآن کریم مهر را صدقه می نامد تا مسئله صداقت و راستین بودن علاقه مرد را به زن نمایان سازد. همچنین قرآن مهریه را «نحله» می نامد تا آن را هدیه و پیشکشی از سوی مرد معرفی کند. بنابراین، مهریه ناشی از احساسات رقیق و عطوفت آمیز مرد به زن است، نه احساسات خشن و مالکانه مرد. (3)
با توجه به این نگاه قرآنی روشن می شود که دین مقدس اسلام به مهریه نگاهی مادی ندارد و به مقدار آن توجه نمی کند. در بیان و سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) نیز این نگاه خودنمایی می کند. تا آنجا که یکی از ویژگی‌های مثبت در ملاک های انتخاب همسر کمی مهریه فرد است. در مقابل، زنانی که مهریه های سنگین دارند، بسیار نکوهش شده اند. در این زمینه نقل شده است که وقتی در محضر شریف امام صادق (علیه السلام) درباره شومی ها و بدی ها سخن به میان آمد ایشان فرمودند:
«شومی و بدی در سه چیز است: در زن؛ مرکب؛ و خانه؛ اما زن شوم کسی است که مهریه بسیار داشته و عقیم باشد...». .. الشؤم فی ثلاث فی المرأة والدابة والدار فأما شؤم المراة فکثره مهرها وعقم رحمها (4).
درباره اهمیت جایگاه مهریه در اسلام، به ویژه در فقه و حقوق اسلامی از امام صادق بر این سخن شریف و تأمل برانگیز نقل شده است: «کسی که با زنی ازدواج کند، در حالی که نیت او این نباشد که مهریه همسرش را بدهد، آن مرد نزد خداوند چون زناکاران خواهد بود!» (قال الصادق : من تزوج امرأة ولم ینو أن یوفیها صداقها فهو عند الله زان )(5).
نکته ظریف در این سخن حکیمانه آن است که آنچه نکوهش شده، این نیست که مرد هنگام ازدواج قصد و نیت پرداخت نکردن مهریه زن را داشته باشد، بلکه حضرت صلى الله علیه وسلم نداشتن قصد پرداخت مهریه زن هنگام ازدواج با او را مذموم دانسته است؛ گویی چنین عقد ازدواجی را نزد خداوند نافذ نمی دانند. در نتیجه، به فرموده ایشان، عمل زناشویی مرد نزد خداوند در حکم زنا خواهد بود.
همچنین درباره اهمیت دادن به مهریه همسران، از آن بزرگواران علت، از جمله امام موسی بن جعفر (علیه السلام) علی نقل شده است: اهل بیت (علیهم السلام) ما بر این مطلب تأکید داشته اند که مهریه همسرانشان باید چونان هزینه حج بیت الله الحرام، از پاک ترین بخش اموالشان باشد.؟ (قال السندى بن شاهک، وکان الذی وله الرشید بحبس موسی ، مما حضرته فقال : اهل بیت (علیهم السلام) ضرورتنا ومهور نسائنا وأکفانا من طهور أموالنا (6).
نگاهی به سیر تاریخ مهریه در اسلام روشن می سازد که تعیین صداق و مهریه در اسلام و میان مسلمانان به درهم و دینار (نقره و طلا) یا هرگونه وجه نقد و پول رایج منحصر نبوده است. با تدبیری که پیامبر اسلام اندیشیده بودند و پس از ایشان اهل بیت (علیهم السلام) ما و دیگر مسلمانان نیز از آن پیروی کردند، امور دیگری نیز هنگام ازدواج به منزله مهریه به زن پیشکش می شد.
پی‌نوشت‌ها:
- نساء، 4
- مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص۱۷۹.
- مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص186.
- محمد بن یعقوب الکلینی الرازی، الکافی، ج ۵، ص۱۹۷
- محمد بن علی بن بابویه الصدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۹
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۵، ص۳۲۵
منبع: همسران شایسته، اسد الله طوسی، چاپ اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، قم ۱۳۹۱
