بررسی و دقّت در روایات امامان معصوم (علیهم السلام) نشان می دهد که هدیه در سیره و سنّت، مفهومی وسیع دارد که هم شامل مادیات و اشیا می شود و هم امور معنوی را دربرمی گیرد. در آموزه های دینی، بیان عیوب دوستان از روی خیرخواهی و به جهت اصلاح، هدیه ای تلقی شده است که برادران دینی به یکدیگر اهدا می کنند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
«احَبُّ اخوانی الی مَنْ اهْدی الی عُیوبی»[1]؛
«محبوب ترین برادران نزد من کسی است که عیب هایم را به من هدیه دهد (مرا نسبت به آنها آگاه کند)».
در همین راستا امام علی (علیه السلام) «موعظه» را به عنوان بهترین هدیه ذکر می کند و می فرماید:
«نِعْمَ الْهَدِیةُ الْمَوْعِظَة»[2]؛
بهترین هدیه، موعظه و پند است».
از روایات معصومین (علیهم السلام) نکات متعددی پیرامون هدیه می توان آموخت که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می نماییم:
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند:
«از شرافت و بزرگواری مرد نسبت به برادر مسلمانش این است که هدیه اش را قبول کند، و از آنچه دارد به او هدیه دهد، و خود را به خاطر او به مشقّت نیاندازد و سپس فرمود: من کسانی را که در این باره خود را به زحمت می اندازند دوست ندارم».[3]
در روایت دیگری امام باقر (علیه السلام) فرمود:
«کانَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله و سلم) یأْکلُ الْهَدِیةَ وَ لَا یأْکلُ الصَّدَقَةَ وَ یقُولُ تَهَادَوْا فَإِنَّ الْهَدِیةَ تَسُلُّ السَّخَائِمَ وَ تُجْلِی ضَغَائِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْأَحْقَادَ»[4]؛
«رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هدیه را می پذیرفت ولی از گرفتن صدقه پرهیز می کرد و می فرمود: به همدیگر هدیه دهید؛ زیرا هدیه دلخوری ها را بر طرف می سازد، و کینه ها و دشمنی های دیرین را از بین می برد».
آنچه با دقّت در روایات اسلامی مهم به نظر می رسد، این نکته است که: باید به کیفیت و آثار تربیتی و معنوی هدیه بیشتر توجّه شود و ارزش مادی و مالی آن را نباید برجسته کرد. لذا شایسته است که در تهیه آن، علاقه و شوق کسانی که هدیه برای آنان خریداری می شود، در نظر گرفته شود؛ تا با دیدن آن، هیجان و شور و شوق روحی در دریافت کنندگان هدیه ایجاد شود و موجب ایجاد صمیمیت و همدلی بین آنان گردد.
بر همین اساس ضرورت ندارد که سوغات، گرانبها و دارای ارزش مادی بالا باشد! چراکه خود سوغات و هدیه سفر، ارزشی معنوی و اخلاقی دارد، هر چند قیمتش نازل و مقدارش اندک باشد.
حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«إِذَا خَرَجَ أَحَدُکمْ إِلَی سَفَرٍ ثُمَّ قَدِمَ عَلَی أَهْلِهِ فَلْیهْدِهِمْ وَ لْیطْرِفْهُمْ وَ لَوْ حِجَارَة»[5]؛
«هرگاه یکی از شما به سفر رفت، هنگامی که به سوی خانه و خانواده اش بر می گردد، حتماً برایشان هدیه و سوغات آورد، حتی اگر شده، سنگی باشد!»
روشن است که هدف آن حضرت، آوردن سنگ نیست، بلکه می خواهد بفرماید هدیه، هر چند ارزان و ناچیز هم باشد، مهم است و خوب است که مرد خانه و بزرگ خانواده، دست خالی و بی سوغات به خانواده اش بر نگردد.
البته اگر سفر معنوی و به مکان های مذهبی باشد، انتظار می رود، علاوه بر هدیه های مادی، هدیه دعا و نماز و زیارت به نیابت از دوستان و آشنایان به جا آورده شود و سوغاتی ها از جنس یادآوری امور معنوی باشد.
اما در خصوص پس فرستادن هدیه باید گفت که حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید:
«الْهَدِیةُ ثَلَاثٌ هَدِیةُ مُکافَأَةٍ وَ هَدِیةُ مُصَانَعَةٍ وَ هَدِیةٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»[6]
؛ «هدیه سه گونه است: هدیه ای که جبران و تلافی هدیه ای دیگر است و هدیه که به منظور رشوه و برای ساخت و پاخت داده می شود و دیگری هدیه ای است که تنها برای خدا و بدون هیچ قصد و انگیزه دیگری داده می شود».
در پایان گفتنی است رد کردن و نپذیرفتن هدیه کار درستی نیست زیرا همان طوری که هدیه دادن موجب جلب محبت و دوستی می گردد و رد کردن آن موجب دلخوری و دشمنی می شود.
پی نوشت ها:
[1] . بحارالانوار، ج 71، ص 282.
[2] . إرشاد القلوب إلى الصواب، ج 1، ص 13.
[3] . طبرسى، على بن حسن، مشکاة الأنوار، ص 219، کتابخانه حیدریه، نجف، 1385 ق.
[4] . همان.
[5] . مکارم الأخلاق، ص 266.
[6] . الخصال، ج 1، ص 89، الهدیة على ثلاثة وجوه ...
منبع: حوزه نت
