یکی از عوامل مهم فحشاگریزی، نماز و انس و رابطه با خداست و هر اندازه این عامل تقویت، با کیفیت بالاتری انجام گیرد، قدرت فحشاگریزی و فحشاستیزی آن نیز بیشتر است.
هر نمازی که از روی ریا و برای هموار ساختن موقعیت اجتماعی و شغلی نباشد، بلکه ریشه در تعبّد و اعتقاد فرد داشته باشد، در جلوگیری از گناه به صورت نسبی مؤثر خواهد بود. اگر چه همه شرایط و ویژگی‌ها را نداشته باشد.
در این مقاله ضمن اشاره به منشا و انگیزه گناهان به شرایط قبولی اعمال و عبادات در آیات و روایات و اینکه نماز زمینه ی ترک گناه است نه علت تامه ، نشان قبولی نماز و سه شرط اساسی نماز از منظر حاج آقا قرا ئتی اشاره می شود.
نماز چه تاثیری بر دوری از گناه دارد؟
منشا و انگیزه ى گناهانعلماى اخلاق مى گویند: منشا و انگیزه ى گناهان ، سه قوه است: قوه شهویّه، قوه غضبیّه، قوه وهمیّه.
1.قوه شهویّه ، انسان را به افراط در لذت خواهى نفسانى ، مى کشاند، که سرانجامش ، غرق شدن در فحشا و زشتى ها است.
2.قوهّ غضبیّه ، انسان را به ظلم وطغیان آزار رسانى و تجاوز، وادار مى کند.
3.قوهّ وهمیّه ، برترى طلبى و انحصار جویى و تکبر و روح خوداخواهى را در انسان زنده مى کند و او را به گناهان بزرگى در این وادی، وا مى دارد.
اگر با دقت بررسى کنیم در مى یابیم که اکثر گناهان (اگر نگوییم همه ى گناهان ) به این سه قوه باز مى گردند.
این سه قوه در وجود انسان لازم است ، ولى اگر کنترل وتعدیل نشود و به افراط و تفریط کشانده شود، سرچشمه ى گناهان بسیار خواهد شد.
براى توضیح بیشتر به این مثال توجه کنید:آب ، که مایه ى حیات انسان و گیاه و حیوان ها مى باشد، اگر در جلو آن سدى بسته شود، تا سیلاب پشت سر آن جمع شود، نه تنها سیلاب به ما ضرر نمى زند.
بلکه هروقت نیاز به آب شد، دریچه ى سد را باز کرده و گیاهان و دام ها از آب آن سد، بهره مند مى شوند.حال اگر سیلاب مهار نشود، هنگام طغیان ، دیوانه وار به باغ ها و کشتزارها و خانه ها سرازیر شده و همه را ویران مى کند.
در مورد انسان نیز، نیروى غضب براى دفاع و شهوت براى بقاى نسل لازم است ، ولى اگر این دو غریزه بر اثر افسار گسیختگى طغیان کنند، موجب بروز جنایات ویرانگر و انحرافات جنسى و بى عفتى خواهند شد.
نتیجه اینکه : اگر بخواهیم جامعه را از لوث گناه پاک سازیم ، و یا وجود خویش را از آلودگى گناه ، حفظ کنیم ، باید غرایز و تمایلات نفسانى را کنترل و تعدیل کنیم .
بنابراین علاوه بر هوای نفس و نیروهای غریزی درونی که زمینه افراط و انحراف عمل و گناه را فراهم می کند، عوامل بیرونی تحریک انسان به سمت گناه شیطان هاى انس و جن، جاذبه هاى فریبنده دنیا، اطاعت از طاغوت ها و سد کنندگان راه خدا و همنشینى با منحرفان است.
نماز کامل چه نمازی است؟
نماز کامل را کسی به جا می‌آورد که از درجه عقلی بالایی برخوردار است و در عین حال در مورد احکام و ذکرهای نماز تفکر و تعقل می‌کند. کسی که نماز را سبک نمی‌شمارد، ذکرها را هم با توجه می‌گوید و به معنای و مفهوم آن اعتنا می‌کند.
در نتیجه نماز بر روی سبک زندگی او هم اثر می‌گذارد و آن را کامل می‌کند. به عنوان مثال اطرافیان شخص نمازگزار می‌توانند تأثیر نماز را در صحبت‌ها، رفتارها و منش و رفت و آمدهای او ببینند. چون همه زندگی چنین فردی تحت تأثیر نماز او قرار گرفته است.
در نتیجه عقل او به مرور رشد کرده و به درجه کمال می‌رسد. اما کسی که نماز نمی‌خواند یا در ادای ذکرها و آداب نماز سهل‌انگار است، در زندگی‌اش هم پای بند نماز نیست.
او به راحتی گناه می‌کند، دیگران را از خودش می‌رنجاند، باعث آزار و اذیت و مزاحمت برای اطرافیان خود می‌شود، بداخلاقی می‌کند و انواع گناهان را مرتکب می‌شود چون اصلاً از نماز خود چیزی دریافت نکرده و چیزی نیاموخته است.
شرایط قبولی اعمال و عبادات در آیات و روایات
1. شرط اعتقادی.
2. شرط سیاسی.
3. شرط اخلاقی.
4. شرط اقتصادی.
5. شرط اجتماعی.
6. شرط بهداشتی و …
1. شرط اعتقادی: ایمان به خدا
نداشتن ایمان، مایه تباهی اعمال است: « وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»[1] کسانی مساجد خدا را آباد می کنند که ایمان به خدا و معاد داشته باشند:
2. شرط سیاسی: ولایت
در حدیث می خوانیم: «فمن لم یتوّلنا لم یرفع الله له عملاً»[2] هر کس ولایت و رهبری ما را نپذیرد، خدا هم اعمال او را قبول نمی کند.
3. شرط اخلاقی:
الف) تقوا
داستان فرزندان آدم در قرآن آمده است. هر دو قربانی کردند. قربانی یکی پذیرفته شد و دیگری نه. خدا می فرماید:«إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِین»[3] خدا تنها از اهل تقوا می پذیرد.
ب) حضور قلب
توجه و حضور قلب از دیگر شرایط صحت عبادت است:برخی از راه های کسب توجه و حضور قلب در عبادات عبارتند از:
1. توجه به عظمت خدا و تفکر در عبادت حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «الا لاخیر فی عباده لیس فیها تفکر؛ آگاه باشید که در عبادتی که تفکر نباشد سودی نیست»[4]
2. توجه به لطف بی نهایت خدا نسبت به بندگانش.
3. پناه بردن به خدا از شر شیطان های جنّی و انسی.
4. توسل جستن به اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ.
5. داشتن حالت خشوع و خضوع.
4. شرط اقتصادی: ادای حق مردم
امام رضا ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «من صلّی و لم یزک لم تقبل صلوته»[5] هر کس نماز بخواند ولی زکات (و مالیات اسلامی) نپردازد، نمازش قبول نمی شود.
6. شرط خانوادگی: خوشرفتاری
در این زمینه پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده است: «من کان له امرئه توذیه لم یقبل الله صلاتها و لاحسنهً من عملها … و علی الرّجل مثل ذلک»[6]
هر کس زن بد رفتار و اذیت کننده ای داشته باشد، خداوند نماز و کارهای نیک آن زن را نمی پذیرد. (مرد نیز همچنین است)نه تنها بد رفتاری زن با شوهر یا برعکس، این اثر را دارد، حتی نگاه خشم آگین به پدر و مادر هم مانع قبول عبادت است.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «من نظر الی أبویه نظر ماقتٍ و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاهً»[7] نماز فرزندانی که با خشم به پدر و مادر خود نگاه می کنند قبول نمی شود. گر چه والدین، نسبت به آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند.
نشان قبولی نماز
قرآن، ثمره نماز را، باز داشتن از فحشاء و منکر می داند «إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ»[8] و این خاصیّت، مغز و محتوای اصلی نماز و نشان قبولی اعمال و عبادات است. هسته بی مغز، رشد نمی کند و ثمر نمی دهد. نماز بدون بازداشتن از بدی ها، همان عبادت بی محتواست.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در بیان این نشانه، می فرماید: «مَنْ اَحَبّ اَنْ یَعْلَمَ اَقُبِلَتْ صَلاتُه اَمْ لَمْ تُقْبَل، فَلْینظُر هَلْ مَنَعتْهُ صَلاتُه عَنِ الْفَحشاءِ وَ المنکر؟ فَبقَدرِ ما ضَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنه»[9]
هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه، ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی باز داشته یا نه؟ پس به هر قدر که نمازش او را از گناه باز داشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است.
پس نماز مقبول نمازی است که انسان را از هر نوع فساد و هر آلودگی دور نگه داشته و پاک کند. اگر کسی نماز بخواند اما به راحتی گناه کند، معلوم است که نماز او آن طور که باید به جا آورده نشده است
نماز زمینه ی ترک گناه است نه علت تامه
علامه طباطبایی (ره) در این باره آورده است: «مقصود قرآن کریم که می فرماید: نماز، انسان را از گناه باز می دارد، این نیست، که هر فرد نمازگزار در برابر تمام گناهان مصون است.
بلکه منظور این است که نماز موجب یاد پروردگار و سبب توجه به مقام ربوبی می شود، و اثر طبیعی چنین توجهی این است که در انسان زمینه روح اطاعت و ترک گناه پدید آورد، ولی در عین حال ممکن است بر اثر ضعف توجه به خداوند، عامل های نیرومندتری اثر آن را خنثی سازد!».[10]
اثری که نماز در روح و روان ما می گذارد، همان تقویت روح ایمان و توجه به پروردگاراست، و این توجه درجه هایی دارد و درباره افرادی که از ارتکاب بسیاری از گناهان پروایی ندارند، یاد خداوند نسبت به ترک گناهان، تنها به صورت یک زمینه است نه علت تامّه.
این که نماز پایه و ستون دین معرفی شده، به دلیل نقش اساسی آن در شکل دهی شخصیت معنوی و دینی انسان است.
در حقیقت نماز به ایمان انسان تجسم، و به هویت معنوی او کمال می بخشد. طبیعت نماز از آن جا که انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده؛ یعنی اعتقاد به مبدأ و معاد می اندازد که دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است.
این نماز و روزه و حجّ و جهاد
هم گواهی دادن است از اعتقاد
هم گواهی دادن است از اعتقاد
نماز به اندازه شرایط کمال تاثیر گذار است.
انسانی که به نماز می ایستد، تکبیر می گوید، خداوند را از همه چیز برتر و بالاتر می شمرد، به یاد نعمت هایش می افتد، او را به رحمانیت و رحیمیت می ستاید، به یاد روز جزایی می افتد و...
بی شک در قلب و روح چنین انسانی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سمت تقوا پیدا می شود.
تمام ذکرهای نماز، رکوع و سجودی -که نهایت ذلّت در برابر ذات باری تعالی است- موجی از معنویت در وجود انسان نمازگزار ایجاد می کند، موجی که سدّ نیرومندی در برابر گناه به شمار می آید.
ناگفته نماند هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار است، نهی از فحشا و منکر می کند، گاه نهی کلّی و جامع، و گاه نهی جزیی و محدود.
درباره کاربرد نماز در بازداشتن از فحشا و منکر در تاریخ آمده که جوانی به گنهکاری و آلودگی شهرت داشت اما نماز را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اقتدا می کرد!!
حضرت درباره او می فرمود: «انّ صلاته تنهاه یوماً»؛ «سرانجام نمازش روزی او از این عمل های آلوده پاک می کند».[11]
سه شرط اساسی نماز از منظر حاج آقا قرا ئتی
از آنجا که طبق آیه قران مؤمن روی نمازش حفاظت دارد. نماز سه گونه شرط دارد. 1- شرایط صحت نماز، 2-شرایط قبولی نماز، 3-شرایط کمال نماز،
«وَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ یُحافِظُون»[12] مثلا غلط نخواند. سر وقت بخواند. با آداب بخواند. این حفاظت به همان سه شرط اشاره دارد.
1.شرایط صحت نماز
بعضی شرایط صحت است یعنی اگر نباشد نماز صحیح نیست. مثل قبله، رو به قبله نباشد، نماز باطل است. وضو نباشد، نماز باطل است.
لباس دزدی باشد، مکان دزدی باشد، فضا دزدی باشد، اینها شرایط صحت است. من یکوقت شمردم ۴۶ نخ حقوقی در نماز است. یعنی شما نماز بخوانی باید حق حیوان را رعایت کنی. اگر سگی تشنه است حق وضو نداری. باید آب را به سگ بدهی و تیمم کنی.
حق بچه و فرزند در نماز است. حضرت سریع نماز را خواندند و گفتند: چرا تند خواندی؟ فرمود: سر نماز بودم یک بچه جیغ زد، فهمیدم مادر این بچه سر نماز است، نماز را زود خواندم که مادر برود بچه را بردارد. حق همسر در نماز است.
اگر همسری به همسرش گفت: نه! بگذار من نماز شبم را بخوانم. حق خواندن نماز شب ندارد. نماز واجب را می‌تواند بخواند. اما مستحب را انجام نباید بدهد. حالا من می‌خواهم روزه بگیرم. من می‌خواهم ختم انعام برم.
کارهای که بعضی از این حاج خانم‌ها میکنند، یا حاج آقا‌ها میکنند. حق همسر در نماز است. حق پدر و مادر در نماز است. اگر پدر و مادر به بچه‌اش گفت: مسجد نرو، حق ندارد مسجد برود. پس یکی از شرایط، شرایط صحت است.
2.شرایط قبول نماز:
شرایط قبولی نماز : ممکن است نماز صحیح باشد، حمد و سوره اش هم غلط نیست. رو به قبله و با وضو است. اما می‌گوید: اگر می‌خواهی قبول شود.
مثل نامه... نامه ممکن است بی‌غلط باشداما می‌گوید: اگر می‌خواهی نامه را به مقصد برسانم، باید تمبر پشتش بچسبانم. شرط دریافت و رساندن تمبر است.
شما بهترین کاغذ و بهترین قلم و بهترین مطالب را با بهترین خط بنویسید. تمبر نباشد، اداره نامه را برمی‌گرداند. نماز تمبر صادرات است.
اگر نماز به پاکت ما چسبید بقیه کارها هم قبول می‌شود. مثلاً برای عاشورا، کلی خرج می‌دهد. میلیون‌ها تومان خرج می‌دهد. اما در نماز کاهل است.
هرسال حج عمره می‌رود. ولی پسرش را داماد نمی‌کند. دخترش را عروس نمی‌کند. ازدواج بچه‌اش را عقب می‌اندازد و دائم عمره می‌رود. نماز می‌خواند و زکات نمی‌دهد.
یکبار حضرت در مسجد آمد و به یک نفر نگاه کرد و گفت: «قُم» یعنی بلند شو. «قُم» تو هم بلند شو بیرون برو. به افرادی گفت: بلند شوید و بیرون بروید. گفتند: یا رسول الله چرا اینها را بیرون می‌کنید؟
فرمود: اینها نماز می‌خوانند و زکات نمی‌دهند. قرآن می‌گوید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقین»[13] اگر کسی تقوا نداشته باشد کارهایش هم قبول نیست.
نقل شده کسی دو انار دزدید. دو تا نان هم دزدید. رفت عقب‌تر به یک فقیر داد. یک بنده خدا صدایش کرد گفت: چه کردی؟
گفت: مؤمن باید زرنگ باشد. دو انار دزدیدم دو گناه کردم. دو تا نان دزدیدم دو گناه کردم. چهار گناه کردم. قرآن می‌گوید:
هرکس کار خیری بکند ضرب در ده می‌شود. چهار ضرب در ده می‌شود چهل. چهل ثواب کردم، چهار گناه از آن کم می‌شود، سی و شش تا می‌نویسد. گفت: ریاضی‌ات خوب است اما «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقین».
نمونه دیگر شرایط قبولی همراهی نماز و زکات در قرآن است که دنبال هم آمده اند: «وَ أَوْصانی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاة» در قرآن ۲۷ آیه در ۲۷ جای قرآن نماز و زکات به هم چسبیده است. اگر «یقیمون» گفته، «یوتون» هم گفته است.
اگر «اقیموا» گفته، «آتوا» هم گفته است. کنار «اقیموا» گفته: «آتوا»، هر دو امر است. یا «یقیموا، یوتون». نماز بی زکات قبول نیست. یعنی رابطه با خدا کنارش باید رابطه با فقرا باشد.
3-شرایط کمال نماز:
شرایط کمال بیشتر به مستحبات نماز اشاره دارد.مانند. مسواک زدن، عطر زدن، با لباس سفید خواندن، یا مثلاً می‌گویند: اگر همسایه مسجد نمازش را در مسجد نخواند، نماز کامل نیست. نماز صحیح است و قبول هم هست، اما ناقص است.
این مورد در روایت آمده است. «لا صَلاةَ لِجَارِ الْمَسْجِدِ إِلا فِی مَسْجِدِهِ»[14] همسایه مسجد مسجد نرود.این نمازش ارزشی ندارد. یعنی کامل نیست.
مثل اینکه شما غذا می‌خوری، نمک ندارد. می‌گویی: این غذا هم غذا نشد. این غذا هست. می‌گوییم: غذا نشد، یعنی طعمی که باید ندارد.
پس نماز سه شرط دارد. شرایط صحت، که اگر نباشد نماز صحیح نیست. شرایط قبولی، شرایط کمال. مثلاً چای در آفتابه کنی، چای است اما هیچکس نمی‌خورد. چای باید در ظرف خودش باشد. خدا نماز را در این ظرف قبول می‌کند.
خدا به پیغمبر می‌گوید: «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَر» [15] من به تو خیر زیاد دادم. بعد می‌گوید: تشکر کن. می‌گوید: چگونه در مقابل این خیر زیاد تشکر کنم؟ می‌گوید: نماز بخوان. «فَصَلِّ لِرَبِّکَ».
بعد می‌گوید: «وَ انْحَر» [16] یک شتر هم بکش و به فقرا بده. چرا می‌گوید: شتر! برای اینکه تو کوثر داری. کوثر یعنی خیر زیاد.
کسی که زیاد دارد بز و میش کم است. تو این هم بز داری، هستند آدم‌هایی که میلیاردر هستند، ولی وقتی می‌ایستند یک تومن در صندوق کمیته امداد می‌ریزند. این صندوق ها برای فقیرهاست. آدمی که وضعش خوب است.
پس مؤمن روی نمازش حساس است. اما در مورد غیر مؤمن قرآن می‌فرماید: «وَ إِذا نادَیْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ اتَّخَذُوها هُزُواً وَ لَعِباً»[17] مؤمن روی نمازش حساس است و کافر روی نمازش بی خیال است. مسخره هم میکنند.
نتیجه:
وقتی ما از نردبان نماز، به معراج می رویم که پایه های آن، روی زمین محکمی باشد. ولی اگر روی یخ لغزنده یا زمین سست قرار داده شود، بالا رفتن را مشکل یا غیر ممکن می سازد.
کمال معنوی در سایه عبادات، آن هم با حسن رفتار و روابط شایسته اجتماعی حاصل می شود. مسائل دیگری هم در روایات بیان شده که مانع قبولی اعمال است، مانند شراب خوردن و غیر آن.
البته نباید تصوّر شود که حال که خدا قبول نمی کند، پس نماز نخواند بلکه اینگونه روایات، نشان دهنده ضعف عمل و کم ارزشی آن به خاطر رفتار و خصلت های ناشایست عبادت کننده است.
کسانى که تارک نماز هستند، با ترک این فریضه، بسیارى از فرایض دیگر مانند روزه، حج، زکات و خمس را ترک مى کنند و فرقى میان حلال و حرام و پاک و ناپاک نمى گذارند.
ولى برعکس کسانى که لااقل صورتى از نماز را انجام مى دهند، طبعاً قسمتى از گناهان را به خاطر آن ترک مى کنند تا چه رسد به افرادى که این فریضه را به صورت کاملترى انجام مى دهند، آنان بیشتر گناهان و یا همه آن را ترک مى نمایند
پی نوشت ها:
1. سوره مائده، آیه 5.
2. کافی، ج 1، ص 430.
3. سوره مائده، آیه 27.
4. اصول کافی، ج 1، ص 36.
5 . بحارالانوار، ج 96، ص 12.
6 . وسائل الشیعه، ج 14، ص 116.
7 . اصول کافی، ج 2، ص 349.
8. سوره عنکبوت، آیه 45.
9 . بحارالانوار، ج 82، ص 198.
10. المیزان، چاپ بیروت، ج 16، ص 135.
11 . میزان الحکمه، ج 2، ص 1628، 1365.
12.سوره معارج آیه ۳۴.
13. سوره مائده آیه ۲۷.
14.(تهذیبالاحکام، ج ۱، ص ۹۲.
15.سوره کوثر آیه ۱).
16.سوره کوثر آیه ۲.
17.سوره مائده آیه ۵۸.
منبع:
حوزه نت
https://karevansadeghiye.ir/6777
https://iqna.ir/fa/news/2626694
https://vareth.ir/news/99626
https://www.mashreghnews.ir/news/860702
https://www.porseman.com/article/87/4375
* این مقاله در تاریخ 1401/9/ بروز رسانی شده است.
