1- بدخلقی
علی علیه السلام فرمود:من ساء خُلقُه اعوَزَهُ الصّدیقُ وَ الرَّفیقُ[1]
هرکه بداخلاق شود دوست او نیز نایاب گردد.
2- عیب جویی
عیبجویی یکی از امراض نفسانی است که از احساس حقارت سرچشمه می گیرد. کسانی که به این خصلت نکوهیده مبتلایند بدون شک دارای یک عیب طبیعی و اجتماعی هستند و بدان سبب احساس ذلت و پستی می کنند، از این رو سعی بر آن دارند که با فاش کردن معایب دیگران و تحقیر نمودن آنها از ذلت خود بکاهند و کمبود باطنی خویش را جبران نمایند. عیبجویان همواره در جست وجوی قبایح و زشتی های دیگرانند و اگر فردی دارای دهها صفت خوب، و تنها یک صفت بد باشد، صفات خوبش را نادیده می انگارند و ذکری از آنها به میان نمی آورند، ولی بر روی آن صفت بد انگشت می گذارند و مکرراً آن را به زبان می آورند.علی علیه السلام در توصیف این رفتار آنان می فرماید:
الاشرار یتَّبِعُون مَساوَی الناس وَ یترکون مَحاسِنَهم کما یتبعَ الذُّباب المَواضع الفاسدة مِن الجسد و یترُک الصحیح[2]
بدکاران معایب مردم را جست وجو و پی گیری می کنند و خوبیهای آنان را رها می نمایند، همان گونه که مگس دنبال نقاط فاسد جسم می رود و جاهای صحیح را ترک می گوید.
اولیای خدا معاشرت با این قبیل افراد را نیز منع کرده اند. علی علیه السلام می فرماید:
ایاک و مُعاشِرَة متتبّعی عیوب الناس فَانَّهُ لَم یسلم مُصاحبهم مِنهم[3]
از معاشرت با عیب جویان بپرهیز که همنشین آنها از آسیبشان سالم نمی ماند.
امام صادق علیه السلام به ابوبصیر فرمود:
ای ابومحمد از مردم عیب جویی مکن که بدون دوست می مانی.[4] امام صادق علیه السلام فرمود:
لا تُفَتَّش الناس فَتَبقی بلا صدیق[5]
نهان مردم را کاوش مکن که بدون دوست می مانی.
3- جدال
علی علیه السلام فرمود:کسی که با برادران خود به بحث می پردازد دوستانش کم می شود.[6]
علی علیه السلام فرمود:
لا مَحَبَّة مع مِراء[7]
با ستیزه گری دوستی در کار نیست.
4- فریب کاری
علی علیه السلام فرمود:لا تَدوم مَعَ الغَدر صُحبَة خلیل[8]
با حیله گری هیچ همنشینی و رابطه ای پایدار نمی ماند.
5- حسادت
امام علی علیه السلام فرمود:حَسَدُ الصَّدیقِ مِن سُقمِ المَوَدَّةِ[9]
حسادت دوست از بیماری دوستی است.
و نیز فرمود:
الحَسُودُ لا خُلَّةَ لَهُ[10]
حسود را دوستی نیست.
6- خرده گیری
امام علی علیه السلام می فرماید:مَن ناقَشَ الاخوانَ قَلَّ صَدیقُهُ[11]
کسی که از کار دوستان خود خرده بگیرد، دوستش کم می شود.
7- بدگمانی
سوءظن و بدگمانی موجب می شود دوستان از چنین افرادی گریزان شوند.امام علی علیه السلام می فرماید:
من غلب علیه سوء الظَّنِ لا یترک بَینَهُ و بین خلیل صلحاً[12]
کسی که سوءظن بر او چیره شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد.
امام علی علیه السلام فرمود:
لا یغلِبَنَّ عَلَیک سُوءُ الظَّنِّ فَانَّهُ لا یدَعُ بَینَک وَ بَینَ الصَّدیقِ صَفحاً[13]
هرگز بدگمانی بر تو غلبه نکند که سوء ظن میان تو و دوست تو علاقه و ارتباطی باقی نمی گذارد.
8- پیمان شکنی
امام علی علیه السلام فرمود:لا تَدُومُ مَعَ الغَدَرِ صُحبَةُ الخَلیل[14]
با پیمان شکنی و بی وفایی دوستی پایدار نمی ماند.
9- بخل و تنگدستی
امام علی علیه السلام فرمود:لَیسَ لِشَحیحِ رَفیقٌ[15]
تنگ چشم دوست ندارد.
10- تکبر و غرور
امام علی علیه السلام فرمود:لَیسَ لِلمُتَکبِّرِ صَدیقٌ[16]
فرد متکبر دوست ندارد.
11- کینه توزی
امام علی علیه السلام می فرماید:لا مَوَدَّةَ لِحَقُودٍ[17]
کینه توز دوست ندارد.
12- بی انصافی
امام علی علیه السلام فرمود:مَن عُدِمَ انصافُهُ لَم یصحَب[18]
هرکس بی انصافی کند با او دوست نمی شوند.
13- مسخره کردن
یکی از رفتارهای ناشایست که موجب آزردگی و زدگی دوست می شود، مسخره کردن است. امام صادق علیه السلام فرمود:کسی که مردم را مسخره می کند نباید انتظار دوستی صادقانه داشته باشد.[19]
14- افشای راز
افشای راز عامل تزلزل دوستی است.علی علیه السلام می فرماید:
لا تَثِق مَن یذِیعُ سرّک[20]
به کسی که رازت را فاش می کند اطمینان مکن.
15- سرزنش
یکی از آفات دوستی، سرزنش کردن و اهانت به دوست است. امام علی علیه السلام فرمود:کثرةُ التقریعِ تُوغَرُ القُلوبِ وَ تُوحَشُ الاصحابِ[21]
سرزنش بسیار دلها را کینه ور و دوستان را پراکنده می کند.
همچنین فرمود:
احتَمِل اخاک عَلی ما فِیه و لا تَکثُر العِتاب فَانَّهُ یورثُ الضَغینَةَ و یجُرُّ الی البغضه[22]
دوست خود را تحمل کن و زیاد او را سرزنش مکن زیرا موجب کینه و دشمنی می شود.
16- پرتوقعی
با توجه به وضع روانی دوران جوانی بسیاری از جوانان اسیر خود دوستی شده و نیک و بدهای زندگی را بر اساس تمایلات درونی خویش ارزیابی می کنند. در نظر برخی از جوانان رفیق خوب کسی است که بی قید و شرط به خواهشهای دوست جوان خود پاسخ مثبت دهد و در کمال صمیمیت و فداکاری در اجرای آنها بکوشد.امام علی علیه السلام می فرماید:
مَن لَم یرضَ مِن صَدیقِهِ ایثارَهُ علی نَفسِهِ دامَ سَخَطُه[23]
کسی که از دوست خود خرسند نمی شود مگر آنکه او را به خود ترجیح دهد و در حق او ایثار کند، در خشم و ناراحتی خود می ماند.
پرتوقعی و به تعب انداختن دوستان، سبب کمرنگ شدن و ناپایداری دوستی می گردد. امام علی علیه السلام می فرماید:
شَرُّ الاخوان مَن تُکلِّفَ له[24]
بدترین برادران آن است که دیگران برای او دچار زحمت شوند.
دوست نباید ز دوست در گله باشد
مرد نباید که تنگ حوصله باشد
مرد نباید که تنگ حوصله باشد
17- آزرده خاطر ساختن دوست
باید از رفتار و گفتاری که مایه رنجش دوست می شود، به شدت پرهیز کرد تا دوستی ها استمرار یابد. امام علی علیه السلام می فرماید:اذا احتَشَمَ المُؤمِنُ اخاهُ فَقَد فارَقَهُ[25]
زمانی که انسان دوست خود را ناراحت و خشمگین ساخت، زمینه جدایی را فراهم ساخته است.
18- پذیرش کلام سخن چین
سخن چینی و نیز پذیرش کلام سخن چین از عوامل پراکندگی دوستان و نابود کننده رشته های مودّت است. دوستان خوب باید به یکدیگر اعتماد داشته باشند؛ از پذیرش کلام سخن چینان بپرهیزند و چنان چه شنیدن گفتار این گروه ذهنیتی منفی در آنها پدید آورد، مطلب را به نحو مناسب با یکدیگر در میان نهند تا زمینه هرگونه کدورت و جدایی از بین برود. علی علیه السلام می فرماید:مَن اطاع الواشِی ضَیعَ الصَّدیق[26]
هرکس به حرف اشخاص سخن چین اعتماد کند، دوست خود را از دست خواهد داد.
دوستی اقتضا می کند که به گفتار سخن چینان بی اعتنا باشیم تا بدین وسیله هم آنها زشتی کار خود را دریابند و هم دوست خویش را از دست ندهیم.
19- شوخی های زننده
شوخی های رکیک و زننده و نیز سبک شمردن و به بازی گرفتن دوستان، از آفت های بزرگ دوستی است. حارث بن اعور که از اصحاب امام علی علیه السلام بود، روزی مراتب اخلاص و ارادت قلبی خود را به عرض حضرت رسانید و اظهار داشت: ای امیرمؤمنان، من شما را دوست دارم، چون سخن از دوستی به میان آمد، حضرت فرمود:کسی را که دوست داری: با او دشمنی مورز، او را به بازی مگیر، با او ستیزه جویی مکن، از شوخی های نامناسب با وی بپرهیز، او را خوار و کوچک مشمار و در مقام برتری جویی بر او نباش.[27] البته آنچه باعث نابودی دوستی می شود، شوخی های زننده است، نه هرنوع شوخی.
برخلاف تصور کسانی که می کوشند چهره ای خشن و عبوس از اسلام ارائه دهند، در فرهنگ دینی مسأله شاد کردن دیگران و به تعبیر روایات، «ادخال سرور» از خصلت های مثبت و پسندیده به شمار آمده است.
پی نوشت ها:
[1] . المحبه فى الکتاب و السنة، ص 87؛ غررالحکم، ج 1، ص 265.
[2] . سفینة البحار، ماده عیب، ج 8، ص 570.
[3] . غررالحکم، ص 286.
[4] . المحبه فى الکتاب و السنه، ص 88.
[5] . کافى، ج 2، ص 651.
[6] . المحبه فى الکتاب و السنه، ص 88.
[7] . دوستى در قرآن و حدیث، ص 114.
[8] . غررالحکم، ح 10601؛ المحبه فى الکتاب و السنه، ص 91.
[9] . نهجالبلاغه، حکمت 209.
[10] . غررالحکم، ح 886.
[11] . غررالحکم، ص 638.
[12] . غررالحکم، ح 8950.
[13] . بحارالانوار، ج 77، ص 207.
[14] . غررالحکم، ص 829.
[15] . غررالحکم، ح 7465.
[16] . غررالحکم، ح 7464.
[17] . غررالحکم، ح 10436.
[18] . غررالحکم، ح 9783.
[19] . بحارالانوار، ج 72، ص 190.
[20] . غررالحکم، ح 7440.
[21] . کافى، ج 8، ص 102.
[22] . تحف العقول، ص 82.
[23] . فهرست موضوعى غررالحکم، ج 7، ص 204.
[24] . نهجالبلاغه، حکمت 479.
[25] . نهجالبلاغه، حکمت 480.
[26] . نهجالبلاغه، حکمت 239.
[27] . تعالیم آسمانى اسلام، سید محمد صحفى، ص 211.
منبع: حوزه نت
