نوشابه ورزشي همان نوشابه ي انرژي زا نيست !

نوشابه هاي انرژي زا شکر و کافئين فراوان دارند ، در حالي که نوشابه هاي ورزشي به منظور متعادل کردن ميزان مواد قندي ، آب و مواد مغذي مصرف مي شوند .
در اين دنياي ماشيني ، سرعت و قدرت اگر حرف اول را نزند ، قطعاً اين را مي شود گفت که جايگاه ويژه اي در زندگي آدم دارد ؛ مثلاً يک ورزشکار حرفه اي ممکن است رقابتش با يک حريف در صحنه هاي جهاني ، به کسري از ثانيه بند باشد . از طرفي کارهاي سنگين روزانه در جامعه صنعتي يا رو به رشد ، مردم را وادار مي کند به جاي ورزش و تغذيه ي سالم ، در پي راه هاي ميان بر باشند تا خستگي از تن به در کنند و انرژي بيشتري براي کارهاي بيشتر به دست آوردند . اين نيازهاست که برخي را به فکر توليد و برخي را به فکر مصرف نوشابه هاي انرژي زا مي اندازد . جالب اين که بعضي ورزشکاران ممکن است دنبال يک نوشيدني ورزشي براي جلوگيري از کاهش کارآيي هاي ورزشي خود باشند اما نمي دانند که ناخودآگاه دارند از نوشابه هاي انرژي زا استفاده مي کنند . راستي ، شما مي دانيد اين دو نوع نوشيدني ( ورزشي و انرژي زا ) چه تفاوت هايي با هم دارند ؟
نوشيدني هاي ورزشي ترکيباتي متفاوت با نوشابه هاي انرژي زا دارند و براي مقاصد ورزشي به کار مي روند . ترکيبات نوشيدني هاي ورزشي به قرار زير است :

آب :

بدون شک ، آب مهم ترين جزء و بالاترين درصد را در يک نوشيدني ورزشي به خود اختصاص مي دهد .

کربوهيدرات يا قند :

قند يا کربوهيدرات در يک نوشيدني ورزشي ، عاملي است جهت تنظيم قند خون و به عنوان منبع توليد انرژي سريع در عضلات به مصرف مي رسد . نتايج مطالعات متعدد گواه آن است که تخليه ي گليکوژني عضلات با احساس خستگي در فرد مرتبط است . طي يک فعاليت بدني سنگين که براي مدت زماني بيش از يک ساعت به طول مي انجامد ، مصرف کربوهيدرات به ميزان 30 تا 60 گرم به ازاي هر ساعت فعاليت بدني توصيه مي شود . اين امر با مصرف 600 تا 1200 ميلي ليتر نوشيدني در ساعت که حاوي 4 تا 8 درصد کربوهيدرات به صورت قندهاي ساده ( قند معمولي ، گلوکز و يا فروکتوز ) و ترکيبات پيچيده تر ( نظير مالتودکسترين ) باشد ، ميسر مي شود . البته افزودن کربوهيدرات به يک نوشيدني ورزشي ، به رغم موارد فوق با مشکلاتي رو به روست که دو مورد اصلي آن : تاخير در تخليه ي معده و تحريک پاسخ انسولين است . براي جلوگيري از اين وضعيت پيروي از دو اصل زير کارساز است :
ـ به کارگيري درصد مشخصي از کربوهيدرات ها : در مطالعه اي مشخص شد که بين سرعت جذب مايع از نوشيدني حاوي 6 درصد کربوهيدرات ، با آب خالص تفاوت آماري معني داري وجود ندارد . از سويي در صورتي که درصد کربوهيدرات از حدود 4 درصد نيز پايين تر باشد ، موجب رقيق شدن نوشيدني شده و مصرف آن نمي تواند در تامين گلوکز مورد نياز عضله در حال فعاليت موثر باشد .
ـ به کارگيري کربوهيدرات هاي نيمه هضم شده : به کارگيري برخي پليمرهاي گلوکز نظير مالتودکسترين در نوشيدني هاي ورزشي ، موجب کاهش تاثير منفي افزودن کربوهيدرات بر تخليه معده مي شود و خطر افزايش انسولين و کاهش قند خون را هنگام فعاليت بدني به حداقل مي رساند .
به اين نکته هم بايد اشاره کرد که در برخي نوشيدني ها از ترکيبات کربوهيدراتي نظير فروکتوز استفاده مي شود که تاثير آن بر ترشح انسولين ، از قندهايي مثل گلوکز بسيار کمتر است .

املاح يا الکتروليت ها :

جايگزين املاح يا الکتروليت ها طي ورزش ، در صورتي که فعاليت ورزشي براي مدت زماني کمتر از دو ساعت به طول بينجامد ، ضروري نيست . ليکن وجود مقادير اندک از الکتروليت ها به ويژه سديم اثرات مثبتي بر جذب آب و کربوهيدرات دارد . در سال 1996 کالج آمريکايي طب ورزشي توصيه کرد که سديم براي فعاليت هاي ورزشي که براي مدت زماني بيش از يک ساعت به طول مي انجامد ، با غلظت 0/5 تا 0/7 گرم در ليتر منظور شود . البته افزودن کلر نيز به ميزان 0/5 تا 0/7 گرم در ليتر در نوشيدني ورزشي مفيد خواهد بود .

ساير ترکيبات :

از مهم ترين ترکيبات افزوده شده به نوشيدني هاي ورزشي ، برخي املاح نظير پتاسيم و انواع ويتامين ها قابل ذکرند . البته ويتامين هاي گروه B به دليل تاثير آنها در سوخت و ساز انرژي ، و ويتامين هاي E,C به دليل آنتي اکسيداني آنها مي توانند مفيد باشند .

دماي نوشيدني ورزشي :

دماي نوشيدني ورزشي بهتر است کمتر از دماي محيط ( حدود 15 تا 22 درجه سانتيگراد ) باشد . مطالعات نشانگر آن است که اگر مايعات و نوشيدني هاي ورزشي به صورت آماده مصرف تهيه شوند ، ميل به مصرف آنها در ورزشکاران افزايش خواهد يافت .

انواع نوشيدني هاي ورزشي :

چند نوع نوشيدني ورزشي در بازار وجود دارد که در اين خصوص مي توان به انواع زير اشاره کرد :

ـ محصولات پودري

اين محصولات به صورت پودر تهيه شده و براي مصرف بايد پودر را در آب حل و سپس مصرف نمود . مزيت اصلي اين قبيل محصولات ، سهولت حمل و نقل آنهاست .

ـ محصولات آماده :

اين نوشيدني ها در قوطي ها و ظروف مخصوص بسته بندي شده و براي مصرف آنها کافي است ، در قوطي را باز کنيد . اين قبيل محصولات به دو گروه محصولات معمولي و محصولات ايزوتونيک تقسيم مي شوند .

ـ نوشيدني هاي ورزشي معمولي

اين محصولات که به تازگي در بازار کشور انواعي از آنها تهيه و عرضه مي شود ، به دليل سهولت مصرف مطلوب است . ليکن ، آنچه بايد مورد بررسي قرار گيرد ، درصد مواد و ترکيبات موجود در اين نوشيدني هاست ، زيرا همان طور که ذکر گرديد با کاهش يا افزايش هر يک از ترکيبات ممکن است ميزان و سرعت جذب مايع دچار نقص گردد و اين امر با افزايش درصد مواد کربوهيدراتي ، املاح غيرضروري يا ويتامين ها به وجود خواهد آمد . مصرف چنين نوشيدني هايي ، نه تنها براي عملکرد ورزشي يک ورزشکار مفيد نخواهد بود ، بلکه موجب آسيب آن نيز خواهد شد .

ـ نوشيدني هاي ايزوتونيک

در تهيه اين نوع نوشيدني ها درصد مواد متشکله و ترکيبات به گونه اي در نظر گرفته مي شود که با ميزان اسمولاليته مايعات بدن برابر بوده و در نتيجه پس از مصرف ، آب و مواد مغذي موجود در آنها به سهولت جذب بدن مي شوند . بنابراين در واقع اين نوع نوشيدني ها ، بهترين و ايده آل ترين نوع نوشيدني هاي ورزشي هستند . البته در حال حاضر اين محصولات در بازار کشورمان گستردگي زيادي ندارد و دسترسي به آنها چندان آسان نيست .

ـ ... و باز هم انرژي

نوشابه هاي انرژي زا در واقع نوشيدني هايي هستند که افزودني هايي از قبيل محرک هاي مجاز ، ويتامين ها ( به خصوص ويتامين B) و مواد معدني که توليد انرژي مي کنند ، در آنها به کار رفته است .
ديگر مواد متشکله اين نوشيدني ها اغلب کافئين ، گياه گوارانا ، دانه قهوه ، ساخارين ، کراتين و ... هستند . در برخي از آنها ممکن است مقدار زيادي گلوکز يا شکر نيز به کار رفته باشد . اين نوع از نوشيدني ها بيشتر در ميان جوانان ، دانش آموزان ، افراد پر تحرک و ورزشکاران طرفدار دارد . براي اينکه اين نوشيدني ها هر چه بيشتر به نوشابه هاي عادي شبيه شوند ، به اغلب آنها اسانس و رنگ اضافه مي کنند .

نوشابه هاي ورزشي با نوشابه هاي انرژي زا فرق دارد :

نوشابه هاي انرژي زا با نوشابه هاي ورزشي متفاوت هستند . اکثر نوشابه هاي انرژي زا شکر و کافئين فراوان دارند ، در حالي که نوشابه هاي ورزشي براي متعادل کردن ميزان مواد قندي ، آب و مواد مغذي مصرف مي شوند و درصد به کار رفته اين مواد در آنها معادل مقداري است که در بدن موجود است .

آيا اين نوشابه ها اعتياد آورند ؟

تنها مواد اعتيادآوري که در اين نوشابه ها وجود دارند ، کافئين و گياه گوارانا ( Guarana ) است که مصرف زياد و طولاني مدت شان باعث مي شود به آنها عادت کنيم . از آنجايي که ترک اين مواد کار سختي نيست و سردرد از اصلي ترين عواقب آن است ، اعتياد به نوشابه هاي انرژي زا معمولاً جنبه رواني دارد . جالب است بدانيد که ميزان انرژي ( اندازه گيري شده با کالري ) در اين نوع نوشابه ها در مقايسه با نوشيدني هاي ملايم نظير آب ميوه ها يا ليموناد کمتر گزارش شده است . بر اساس گزارش انستيتو مارين ، هيچ دليل علمي براي يافتن اين موضوع که ساير مواد جز کافيين در اين نوع نوشابه ها به بالا بردن فعاليت مغزي يا فيزيکي کمک کنند ، وجود ندارد . بنابراين کافيين تنها مورد يافت شده در اين نوع نوشابه ها است که به بالا بردن فرايندهاي مغزي و جسمي کمک مي کند . به صورت متوسط هر 237 ميلي ليتر از نوشابه هاي انرژي زا شامل ميلي گرم کافيين است اگر اين ميزان از نوشابه انرژي زا بيشتر شود ، يعني 480 ميلي ليتر ، حدوداً 150 ميلي گرم کافيين در آن يافت مي شود ( کمي کمتر از 2 برابر ميزان قبلي )، اگر چه اخيراً اين نوشابه ها بيش از 360 ميلي گرم از کافيين روي قوطي ها درج نموده اند .

عوارض جانبي نوشابه هاي انرژي زا :

سکته هاي قلبي و مغزي در افرادي که مبتلا به صرع يا بيماري هاي مغزي يا قلبي هستند ، از عوارض جانبي نوشابه هاي انرژي زا است . فرانسه پس از مرگ راس کاني ، قهرمان 18 ساله واليبال بر اثر استفاده 4 قوطي از ردبول ، اين نوشيدني را ممنوع اعلام کرده است . کميته علمي فرانسه اعلام کرد که ردبول ميزان بيش از حد نرمال ، کافيين دارد . دانمارک نيز اين نوع خاص را ممنوع اعلام کرد . همچنين انگلستان بازرسي هايي در اين رابطه انجام داد و پس از آن در مورد استفاده از اين نوع نوشابه براي زنان باردار هشدارهاي جدي اعلام نمود .
اين نوع نوشابه ها از 80 تا 360 ميلي گرم کافيين را در هر قوطي دارد که اين ميزان کافيين خطرناک است . بر اساس يافته هاي جديد علمي ، يک فرد بزرگسال مي تواند بدون رسيدن آسيبي به بدن حدوداً تا 400 ميلي گرم در روز از کافيين استفاده کند ، اين ميزان براي کودکان و زنان باردار بايد به ميزان 300 ميلي گرم در روز کاهش يابد . مصرف بيش از حد دوز توصيه شده کافيين ، عوارضي نظير عصبي شدن ، کج خلقي ، اضطراب و دلشوره ، افسردگي ، گرفتگي عضلاني ، بي خوابي ، سردرد و اختلالات تنفسي به همراه دارد .
نوشيدني ورزشي مناسب ، بايد علاوه بر آنکه نياز بدن به آب و کالري مورد نياز را تامين مي کند ، مشکل گوارشي ايجاد نکند ، به سرعت جذب شود و طعم مناسب و قابل قبولي داشته باشد . به رغم وجود انواع مختلف و متنوع نوشيدني هاي ورزشي در بازار ، شما مي توانيد نوع مورد علاقه خود را به ميزان دلخواه و درست تهيه نماييد . براي اين منظور نيم ليتر آب ميوه ( ترجيحاً تازه ) مورد علاقه را به نيم ليتر آب خنک اضافه کنيد و 1/5 گرم نمک ( يک چهارم قاشق چايخوري ) نيز به آن اضافه کنيد . نوشيدني ورزشي بايد در يخچال نگهداري شود و در طي تمرينات به ازاي هر 20 دقيقه حداقل 250 سي سي ( يک چهارم ليتر ) مورد مصرف قرار گيرد
منبع:روزنامه ي سلامت شماره ي 229 /س