از جمله زیارات مسلّم و مأثور از خاندان وحى، زیارت حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها است. روایات متعدّدى از امامان معصوم در ترغیب و تشویق مردم به زیارت آن حضرت و راجع به اجر و ثواب عظیمى که بر زیارت وى مترتّب است وارد شده است.
از نکات شایان دقت در مورد کریمه اهل بیت حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ این است که بعد از زیارت چهارده معصوم برای هیچ‌یک از انبیاء و اولیا، در حد زیارت حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ تحریض و ترغیب و تشویق نشده است.
در روایات معتبر از سه معصوم ـ علیهم السّلام ـ برای زیارت آن حضرت ترغیب و تشویق رسیده است. جالب‌تر این‌که برخی از این روایات پیش از ولادت آن حضرت وارد شده است.
فضیلت زیارت حضرت معصومه(س)
1- علّامه مجلسى اعلى اللَّه مقامه از کتاب تاریخ قم نقل کرده است که حضرت صادق علیه السّلام فرمودند:
راستى که براى خدا حرمى است و آن مکّه است و براى رسول خدا حرمى است و آن مدینه است و براى امیرالمؤمنین حرمى است و آن کوفه است و براى ما حرمى است و آن شهر قم است و به زودى زنى از اولاد من به نام فاطمه در آن سرزمین دفن مى شود، پس هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.
امام صادق علیه السّلام این را فرمود در حالى که هنوز مادر موسى بن جعفر علیه السّلام به آن حضرت حمل بر نداشته بود.
اهمیّت مقام این بانوى مکرّمه و عنایت خاصّى که روى زیارت آن حضرت است از این روایت به خوبى ظاهرمى شود،زیرا:
اوّلاً زمانى امام صادق علیه السّلام از این مکرّمه و زیارت او سخن مى گوید که هنوز انعقاد نطفه پدر بزرگوار او نشده، چه رسد به خود او.
و ثانیاً از دفن فاطمه معصومه علیهاالسّلام در قم اطّلاع مى دهند و ظاهراً به همین لحاظ قم را حرم امامان قلمداد مى کند در حالى که شهرهاى متعدد داریم که مدفن امامزادگان والامقام و بلکه مدفن امامان است، ولى این وجهه و عنوان را پیدانکرده اند که حرم امامان باشند.
و ثالثاً وعده صریح و قطعى بهشت به زائران قبر حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها داده است.
و این روایت به سند دیگرى نیز آمده و در آنجا عبارت چنین است که: حضرت صادق علیه السّلام مى فرمایند: زیارت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها معادل و هم طراز بهشت است.
ابن قولویه متوفّاى سال 367 ه'ق که خود استاد شیخ مفید اعلى اللَّه مقامه بوده نقل کرده است که سعدبن سعد گفته: من از حضرت اباالحسن، امام رضا علیه السّلام راجع به زیارت فاطمه سلام اللَّه علیها، دختر حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام پرسش کردم. حضرت فرمودند هرکس او را زیارت کند، بهشت از براى اوست.
و نیز از ابن الرّضا، حضرت جواد علیه السّلام نقل کرده که فرمودند: کسى که قبر عمّه ام را در قم زیارت کند، بهشت از براى اوست.
از تعبیر عَمَّتى که در روایت حضرت جوادالائمه علیه السّلام آمده به ذهن تداعى مى شود که امام جواد علیهالسّلام به داشتن چنین عمّه محترمه اى افتخار مى کند و از اینرو به جاى ذکر نام آن مکرّمه، عنوان عاطفى و زیباى عمّه من را به کار م ىبرد.
2- علّامه مجلسى رضوان اللَّه علیه مى گویند: در بعضى از کتب و روایات دیدم که على بن ابراهیم از پدرش از سعد نقل کرده که حضرت على بن موسى الرضا علیه السّلام فرمودند: یا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنا قَبْرٌ؛ براى ما در نزد شما قبرى است. عرضکردم: جانم فدایت، منظورتان قبر فاطمه بنت موسى علیهم االسّلام است؟ فرموند:
آرى، منظورم همان است، کسى که او را با شناخت حق و مقامش زیارت کند، بهشت از براى اوست.
در عبارت این روایت لطایفى است: طبق این روایت، حضرت امام رضا علیه السّلام ابتداءً به سعد که قمى بوده فرموده اند: براى ما در نزد شما قبرى است. عبارت چنانست که گویى این قبر مال همه امامان و براى خاندان عصمت و طهارت است و همگى بدان توجّه و عنایت دارند.
در این روایت نیز وعده بهشت در مقابل زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها داده شده است.
در خصوص این روایت براى فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها قید شده است که: عارِفاً بِحَقِّها؛ اگر با معرفت مقام والا و شناخت عالى نسبت به آن بانوى مکرّمه وى را زیارت کند، بهشت از براى اوست.
و طبق این تعبیر، هنگامى بهشت جزا و پاداش زیارت حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها است که زائر، عارف به مقام شامخ و مرتبه رفیع و منیع آن بزرگوار باشد.
بنابراین باید کوشش کرد که قبل از زیارت آن حضرت، شناختى نسبت به او پیدانمود و باید زائر، آشناى به جلالت قدر و منزلت رفیع وى در نزد خداى متعال شود تا به چنین فوز عظیم و مرتبه والایى نایل گردد.
مطلب بسیار مهم و چشمگیرى که در این روایات آمده است و قدر مشترک و جامع بین همه آنهاست، وعده بهشت به زائران قبر شریف حضرت فاطمه معصومه سلام للَّه علیها است. وعده صریح و آشکار به بهشت در مقابل زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها در لسان مبارک سه امام معصوم و مفترض الطاعة علیهم السّلام آمده است:
حضرت امام صادق علیه السّلام این وعده را دادند، حضرت امام رضا علیه السّلام نیز تصریح به این وعده فرمودند و بالاخره حضرت جواد علیهالسّلام نیز زائران قبر عمه شان را نوید به بهشت دادند.
بر اساس این روایات شریفه و اخبار عدیده، استحباب زیارت مرقد منوّر حضرت فاطمه معصومه علیه االسّلام جاى اندک تردیدى ندارد و خود مطلبى روشن و واضح است.
3- زعیم شیعه مرحوم آیت اللَّه العظمى گلپایگانى اعلى اللَّه مقامه نیز در جواب یکى از استفتائاتى که از ایشان شده، بدین موضوع تصریح کردهاند و متن سؤال و جواب این است:
سؤال:
آیا مى توان گفت زیارت حضرت معصومه علیهاالسّلام در قم با ادلّه اجتهادى ثابت است، بدین ترتیب آیه وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ... ، حدیث: مَنْ زارَ فاطِمَةُ بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّةُ. اجماع: اتفاق همگى علماى شیعه از گذشته تا کنون. سیره تمامى مردم شیعه از قدیم تا حال؟
جواب:
بسم اللَّه الرحمن الرحیم. استحباب زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها، از نظر روایات مسلّم است و حاجتى به استدلال به ادلّه مذکور نیست.
مطلبى را در اینجا براى اکمال بحث اضافه مى کنیم و آن این است که مرحوم شیخ صدوق علیه الرّحمة در کتاب ثواب الاعمال و نیز ابن قولویه در کتاب کامل الزّیارات و علّامه مجلسى در بحارالانوار اوّلاً زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها را ذکر کرده اند و سپس به نقل روایت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنى علیه السّلام پرداخته اند.
4- آیت الله حاج سید حیدر کاظمی
بعد از علامه مجلسی، پژوهش‌گر بزرگ، آیت الله حاج سید حیدر کاظمی ، متوفای ۱۲۶۵ هـ. ق در کتاب پر ارج «عمده الزائر» زیارتنامه حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ را به شرح زیر آورده است: «در برخی کتب از کتب مزار اصحاب ما ( امامیه ) با سند نیکو از سعد، از علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ روایت شده که خطاب به سعد فرمود:
«ای سعد! برای ما در نزد شما قبری هست.» گفتم: «فدایت شوم، قبر فاطمه دختر موسی را می‌فرمایید؟» فرمود: آری، هر که او را زیارت کند در حالیکه عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست.
پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزد سرش رو به قبله بایست و ۳۴ مرتبه الله اکبر و ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمد الله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوه الله....
سید حیدر کاظمی از مراجع برجسته قرن سیزدهم و نیای بزرگ خاندان رفیع آل سید حیدر در کاظمین بود، شیخ آقا بزرگ تهرانی در حق او فرموده: «عالم، فقیه، محدث جلیل القدر، مرجع خاص و عام، غیور در دین و خشن در دفاع از حریم پروردگار بود».
این بزرگوار نیز چون علامه مجلسی ، نام آن کتاب مزار را برای ما بیان نفرموده، جز این‌که بر معتبر بودن سند آن، تصریح کرده و از جهت حدیث شناسی از سند آن «حسن» تعبیر نموده است.
از تعبیر سید حیدر کاظمی استفاده می‌شود که همه راویان حدیث در آن کتاب مزار ذکر شده، مولف کتاب و هم سلسله روات، مورد اعتماد و استناد می‌باشند، زیرا معنای «حدیث حسن» به طوری که علمای حدیث فرموده‌اند، چنین است:
«حدیث حسن آن است که سندش به معصوم ـ علیه السّلام ـ متصل باشد و همه راویان آن امامی و ممدوح باشند با مدحی مقبول و معتنا به، و این مدح، معارض باذم نباشد، اگر چه بر عدالت برخی از آن‌ها تصریح نشده باشد.»
با توجه به این‌که سید حیدر کاظمی به تصریح علامه تهرانی ، حدیث شناس جلیل القدری بود و او تصریح کرده که سند این زیارتنامه، «حسن» می‌باشد و در تعریف حدیث حسن اتصال سند تا امام معصوم ـ علیه السّلام ـ قید شده، معلوم می‌شود که در آن کتاب مزار، سلسله اسناد این زیارت ذکر شده بود، جز این‌که علامه مجلسی و مرحوم سید حیدر کاظمی آن را نقل نکرده‌اند، از مطالب بالا نتیجه می‌گیریم که برای اثبات وثاقت راویان حدیث از مولف کتاب تا علی بن ابراهیم دو راه بیشتر نداریم:
۱. تصریح سید حیدر کاظمی بر وثاقت آن‌ها از نقطه نظر حدیث شناسی و تعبیر «سند حسن».
۲. اعتماد علامه مجلسی بر آن‌ها، از طریق نقل این زیارتنامه در کتاب «تحفه الزائر» که در مقدمه آن ملتزم شده که در این کتاب تنها زیارت‌هائی را نقل کند که با سند معتبر به او رسیده باشد.
و امّا دیگر رجال حدیث از وثاقت بسیار محکمی برخوردار هستند که اینک به‌طور فشرده اشاره می‌کنیم:
این حدیث را علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد بن سعد از حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ روایت کرده، و هر سه از اصحاب برجسته امامان و مورد عنایت حضرات معصومین ـ علیهم السّلام ـ می‌باشند.
و این مراعات تقدیم و تأخیر آن هم در کتابهاى علماى کم نظیر در عالم تشیّع اسرارى را کشف مىکند و خلاصه این ترتیب در ذکر حاکى از آنست که حضرت معصومه سلام اللَّه علیها بر حضرت عبدالعظیم - با تمام جلالت قدرش - تقدّم و ترجیح دارد، با آنکه حضرت عبدالعظیم علاوه بر شرافت امامزاده بودن، محدث نیز بوده است و از جمله راویان معروف اخبار امامان معصوم صلوات اللَّه علیهم اجمعین به شمار مى رود.
آرى، حضرت معصومه سلام اللَّه علیها علاوه بر مقامات معنوى، فرزند بلاواسطه حضرت موسى بن جعفر، امام کاظم علیه السّلام است ولیکن حضرت عبدالعظیم علیهالسّلام با چهار واسطه به امام مجتبى علیه السّلام مى پیوندد. ضمناً حضرت معصومه سلام اللَّه علیها نیز از محدّثین و راویان اخبار به شمار مى رود.
منبع:
مرکز مطالعات شیعه
نویسنده: سید محمد ناظم زاده
این مقاله در تاریخ 1403/7/24 بروز رسانی شده است.
.jpg)
