اعتبار سند زیارت عاشورا
زیارت عاشورا با مجموع درسهای عقیدتی، سیاسی، فکری و انزجار از دشمنان اهل بیت عصمت و طهارت که در حکم محک و معیاری است که سَره را از ناسره جدا می کند و تقدم تبرّی است بر تولّی دعا و نیایش به درگاه خداوند و درخواست توفیق انتقام از دشمنان و باز تمنّای اوست که هر کدام از آن ارزشهایی را ارائه می دهد و سر فصلهای غیر قابل تردیدی را فرا راه انسان می گشاید و می تواند آدمی را در پیمودن راه راست و رسیدن به حقیقت راسخ و استوار نماید.این زیارتنامه توسط امام باقر ـ علیه السّلام ـ به شیعیان تعلیم داده شده است و تنها یک زیارتنامه جهت عرض ادب ظاهری به محضر امام حسین ـ علیه السّلام ـ و یاران ایشان نبوده بلکه خود منشوری است که از هر جهت نوری از آن جلوه گر است چرا که این صحیفه بهانه ای است برای بیان مختصر امّا کامل از اسلام شناسی، معرفت‌شناسی، امام شناسی، جامعه شناسی و انسان شناسی.
زیارت حسین بن علی ـ علیهما السّلام ـ در کتابهای ادعیه و مزار وارد شده است و در طول سیزده قرن علما و دانشمندان بر خواندن آن در روز عاشورا بلکه در طول سال عنایت خاصّی داشته و همگان را به آن سفارش کرده اند.
اکنون اسناد این زیارت را که عمدتاً از نوشتار استاد آیة الله سبحانی است می آوریم.[1]
1. شیخ طوسی (385 ـ 460 ه.ق)
در کتاب «مصباح المتهجد و سلاح المتعبد»[2] آن را به سه طریق نقل کرده جز این که طریق نخست مربوط به بیان ثواب زیارت امام حسین ـ علیه السّلام ـ می باشد و ارتباطی به نصّ زیارت معروف ندارد ولی دو سند دیگر مربوط به زیارت رایج است و ما به بررسی این دو سند بسنده می کنیم. شیخ در کتاب مصباح المتهجد زیارت عاشورا را با سند یاد شده در زیر نقل می کند که همه این مشایخ از ثقات می باشند. وثاقت آنها مورد پذیرش تمام علماء رجال می باشد. افرادی که در سلسله سند شیخ واقع شده اند عبارتند از: محمد بن اسماعیل بن بزیع و او از صالح بن عقبه و سیف بن عمیرة و او از علقمه بن محمد حضرمی و او از امام باقر ـ علیه السّلام ـ .علقمه به امام باقر ـ علیه السّلام ـ می گوید: امروز دعایی (مقصود کیفیت زیارت امام حسین ـ علیه السّلام ـ است) یاد من بده که هر موقع خواستم آن حضرت را از نزدیک زیارت کنم آنرا بخوانم و دعایی یاد من بده که هر موقع خواستم آن حضرت را از دور و از خانه ام زیارت کنم، بخوانم. علقمه می گوید: امام ـ علیه السّلام ـ به من گفت هر موقع دو رکعت نماز گزاردی .
در مورد معتبر و ثقه بودن افرادی که شیخ طوسی در سند خود از آنها نام برده می توان به کتب رجالی مراجعه کرد.[3]
سند دوم شیخ طوسی بدین صورت است
وی روایت را از کتاب محمد بن خالد طیالسی گرفته است. آیة الله سبحانی در این باره می فرماید: سند شیخ طوسی به کتاب طیالسی در غایت اتقان و صحت است.[4] چرا که بزرگان حدیث از او نقل روایت نموده و بر او اعتماد کرده اند.[5] و محمد بن خالد طیالسی از سیف بن عمیرة و او از صفوان بن مهران جمّال که هر دوی اینها نیز به تصریح نجاشی ثقه می‌باشند[6] این زیارت را نقل کرده اند. با بررسی مختصری که از اسناد شیخ طوسی به عمل آمد این نتیجه حاصل شد که سند زیارت عاشورا که از طریق شیخ نقل شده کاملاً صحیح و معتبر است.2. سند دوم زیارت عاشورا سندی است که در کامل الزیارات[7] جعفر بن محمد بن قولویه (م 367 ه.ق) نقل شده‌است.
ابن قولویه به دو سند آنرا نقل کرده که عبارتند از:الف ـ حکیم بن داود، که از مشایخ بلاواسطه ابن قولویه بود و به تصریح وی ثقه است. وی از محمد بن موسی همدانی که جرحی درباره او وارد نشده و سپس او از محمد بن خالد طیالسی و او از سیف بن عمیره و او از علقمه بن محمد حضرمی که قبلاً ثابت شده که همگی از ثقات اند.
پس نخستین سند کامل الزیارات سند معتبری می باشد.
ب ـ سند دوم از طریق محمد بن اسماعیل و او از صالح بن عقبه و او از مالک جهنی است، دربارة دو شخصیت نخست بیان شد که اولی از اکابره مشایخ شیعه و دومی از راویان مقبول الروایة است اما درباره مالک جهنی هر چند در کتب رجالی توثیق خصوصی وارد نشده است ولی شخصیت هایی مانند: علی بن ابراهیم و یونس بن عبدالرحمان و عبدالله بن مسکان با واسطه یا بی واسطه به نقل روایت از او پرداخته اند و شیخ مفید در ارشاد ابیاتی از او در مدح امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل کرده که حاکی از ولاء خاص او به خاندان رسالت می باشد.[8]
با توجه به این قرائن می توان او را فرد مقبول الروایة خواند.
از این بحث نتیجه می گیریم
1. سندهای چهار یا پنچگانه هر یک دیگری را تأیید کرده و مایة اطمینان می گردند زیرا چه بسا سندی به تنهایی اطمینان آفرین نباشد امّا آنگاه که در کنار سندهای دیگر قرار گرفت از قوت بیشتری برخوردار می شود.2. مواظبت علماء شیعه بر خواندن زیارت عاشورا در طول این قرون خود می تواند مایة قوت حدیث گردد زیرا چنین اتفاقی از علما و دانشمندان بدون یک مدرک قطعی امکان پذیر نیست و شاید در این میان اسانید دیگری نیز بوده که به دست ما نرسیده است.
3. مضمون زیارت عاشورا به طور اجمال در دیگر زیارات نیز وارد شده همگی از یک اسلوب و یک نگرش به دشمنان اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ حکایت می کند.
در پایان یاد آوری این نکته لازم است که برخی عظمت زیارت عاشورا را در حدّی دانسته اند که آن را از احادیث قدسیه بر شمرده اند. یکی از علمای معاصر در این باره نوشته است: در اینکه زیارت عاشورا از احادیث قدسیه بوده و سلسلة اسناد آن به گفتار خدا و (قال الله) منتهی می گردد شکی در آن نیست و امعان نظر در این مطلب اهمیت زیارت عاشورا را بیش از پیش روشن می سازد که کلام خداست و سخن عادی نیست.[9]
پینوشت:
[1] . ر.ک: سیمای فرزانگان، مؤسسة امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، چ اول، قم، 1380، ج 3، ص 459 به بعد.
[2] . مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، چ اول، مؤسسة فقه الشیعه، بیروت، 1411 ه، ص 772.
[3] . شیخ طوسی، الفهرست، مکتبه المرتضویه، نجف، ص 78 و 85 و 139، نجاشی، رجال نجاشی، دار الاضواء، چ اول، بیروت 1408 ه، ج 1، ص 425 و 444 و ج 2 ص 214.
[4] . سیمای فرزانگان، مؤسسة امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، چ اول، قم، 1380، ج 2، ص 501.
[5] . ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، چ سوم، بیروت، 1403 ه، ج 16، ص 69.
[6] . نجاشی، همان، ص 425 و 440.
[7] . کامل الزیارات، تحقیق جواد قیومی، مؤسسة نشر الفقاهه، چ اول، قم، 1417 ه، ص 325، باب 71.
[8] . الارشاد، تحقیق مؤسسة آل البیت ـ علیهم السّلام ـ ، چ اول، المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید، قم، 1413 ه، ج 2، ص 157.
[9] . تهرانی، میرزا ابوالفضل، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشورا، تحقیق علی موحد ابطحی، چ سوم، قم، 1407 ه، ص 8 و 124 ـ 125.
منبع: مرکز مطالعات شیعه
