هوازدگی چیست؟
هوازدگی از هم پاشیدن سنگ‌ها به دلیل قرار گرفتن در معرض عناصر طبیعت است. این پدیده، ماده را تغییر نمی‌دهد یا منتقل نمی‌کند، بلکه فقط آن را به ذرات ریز و رسوبات ریز دانه تبدیل می‌کند. این مقدمه فرسایش است. هوازدگی، موادِ در معرض را شل و شکسته می‌کند، که از طریق عوامل مختلف فرسایش از یک مکان به مکان دیگر منتقل می‌شوند. تفاوت بسیار مهم بین هوازدگی و فرسایش در این است که هوازدگی در یک مکان اتفاق می‌افتد، در حالی که فرسایش فرایند انتقال ذرات فرسوده به مکانی دیگر است.انواع هوازدگی
براساس ماهیت و عوامل درگیر، این فرایند را می توان به دو نوع طبقه بندی کرد:- هوازدگی مکانیکی
- هوازدگی شیمیایی
هوازدگی شیمیایی هنگامی اتفاق می‌افتد که واکنش‌هایی با ماده‌ای خارجی مانند آب، ساختار داخلی سنگ را تغییر داده و ترکیبات جدیدی تشکیل دهد. این عمل، پیوندها را در درون یک صخره تضعیف می‌کند و آن را مستعد فرسایش می‌سازد. از طرف دیگر، هوازدگی مکانیکی ساختار مولکولی سنگ را تغییر نمی‌دهد. همان طور که از نام آن پیداست، این هوازدگی فقط یک فرایند تجزیه فیزیکی به ذرات ریز است.
درباره هوازدگی مکانیکی
همان طور که قبلاً گفته شد، این فرایند شامل تجزیه سنگ‌ها به دلیل فشار است که می‌تواند از طریق کانال‌های مختلفی صورت گیرد.لایه برداری
این فرایندی است که در آن سنگ‌ها در طول تعدادی از اتصالات به موازات سطح به صورت ورق‌هایی شکسته می‌شوند. این فرایند هنگامی رخ می‌دهد که یک بیرون زدگی از زیر لایه سنگ سطحی، به دلیل فرسایش لایه بالا یا فعالیت‌های آتشفشانی در زیر آن، به سمت بالا رانده می‌شود. حتی با وجود ظهور لایه جدید روی سطح، هنوز هم تحت فشار حرکات تکتونیکی، که در زیر آن اتفاق می افتند، هستند. این منجر به ایجاد ترک یا بند بند شدن ورق می‌شود. به دلیل فشار، که در خارجی‌ترین لایه حداکثر است، سنگ در امتداد ترک شکاف بر می‌دارد و لایه زیرین را در معرض دید قرار می‌دهد. این فرآیند لایه برداری نامیده می‌شود. یکی از معروف‌ترین سازندهای صخره‌ای که با استفاده از لایه برداری شکل گرفته است، Half Dome در پارک ملی یوسمیتی است.سایش
آب و هوای ساینده در بیابان‌ها و رودخانه‌ها بسیار متداول است. سایش هنگامی رخ می‌دهد که سطح سنگ به دلیل عمل ماده ساینده، که سطح لایه فوقانی سنگ را با اصطکاک بر می‌دارد، هوا زده شود. شن نرم کویری یکی از بهترین مواد ساینده است. اصطکاک مداوم با شن و ماسه در سطوح سنگ بسیار مؤثر است. باد بیابانی نیز به فرسایش سریع کمک می‌کند.برخی از شما باید مشاهده کرده باشید که صخره‌های موجود در بستر رودخانه‌ها به گونه‌ای یکنواخت کروی یا کشیده و کاملاً صاف هستند. این به دلیل اصطکاک ساینده ثابت با آب و سایر سنگ‌های مجاور است.
یخبندان و آب و هوای ذوب کننده یخ
این نوع هوازدگی در جاهایی متداول است که دمای هوا در شب از زیر نقطه انجماد پایین‌تر می‌رود. سطوح صخره ممکن است دارای شکاف‌های زیادی باشد که رطوبت می‌تواند در آنها جمع شود. با توجه به حالت غیرمعمول، به نام انبساط غیر عادی، که در آن آب منجمد می‌شود جرم معینی از یخ دارای حجم بیشتری نسبت به یک جرم برابر از آب مایع است. از این رو، یخ‌های ایجاد شده در شکاف، فضا را کمی گسترده‌تر می کنند. هوازدگی از هم پاشیدن سنگ‌ها به دلیل قرار گرفتن در معرض عناصر طبیعت است. در صبح، آب منجمد ذوب می‌شود و فضایی اضافی را برای آب بیشتر به وجود می‌آورد، که پس از آن تحت همان انبساط غیرمعمول قرار می‌گیرد. اگرچه این لزوماً یک فرآیند روزانه نیست، یک چرخه مداوم انجماد و ذوب در نهایت باعث شکسته شدن صخره‌ها در امتداد شکاف می‌شود که منجر به قطعه قطعه شدن کل سنگ به صورت بسیاری از ذرات کوچک‌تر می‌شود.هوازدگی گرمایی
این اتفاق در مناطقی مانند بیابان‌ها رخ می‌دهد که تفاوت زیادی بین دمای روز و شب در آن جاها وجود دارد. گرمای شدید روز باعث انبساط سنگ‌ها می‌شود و درست پس از شب شدن، سنگ‌ها به سرعت منقبض می‌شوند. مانند هوازدگی انجماد / ذوب، این ممکن است یک اتفاق روزانه نباشد، اما اثر تجمعی یک چرخه مداوم انساط و انقباض است.گُوِه‌های نمکی
این نوع هوازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که آب باران حاوی نمک در منطقه‌ی سنگ‌ها، به درون شکاف‌ها جاری شود. هنگامی که آب تبخیر می‌شود، کریستال‌های نمکی را باقی می‌گذارد، که با گذشت زمان، مانند گُوِه در شکافتن صخره عمل می‌کنند.جدا از فرآیندهای ذکر شده در بالا، هوازدگی سطوح صخره را می‌توان به گیاهانی که در داخل یک صخره جوانه می‌زنند و یا به فعالیت حیوانات نقب زننده نیز مربوط دانست. این‌ها مهمترین عوامل مؤثر در هوازدگی مکانیکی بودند.
به طور خلاصه، در واقع گرچه دو اصطلاح "هوازدگی" و "فرسایش" به فرآیندهای زمین شناسی مختلفی اشاره دارند، اما غالباً مشابه به نظر می‌رسند.
فرسایش هنگامی است که ذرات سنگ با فرآیند هوازدگی شل شوند و سپس جا به جا شوند، در حالی که هوازدگی فرآیندی است که شامل تجزیه فیزیکی یا شیمیایی سنگ‌ها، بدون تغییر موقعیت اصلی آنها در سطح زمین یا در نزدیکی سطح است.
دو نوع اصلی هوازدگی شامل هوازدگی فیزیکی و هوازدگی شیمیایی است. یک عامل هوازدگی بیولوژیکی در هر دو فرآیند دخیل است.
هوازدگی فیزیکی که به هوازدگی مکانیکی نیز معروف است، به فرایندی اطلاق می‌شود که در آن شکسته شدن سنگ‌ها و مواد دیگر وجود داشته باشد بدون این که تغییری در ترکیب آنها ایجاد شود، و هوازدگی شیمیایی به فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن تجزیه سنگ‌ها و مواد دیگر با تغییر در ترکیب شیمیایی آنها رخ می‌دهد. این تغییر در اثر آب و سایر مواد حل شده ایجاد می‌شود که به صورت شیمیایی با سنگ یا مواد دیگر واکنش صورت می‌دهند.
منبع: پوشالی گانگولی
