علل و علائم کمبود اکسیژن در مغز

مغز انسان حدود 20% از اکسیژن مورد استفاده در بدن را مصرف می‌کند. از آنجا که مغز به منظور انجام وظایف خود به طور مداوم به اکسیژن نیاز دارد، کاهش میزان اکسیژن می‌تواند تأثیری منفی بر عملکرد آن داشته باشد.

سلولهای مغز نسبت به تغییر میزان اکسیژن بسیار آسیب‌پذیر هستند و ممکن است تنها پنج دقیقه پس از عدم دریافت اکسیژن از بین بروند. در صورت بروز اختلال طولانی مدت در عرضه اکسیژن به مغز، عوارض تهدید کننده حیات از جمله کما یا مرگ مغزی می‌تواند برای شخص پیش آید.

در صورتی که اکسیژن رسانی به مغز دچار اختلال شود، عارضه هیپوکسی مغزی در فرد تشخیص داده می‌شود. این عارضه همچنین به هیپوکسی پراکنده مغزی (نقص مختصر در عملکرد مغز به دلیل کاهش سطح اکسیژن در خون)،  ایسکمی موضعی مغزی (سکته مغزی که بر قسمت خاصی از مغز تأثیر می‌گذارد)، انفارکتوس گسترده مغزی (سکته مغزی ناشی از انسداد رگهای خونی که خون را به مغز عرضه می‌کنند) و ایسکمی فراگیر مغزی (کاهش چشمگیر در خون رسانی به مغز) طبقه بندی می‌شود.
آنوکسی مغزی به نوع شدید هیپوکسی اطلاق می‌شود که در آن عرضه اکسیژن به مغز به طور کامل متوقف می‌شودآنوکسی مغزی به نوع شدید هیپوکسی اطلاق می‌شود که در آن عرضه اکسیژن به مغز به طور کامل متوقف می‌شود. بروز آسیب هیپوکسیک ـ آنوکسیک به مغز یا هر گونه حادثه‌ای که خونرسانی به مغز را مختل سازد، حتی برای مدت زمان کوتاه نیز می‌تواند آسیب قابل توجهی به مغز وارد سازد.
 

انسفالوپاتی ایسکمیک هیپوکسیک به آسیب‌هایی اشاره دارد که به دلیل کاهش در عرضه اکسیژن به مغز ایجاد می‌شوند. عدم دریافت اکسیژن توسط مغز ممکن است به دلیل عرضه ناکافی اکسیژن (هیپوکسی) یا کاهش در جریان خون (ایسکمی) باشد.
 

هیپوکسی مغزی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. در این بخش برخی از عوارض و شرایطی که می‌توانند عامل ایجاد هیپوکسی شوند را عنوان می‌کنیم.

عفونتهای ریوی که موجب بروز ذات‌الریه می‌شوند ممکن است گاهی اوقات منجر به کمبود اکسیژن در ریه‌ها و مغز شوند.

خونریزی مغزی را بایستی بلافاصله تحت کنترل درآورد. در صوت عدم درمان به موقع، خونریزی می‌تواند منجر به تشکیل لخته‌های خونی شود. این امر می‌تواند بر تأمین خون به مغز تأثیر بگذارد، که به نوبه خود اکسیژن رسانی به مغز را محدود می‌سازد.

در صورت ایست قلبی، اکسیژن رسانی به مغز ممکن است متوقف شود.

گفته می‌شود که هیپوکسی ایسکمیک زمانی رخ می‌دهد که مغز اکسیژن کافی دریافت نکند. این عارضه ممکن است به دلیل بروز سکته مغزی خفیف یا سکته مغزی عادی رخ دهد. عرضه ناکافی خون به مغز می‌تواند ناشی از خونریزی داخلی یا انسداد ناشی از لخته شدن خون باشد.

اسکلروز جانبی آمیوتروفیک عارضه‌ای‌ است که می‌تواند موجب فلج شدن عضلات تنفسی شود. عوارضی که بر ماهیچه‌های کنترل کننده تنفس تأثیر می‌گذارند می‌توانند موجب عرضه ناکافی اکسیژن به مغز شوند.

وجود رشد غیر طبیعی یا تومور در مغز می‌تواند مانع از جریان یافتن خون و اکسیژن در آن شود.

فشار خون بسیار پایین همچنین می‌تواند عامل کمبود اکسیژن در مغز باشد. سطح بسیار پایین گلوکز خون نیز می‌تواند منجر به مرگ مغزی شود.
تنگ شدن نای نیز می‌تواند جریان هوا به ریه‌ها و مغز را کاهش دهد.
 

کاهش جریان خون به جفت یا جدا شدن زودرس جفت می‌تواند تأثیر منفی بر میزان اکسیژن رسانی به جنین برجای گذارد. تروما یا وارد آمدن ضربه به مغز در طول زایمان یا بعد از آن می‌تواند به هیپوکسی منجر شود. خطر بروز هیپوکسی مغزی در نوزادان نارس بیشتر است. عدم اکسیژن رسانی کافی می‌تواند جریان خون به جفت را کند کرده و منجر به بروز عوارض شدیدی مانند فلج مغزی شود.
 

گفته می‌شود که در صورت عدم وجود اکسیژن کافی در محیط هیپوکسی هیپمی (Hypemic hypoxia) رخ داده، سطوح اکسیژن خون کاهش می‌یابد. این نوع هیپوکسی ممکن است به دلیل کم خونی رخ دهد. استنشاق مونوکسید کربن همچنین می‌تواند به هیپوکسی منجر شود. استنشاق مونوکسید کربن منجر به شکل گیری کربوکسی هموگلوبین شده بطوریکه در این وضعیت از اتصال اکسیژن به هموگلوبین جلوگیری می‌شود.

علاوه بر دلایل فوق، کاهش اکسیژن ممکن است به دلیل ایست تنفسی ناشی از خفگی، اختناق یا غرق شدن باشد. چنانچه هیپوکسی به دلیل وجود انسداد  در ریه‌ها یا محدود بودن اکسیژن در محیط باشد، به عنوان هیپوکسی هیپوکسیک طبقه بندی می‌شود.
 

کاهش عرضه اکسیژن به مغز می‌تواند موجب کاهش کنترل حرکتی و تغییرات شناختی شود. این امر می‌تواند علائم زیر را بوجود آورد:

* ضعف در قدرت قضاوت

* بی توجهی یا سر به هوایی

* سرگیجه به هنگام ایستادن سریع

* ضعف در هماهنگی عضلات

* افزایش ضربان قلب

* از دست دادن حافظه کوتاه مدت

* کبودی پوست

در موارد شدید فرد مبتلا ممکن است علائم زیر را از خود نشان دهد:

* تشنج

* عدم پاسخگویی کامل (کما)

* ایست تنفسی

* عدم وجود سایر رفلکس‌های ساقه مغز (واکنش‌های مردمک، رفلکس‌های لثه و سرفه)

گفته می‌شود فرد در صورت آسیب دیدگی غیر قابل برگشت مغز و از بین رفتن عملکرد مغز، دچار مرگ مغزی می‌شود، اما قلب همچنان ضربان داشته و تنفس از طریق دستگاه میسر است. بیمارانی که دچار اغماء می‌شوند ممکن است علائمی را از خود نشان دهند که نشان دهنده عملکرد برخی از قسمتهای مغز است. با این حال میزان فعالیت مغز ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
 

هیپوکسی مغزی یک عارضه جدی است. در صورت عدم مراجعه به موقع به پزشک، ممکن است فرد دچار عوارض دیگری نیز شود.

زندگی نباتی طولانی مدت ممکن است مشاهده شود که در آن فرد با وجود نفس کشیدن،  هوشیاری خود را از دست داده است.
چنانچه مغز اکسیژن کمتری دریافت کند، احتمال تشکیل لخته در رگ وجود داردچنانچه مغز اکسیژن کمتری دریافت کند، احتمال تشکیل لخته در رگ وجود دارد. در حین بهبودی از عرضه اکسیژن به مغز بیمار ممکن است دچار مشکلات روانشناختی و نورولوژیکی همچون فراموشی، توهم، از دست دادن حافظه و اسپاسم عضلانی شود.
 

هیپوکسی مغزی با کمک معاینات فیزیکی، آزمایش خون و آزمایشات تشخیصی همچون سی تی اسکن، نوار قلب (ECG)، نوار مغز (EEG) و غیره تشخیص داده می‌شود. بیماران به کمک تنفس (تنفس مکانیکی) نیاز دارند. با این حال گزینه‌های درمانی دیگر بسته به علت اصلی می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال استفاده از داروهای خاصی ممکن است به کنترل ضربان قلب کمک کند. مصرف مایعات ممکن است به افزایش فشار خون کمک نماید. و داروهای خاصی نیز برای متوقف ساختن تشنج یا جلوگیری از بروز آن تجویز می‌شوند.

تأمین اکسیژن کافی و بدون وقفه و مواد مغذی به منظور برخورداری از عملکرد صحیح مغز امری ضروری است. بنابراین در صورت بروز علائم هیپوکسی مغزی بایستی بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

سلب مسئولیت: اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه‌ی آموزشی داشته و نبایستی به منظور جایگزین توصیه‌های پزشک متخصص در نظر گرفته شود.


منبع: healthhearty - Leena Palande