حمامی که تنها با یک شمع گرم می شد

حمامی که تنها با یک شمع گرم می شد

یکی از بهترین شاهکارهای معماری، حمام شیخ بهایی است. حمام شیخ بهایی در دوران صفویه با مهندسی شیخ بهایی ساخته شده و دارای معماری بی نظیری می باشد. یکی از شاهکارهای دوران صفویه، ساخت حمام شیخ بهایی است که با استفاده از قوانین شیمی و فیزیک ساخته شده است.

در این مقاله قصد داریم که به شما اطلاعات کلی درباره بیوگرافی شیخ بهایی و معماری حمام شیخ بهایی ارائه دهیم.

حمام شیخ بهایی یکی از شاهکارهای معماری و مهندسی جهان است. ایران زمین از داشتن چنین فرزندانی به خود می‌بالد. حمام شیخ بهایی مربوط به دوره صفویه است که با مهندسی شیخ بهایی ساخته شده است، سیستم گرمایی این حمام از شاهکارهای مهندسی با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی محسوب می‌شود.

بیوگرافی شیخ بهایی

شیخ بهایی در سال 1546 میلادی در بعلبک (لبنان) متولد شد. شیخ بهایی در روستای جباع واقع در کشور لبنان زندگی کرده است. شیخ بهایی و خانواده اش جزو شیعه های معروف بوده اند.

در دوران کودکی، شیخ بهایی به ایران آمد. وی پس از به اتمام رساندن دوران تحصیلی، شیخ الاسلام شهر اصفهان شد. شیخ بهایی در علوم مختلف از قبیل منطق، فلسفه، ریاضیات تبحر و مهارت داشت.

شیخ بهایی تقریباً 400 سال پیش زندگی می کرد و فیلسوف، ریاضیدان و ستاره شناس بود. وی، وارث میراث شناخته شده ای است که شامل: 88 مقاله ، نامه و کتاب به همراه شعر به زبان فارسی و عربی است.

وی به عنوان معمار مسجد امام اصفهان، دانش خود را در زمینه ی معماری و هندسه به نمایش گذاشته است. بهایی در شهر محل اقامتش یعنی اصفهان به فردی ماهر در علوم مختلف مانند مهندسی، معماری، ریاضی شهرت داشت.

شیخ بهایی پروسه ی معماری بناهای مختلف مانند حمام شیخ بهایی، مسجد جامع اصفهان و...را برعهده داشته است. بهایی توانسته است که کتابها و رساله های زیادی را از خود به یادگار بگذارد. وی در شهر اصفهان فوت کرد ولی پیکرش طبق وصیتش در شهر مشهد به خاک سپرده شد. مقبره ی شیخ بهایی در جوار حرم امام رضا (ع) قرار گرفته است.

وی در سال 1031 ه.ق در اصفهان درگذشت و بنا بر وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام جنب موزه آستان قدس دفن کردند

کارکرد حمام شیخ بهایی

کارکرد حمام شیخ بهایی به این صورت بوده است که با یک شمع کار می کرده است. کارکرد حمام شیخ بهایی ساخته شده در دوران صفویه مشابه کارکرد حمام های تاریخی دیگر بوده است. البته، منبع سوخت و نحوه ی گرم شدن آب حمام شیخ بهایی با دیگر حمام های تاریخی متفاوت می باشد.

یکی از ویژگی های حمام شیخ بهایی این است که دارای دو سربینه بزرگ، استخر، آب انبار و...می باشد. حمام شیخ بهایی دارای خزینه ای است که آب آن حمام به صورت خودکار و بدون صرف انرژی به صورت مستقیم گرم شده است. انرژی حمام شیخ بهایی از گازهای متان و اکسیدگوگرد تامین می شود. امروزه، این حمام کارکرد اصلی خود را از دست داده است.

آب این حمام با سیستم "دم و گاز" یعنی از گاز متان فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصارخانه شیخ بهایی که در مجاورت حمام قرار دارد روشن می‌شده است. این حمام در اصفهان قرار دارد.
 

عصارخانه محلی برای تهیه روغن از دانه‌های روغن بوده است. این حمام با استفاده از این سیستم پیچیده مهندسی به مدت طولانی تنها با یک شمع روشن می‌شده است.این حمام از نظر معماری مانند سایر حمام‌های دوره صفویه دارای ویژگی‌های آن دوران است.متاسفانه تا مدتی پیش این حمام تاریخی به زباله‌دانی و محل تجمع افراد معتاد تبدیل شده بود و جالب اینکه این حمام 30 وارث پیدا کرده بود!!

تاریخچه حمام شیخ بهایی

حمام شیخ بهایی جزو آثار تاریخی شناخته شده ی دوران صفویه است. حمام شیخ بهایی به وسیله ی شیخ بهایی ساخته شده است که جزو دانشمندان معروف آن دوران به حساب می آید. حمام شیخ بهایی در جنوب مسجد بزرگ اصفهان واقع شده است.

در حالی که ساختمان حمام شبیه سایر حمام های در دوره صفوی است، اما از نظر تاریخی یک حمام مرموز در نظر گرفته شده است. زیرا آب حمام بدون استفاده از منبع انرژی مستقیم گرم می شود. سیستم گرمایش حمام در واقع یک شاهکار مهندسی است.

این حمام فقط با یک شمع گرم می شد. حمام بهایی تجلی معماری و ذهن خلاق ایرانیان در طراحی ساختمانها است. سالهاست که رمز و راز حل نشده حمام مورد توجه بسیاری از دانشمندان در سراسر جهان قرار گرفته است.

شیخ بهایی یکی از برجسته ترین دانشمندانی بود که در دوره صفوی زندگی می کرد و به تسلط بر ریاضیات ، معماری و مهندسی معروف است. راز گرم شدن حمام شیخ بهایی این است که این حمام تنها با شعله یک شمع کار می‌کرده است.

محققان مختلفی سعی کرده اند که به رموز ساخت این حمام پی ببرند، اما نه تنها موفق نشده اند بلکه باعث تخریب سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی شده اند. افرادی که سعی داشتند به رموز ساخت حمام شیخ بهایی پی ببرد با این کار خود باعث شدند که حمام کارکرد اصلی خود را از دست بدهد و تنها به عنوان اثر تاریخی شناخته شود.

حمام شیخ بهایی در قدیم به دلیل اینکه آب با دماهای مختلف و دارای قسمتهای متفاوت در حرکت بوده است در بهبود پروسه درمان برخی بیماری ها به پزشکان کمک کرده است.


 

 

چندی پیش حفاظت از این اثر منحصر به فرد آغاز شد و به زودی مرمت آن آغاز خواهد شد. حمام شیخ بهایی در شعاع یکصدمتری جنوب گنبد نظام الملک (جنوب مسجد جامع عتیق) در محله «در دست» قرار دارد.

تاریخ ساخت آن را سال 1065 عنوان می‌کنند و طراحی آن را به شیخ بهایی نسبت می‌دهند.

در اقوال آمده که این حمام اسرار آمیز خزینه‌ای دارد که آب آن خودکار و بدون مصرف انرژی مستقیم گرم می‌شده است.

البته بنا برنظر رایج‌انرژی گرمایی حمام از گاز و انرژی مالی فضولات و فاضلاب تامین می‌شده که از طریق سفالینه‌های تهیه شده و مکش گازهایی چون متان و اکسید گوگرد استفاده می کرده است.

حمام شیخ بهایی بنایی عمومی بوده که به مرور در تصرف اشخاص درآمده و گفته می‌شود زمانی حتی کارگر حمام نیز ادعایی از حمام داشته است.

در حال حاضر تا پیش از تملک نزدیک به 30 نفر ادعای سرقفلی و مالکیت این اثر را داشتند.

و تا اونجائی که بنده میدونم به علت کنجکاوی یک انگلیسی مکانیزم کار این حمام برای همیشه بهم خورد

حمام شیخ بهایی به ثبت آثار ملی رسیده، و آب دیگ‌های آن تا اواسط دوره پهلوی با شعله‌ شمع به جوش می‌آمده است
 

کارکرد حمام شیخ بهایی

 کارکرد حمام شیخ بهایی به این صورت بوده است که با یک شمع کار می کرده است. کارکرد حمام شیخ بهایی ساخته شده در دوران صفویه مشابه کارکرد حمام های تاریخی دیگر بوده است. البته، منبع سوخت و نحوه ی گرم شدن آب حمام شیخ بهایی با دیگر حمام های تاریخی متفاوت می باشد.

یکی از ویژگی های حمام شیخ بهایی این است که دارای دو سربینه بزرگ، استخر، آب انبار و...می باشد. حمام شیخ بهایی دارای خزینه ای است که آب آن حمام به صورت خودکار و بدون صرف انرژی به صورت مستقیم گرم شده است. انرژی حمام شیخ بهایی از گازهای متان و اکسیدگوگرد تامین می شود. امروزه، این حمام کارکرد اصلی خود را از دست داده است.
 

معماری حمام شیخ بهایی

دستور ساخت حمام شیخ بهایی در عصر صفویه و توسط شاه عباس اول صادر شده است. دوران صفویه، دوره ی شکوفایی معماری در ایران محسوب می شود. شیخ بهایی مهندس ماهر دوران صفویه بود که توانست حمامی بسازد که با یک شمع کار می کند.

شمع حمام شیخ بهایی تقریباً 300سال روشن ماند. حمام شیخ بهایی حاوی بخش های مختلف می باشد که یک بخش آنها گرمابه است. هر سه بخش حمام شیخ بهایی دارای دمای متفاوتی می باشند.

سردخانه یکی از بخش های حمام شیخ بهایی است که محلی برای تعویض لباسها و آماده شدن برای استحمام بوده است. گرمخانه نیز محل استحمام و ساخته شده به شکل هشت ضلعی می باشد.

تحقیقات گسترده ای در زمینه ی معماری صورت گرفته است که این حمام چگونه تنها با یک شمع کار می کند. تابه حال، هیچ کس به رموز ساخت حمام شیخ بهایی پی نبرده است.  طبق احتمالات، این حمام دارای سیستم لوله کشی زیززمینی ساخته شده با گازهای مختلف مانند اکسیدهای گوگرد و متان است.

این گازها سوخت حمام شیخ بهایی را تامین می کنند. به عقیده ی عده ای از کارشناسان، منبع انرژی سوخت حمام شیخ بهایی از روغن دانه های گیاهی می باشد و از طریق عصارخانه در نزدیکی حمام تهیه می شود.

قسمت ورودی حمام شیخ بهایی حاوی نقش ها و طرح های مختلفی است که زیبایی چشم نوازی دارد. این حمام جزو نمادهای گردشگری و تاریخی شهر اصفهان محسوب می شود.

اگر به اصفهان سفر کردید به حمام شیخ بهایی که شاهکار معماری ایرانی است، سری بزنید! این بنا به دلیل طراحی خاص و منحصربه فردش توسط شیخ بهایی، تبدیل به سازه ای زیبا و چشم نواز در شهر اصفهان شده است.


 

عوامل موثر بر اثر معماری در اندیشه شیخ بهایی

در احاطه وی به مهندسی مساحی تردیدی نیست و بهترین نمونه ای که هنوز در میان است، نخست تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه است که معروف است هیئتی در آن زمان از جانب شاه عباس به ریاست شیخ بهائی مأمور شده و ترتیب بسیار دقیق و درستی با منتهای عدالت و دقت علمی در باب حق آب هر ده و آبادی و محله و بردن آب و ساختن مادیها داده اند که هنوز به همان ترتیب معمول است و اصل طومار آن در اصفهان هست.
دیگر از کارهای علمی که به بهائی نسبت می دهند طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان است که به نام قنات زرین کمر، یکی از بزرگترین کاریزهای ایران است و از مظهر قنات تا انتهای آبخور آن 9 فرسنگ است و به 11 جوی بسیار بزرگ تقسیم می شود .

تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف میان مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم از دیگر کارهای اوست.

نکته حایز اهمیت در آثاری که از او بر جای مانده اند، تبعییت این آثار از اصولی است که ریشه در حکمت الهی شیخ دارد. معماری در نگرش او دارای اصولی است که می توان آن را به صورت ذیل بیان کرد:
 

 

 

 

راز حمام شیخ بهایی

تا به حال تحقیقات زیادی برای کشف رمز و رازهای نحوه ی عملکرد حمام شیخ بهایی صورت گرفته است. در طی تحقیقات مشخص شده است که سیستم سفالی لوله کشی در حد فاصل حمام شیخ بهایی و آبریزگاه مسجد جامع قرار گرفته است.

محققان پس از انجام بررسی های لازم به این نتیجه رسیدند که از طریق روش مکش طبیعی، گازهای مختلف به مشعل خزینه ی حمام هدایت شده است. این گازها به عنوان منبع گرما در حمام عمل می کردند.

 چگونه یک شمع می تواند یک حمام گرم کند؟

در سالهای اخیر ، یک مخترع ایرانی از استان خراسان، سعی کرده که حمامی شبیه به حمام شیخ بهایی را بسازد.  این فرد به این نتیجه رسیده که دیگ بخار حمام شیخ بهایی از طلا ساخته شده است. طلا نیز یک هادی کامل گرما و برق است. وی در ادامه گفته است که مقدار کمی از گرما باعث ایجاد مقادیر زیادی انرژی می شود و بنابراین حمام را گرم می کند.
 

چرا شیخ بهایی از کشف راز سیستم گرمایشی حمام خودداری کرد؟

وی احتمالاً نگران سارقانی بود که مایل به سرقت طلا در حمام بودند. اگر عده ای می دانستند که برای ساخت حمام از طلا استفاده شده است، بدون شک این حمام را تخریب می کردند.

 

سخن آخر

 معماری حمام شیخ بهایی جزو شناخته شده ترین معماری های ایرانی عصرصفویه است. سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی متفاوت از دیگر حمام های تاریخی و قدیمی می باشد. حمام شیخ بهایی تنها با یک شمع کار می کند و آب مورد نیاز این حمام با استفاده از یک شعله گرم می شود.

امروزه، شعله ی حمام شیخ بهایی که آب حمام را گرم می کرده، خاموش شده است. این حمام در ابتدا مالک های زیادی داشته و سپس توسط میراث فرهنگی خریداری شده است. این بنا در تاریخ به عنوان معماری قدیمی ایرانی در دوران صفویه شناخته شده است.