پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان چیست؟

پوسیدگی دندان بیماری عفونی قابل انتقالی است که با فعالیت میکروبها در سطح دندان آغاز می‌شود و در ساختمان آن پیشرفت می‌کند. برای ایجاد پوسیدگی، مواد قندی هم باید در دسترس میکروبها باشند تا عامل خراب کننده ساختمان معدنی، یعنی اسید تولید گردد. در واقع پوسیدگی دندان تخریب بافتهای سخت دندان است. وقتی یک بیماری در اثر فعالیت میکروبها ایجاد شود آن را بیماری عفونی می‌نامند. و اگر بیماری بتواند از محلی به محل دیگر منتقل شود آنرا بیماری قابل انتقال می‌گویند. با تعریفی که از پوسیدگی دندان شد، می‌فهمیم که پوسیدگی می‌تواند از یک دندان به سایر دندانها سرایت کند.

محلهای شایع پوسیدگی

پوسیدگی تمام سطوح دندان را یکسان مبتلا نمی‌کند. بلکه بعضی از سطوح دندانها به علت وضعیت خاصی که دارند بیشتر دچار پوسیدگی می‌شوند. این سطوح عبارتند از:
• شیارهای سطح جونده: سطح جونده دندانهای آسیا شیارهای باریک و عمیقی دارد که محیط مناسبی برای زندگی و رشد میکروبها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می‌گردد. این امر بخصوص در مورد دندانهای آسیا بیشتر رخ می‌دهد و باعث پوسیدگی زودرس آنها می‌شود.
• سطوح بین دندانی: این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواک قابل تمیز کردن نیست بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه بشمار می‌آید.
• طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان: تجمع میکروبها معمولاً در این ناحیه باعث بیماری لثه نیز می‌شود.

نشانه‌های پوسیدگی

وقتی دندانی دچار پوسیدگی می‌شود، ممکن است یک یا چند مورد از علامتهای زیر را داشته باشد:
• تغییر رنگ مینای دندان ، در محل پوسیدگی مینا قهوه‌ای یا سیاه رنگ می‌شود.
• سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی ، گاهی میزان این تخریب کم است و فقط با معاینه دقیق مشخص می‌شود و گاهی مقدار زیادی از دندان از بین می‌رود، به طوری که شخص فکر می‌کند دندان او شکسته است.

• حساس بودن یا درد گرفتن دندان در موقع خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش و شیرین.
• حساس یودن یا درد گرفتن دندان وقتی که دندانها را روی هم فشار می‌دهیم.
• بوی بد دهان می‌تواند به علل مختلف ایجاد شود که یکی از علتهای آن پوسیدگی دندانها است.
• گیر کردن مواد غذایی بین دندانها و پاره شدن نخ دندان پوسیدگی بین دندانی می‌تواند باعث گیر کردن مواد غذایی بین دندانها و پاره شدن نخ دندان هنگام استفاده شود.

پوسیدگی دندان چرا و چگونه ایجاد می‌شود؟

برای پیشگیری از ایجاد هر بیماری باید علل ایجاد کننده آن بیماری را بشناسیم. در مورد پوسیدگی دندان و پیشگیری از آن نیز لازم است ابتدا با عوامل ایجاد کننده آن آشنا شویم. بسیاری از افرادی که برای درمانهای دندانپزشکی مراجعه می‌کنند، در پاسخ به اینکه چرا دندانهایشان خراب شده است به مسئله ارث و جنس دندان اشاره می‌کنند. روشن است که خوبی جنس دندان در دوام آن مؤثر است با این حال عوامل دیگری هم دخالت دارند.
علل مختلفی برای ایجاد پوسیدگی مطرح شده است اما بطور کلی چهار عامل اصلی میکروبها، مواد قندی، مقاومت شخص و دندان و زماندر ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند.

این چهار عامل، همواره ایجاد پوسیدگی می‌کنند و اگر هر کدام نباشد، دندان پوسیده نمی‌شود. بدون میکروب، پوسیدگی در دندان اتفاق نمی‌افتد. اگر میکروبها حضور داشته باشند و مواد قندی نباشد، شدت وقوع پوسیدگی به این اندازه نخواهد بود. وجود میکروبها و مواد قندی نیز در اشخاصی که مقاومت طبیعی نسبت به بیماری دارند نمی‌تواند پوسیدگی ایجاد کند. و بالاخره میکروبها و مواد قندی و کمبود مقاومت شخص و دندان نیز در یک لحظه و یک روز سبب خرابی دندان نمی‌شود، بلکه مدت زمانی لازم است تا اینها بتوانند سطح سخت دندان را خراب کنند.

میکروبهای ایجاد کننده پوسیدگی دندان

در دهان هر فرد بطور طبیعی انواع و اقسام میکروبها وجود دارد ولی همه میکروبهای موجود در دهان، پوسیدگی را به وجود نمی‌آورند. وقتی مدتی دندان تمیز نشود، میکروبها بر روی دندان لایه‌ای را تشکیل می‌دهند که پلاک میکروبی نام دارد. پلاک میکروبی لایه نرم و غلیظی است که از مقدار زیادی باکتریهای مختلف و سلولهای موجود در دهان تشکیل می‌شود و چنان بر سطح دندان می‌چسبد که به آسانی با آب شسته نمی‌شود. هر چه زمان بیشتر می‌گذرد، انواع مختلفی از میکروبها وارد پلاک میکروبی می‌شوند و بیماریزایی آن را بیشتر می‌کنند.
ذکر این نکته لازم است که پلاک میکروبی با رسوب نرم سفیدی که روی دندان می‌نشیند و قابل دیدن می‌باشد، متفاوت است. این رسوبات سفید رنگ به آسانی با آب شسته می‌شود. ولی پلاک میکروبی قابل دیدن نیست و بی‌رنگ است. پلاک میکروبی در صورتی قابل مشاهده است که آن را با مواد رنگی مخصوصی رنگ کنیم. برای نشان دادن پلاک میکروبی از قرصهای رنگی که قرص آشکار کننده پلاک میکروبی نام دارد استفاده می‌شود. برای از بین بردن پلاک میکروبی باید با دقت و حوصله دندان را مسواک کرد.

آثار مخرب پلاک میکروبی دهان

• وقتی پلاک روی دندان تشکیل می‌گردد، رنگ طبیعی و شفاف دندان عوض می‌شود.
• پلاک سبب پوسیدگی دندان می‌شود.
• پلاک باعث بیماری لثه و سایر بافتهای نگهدارنده دندان می‌شود.
• پلاک تبدیل به جرم سخت اطراف دندان می‌گردد.

مواد قندی چگونه باعث پوسیدگی دندان می‌شود؟

تقریباً همه مردم می‌دانند که مواد قندی دندانها را خراب می‌کند. میکروبهای موجود در پلاک میکروبی از قند موجود در غذاها استفاده کرده و آنرا به اسید تبدیل می‌کنند. این اسید مینای دندان را حل کرده و پوسیدگی آغاز می‌شود. ولی آیا می‌توانیم قند را از غذای روزانه خود حذف کنیم؟ مصرف مواد قندی برای سلامت دندانها ضرر دارد. هرچه این مواد بیشتر مصرف شوند، تعداد دفعات مصرف آنها زیادتر شود، چسبنده‌تر باشند و از نوع قند ساکاروز (قند معمولی) باشند، پوسیدگی بیشتر ایجاد می‌کنند. بنابراین باید گفت گرچه نمی‌توان مواد قندی را بکلی از غذای روزانه حذف کرد اما می‌توان با استفاده از راههای گوناگون اثر زیان آور آنها را کاهش داد.

زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی

پوسیدگی دندان در یک لحظه و یک روز انجام نمی‌شود، بلکه مدت زمانی لازم است تا مینا حل شده و بافت نرم مینا از بین برود تحقیقات نشان داده است که بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میکروبهای پلاک 2 تا 5 دقیقه طول می‌کشد تا اسید ایجاد شود. در طی مدت 10 دقیقه میزان اسید به حداکثر مقدار خود می‌رسد سپس 20 تا 60 دقیقه در همان حال باقی می‌ماند و بعد از آن به تدریج به حال عادی برمی‌گردد. با هر بار خوردن، محیط پلاک میکروبی، اسیدی می‌شود و تا این محیط اسیدی به حالت عادی برگردد، با خوردن مجدد، محیط دهان دوباره اسیدی می‌گردد. به این ترتیب دندانها دچار پوسیدگی می‌شود. اگر کودکی 9 مرتبه در روز آشامیدنی شیرین مصرف کند پس از مدتی لکه‌های بر روی دندانهایش پیدا می‌شود که نشانه شروع پوسیدگی است.
بطور کلی پوسیدگی دندان بیشتر بیماری نوجوانان است، یعنی دندانها معمولاً بلافاصله بعد از بیرون آمدن بیشتر خراب می‌شوند، تا در سنین بالاتر که مدتی از حضورشان در دهان گذشته است. بنابراین اهمیت مراقبت و نگهداری از دندانها در این سنین کاملا مشخص می گردد.

مقاومت شخص و دندان

مجموعه‌ای از عوامل دفاعی در دهان هر شخص وجود دارد که در برابر ایجاد پوسیدگی مقاومت می‌کند. وضعیت بزاق دهان و سلولهای موجود در آن، شکل و فرم دندان، طرز قرارگیری دندانها، جنس و نظایر اینها تا حدودی در میزان پوسیدگی تأثیر دارند، علاوه بر این برخی از مردم در برابر عوامل مخرب مقاومت بیشتری نشان می‌دهند. مقاومت شخص ممکن است ارثی، مادرزادی و یا اکتسابی باشد. همچنین مقاومت ممکن است همیشگی یا موقتی باشد. با این وجود از نظر محققین دو عامل اصلی یعنی میکروبها و مواد قندی، مهمترین عوامل ایجاد کننده پوسیدگی هستند. البته راههایی برای مقاوم کردن ساختمان دندان وجود دارد. یکی از این راهها، رساندن فلوراید به دندانها است، فلوراید مقاومت دندانها را در برابر پوسیدگی افزایش می‌دهد.
منبع:دانشنامه رشد
/خ