اینترنت و دغدغه‌های فرهنگی
حدود هشت سال پیش اینترنت واژه‌ی غریبی در ایران به حساب می‌آمد و تعداد کاربران آن به افراد زبان‌دانی محدود بود که با کامپیوتر نیز آشنا بودند. آن زمان شش سال از اتصال ایران به شبکه‌ی جهانی اینترنت می‌گذشت ولی تعداد انگشت شماری در برخی مراکز دولتی، دانشگاهی و خصوصی از آن استفاده می‌کردند.استفاده از خدمات اینترنتی به چند مرکز وابسته به دولت با شرایط نسبتا سخت امکان‌پذیر بود. کاربران باید علاوه بر پرداخت هزینه‌های ماهیانه، آبونمان ثابتی نیز می‌پرداختند و در برخی موارد نیز مجبور بودند چک‌های ضمانتی دو میلیون تومانی گرو بگذارند. مطالب فارسی روی وب بسیار کم بود و برخی مراکز عمدتا دولتی و چند روزنامه با ایجاد پایگاه هایی برخی از اطلاعات تولیدی خود را از این طریق منعکس می‌کردند.
اما اکنون، تعداد کاربران اینترنتی به صورت غیرقابل تصوری افزایش یافته‌اند. بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده تعداد کاربران اینترنت در ایران تا پایان فروردین‌ماه سال جاری به ۱۱ میلیون و ۲۶۰ هزار نفر رسید. این در حالی است که بر اساس آمار منتشر شده توسط شرکت فناوری اطلاعات در تیرماه سال گذشته، این میزان ۷ میلیون و ۳۵۰ هزار کاربر بود.
تقریبا اکثر مراکز دولتی و خصوصی، روزنامه‌ها و حتی اشخاص سایت اینترنتی (وبلاگ) دارند و اطلاعات و آمار و خبرهای روزانه را منتشر می‌کنند و ولع حیرت‌انگیزی در بهره‌گیری از امکانات این وسیله ارتباطی به چشم می‌خورد. محتوای اکثر روزنامه ها و نشریات چاپی در فضای اینترنت قابل دسترسی است و بیشتر از ده خبرگزاری دولتی و نیمه دولتی، وقایع ایران را لحظه به لحظه گزارش می کنند.
مشکلات استفاده از زبان فارسی در فضای جدید اگر چه کم وبیش پابرجاست ولی فارسی زبانان با همین امکانات نرم افزاری محدود همدیگر را در جای جای این کره خاکی پیدا می کنند و پیغام های خود به همدیگر می رسانند حتی شده با فارگلیسی (یعنی نگارش فارسی با حروف انگلیسی).
هرچند هنوز آمار دقیقی از شکل و نوع استفاده از اینترنت در ایران وجود ندارد اما به نظر می‌رسد استفاده‌های سرگرم کننده از اینترنت برای کاربران ایرانی به مرور در حال گسترش است. همچنین اطلاع یافتن از اخبار و وقایع خصوصا اخباری که قابلیت انتشار در رسانه‌های دیگر را ندارند از جمله نیازهای اصلی کاربران ایرانی به حساب می‌آید، به طوری که این موضوع، بسیاری از سایت‌های خبری را در زمره پربیننده‌ترین سایت‌های ایرانی قرار داده است.
ورود برخی خدمات اینترنت پرسرعت و بی‌سیم عملا به رشد کیفیت استفاده از این وسیله ارتباطی منجر شده است. در حال حاضر هزینه متوسط ماهانه اینترنت در حدود ۳۰ هزارتومان و هزینه هر ساعت استفاده از آن حدود ۳۰۰ تومان است و کارت‌های اینترنت نیز همچون شکلات و سیگار از طریق روزنامه فروشی‌ها و بقالی‌ها توزیع می‌شود.
رشد سریع کاربران اینترنت، ایران را در زمره‌ی کشورهای پرکاربر در این زمینه در قاره آسیا قرار داده و در منطقه نیز از نظر میزان کاربر در رده نخست قرار گرفته است. مسئولان ذی‌ربط پیش‌بینی کرده‌اند که در برنامه پنج ساله چهارم برای توسعه شبکه دیتا با افزایش ضریب نفود اینترنت به ۳۰ درصد عملا بیش از ۲۲ میلیون کاربر به اینترنت متصل خواهند شد.
بر همین اساس دسترسی ۲۵ درصد از کاربران (۵ میلیون و ۵۸۰ هزار نفر) از طریق شرکت های PAP یا ارایه دهنده اینترنت پرسرعت و همچنین دسترسی ۷۵ درصد (۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر) از طریق شرکت های ISP به اینترنت در برنامه پنج ساله قرار گرفته است.
این حجم 22 میلیونی از کاربران تأثیرات فرهنگی شگفت‌انگیز و پیش‌بینی نشده‌ای را بدنبال خواهد آورد. واقعیت آن است که شمارش این تأثیرات و تخمین میزان مفید یا مضر بودن آن ناممکن است. اما این مقدار مسلم است که رها کردن این تعداد از انسانها در شاهراه اطلاعاتی که همه گونه کالایی در آن به سادگی رد و بدل می‌شود عاقلانه نخواهد بود.
اینترنت چیست؟
اینترنت این واژه‌ی سحرآمیز عصر ارتباطات و شاهراه اطلاعاتی و دروازه‌ی ورود به عرصه‌ای که آن را قلمرو اتصال مغزها و کامپیوترها می‌نامند مرگ فاصله ها و مسافتها را نوید می‌دهد. در این شاهراه اطلاعاتی به جای انسان و خودرو اطلاعات یا در واقع بسته‌های اطلاعاتی با سرعت زیاد در حرکت‌اند. این شاهراه به تمام خانه‌ها، مدارس، کتابخانه‌ها و مراکز تجاری وصل خواهد شد و محیطی جهانی برای ارتباطات سریع به وجود خواهد آورد.اصطلاح شاهراههای اطلاعاتی برای نخستین بار توسط «ال گور» معاون رییس جمهوری آمریکا بیان شد. علت این نامگذاری در واقع شباهت آن با پروژه بزرگراههای حمل ونقل سرتاسری آمریکا در چهل سال قبل بود که به وسیله پدر همین شخص تدوین شده و در آن دوره تأثیر زیادی بر اقتصاد آمریکا گذاشته بود.
در حال حاضر در آمریکا اعتقاد بر این است که این شاهراه‌ها نه تنها بسیاری از مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی را حل خواهند کرد بلکه آمریکا را در مقام اول و سروری کشورهای جهان قرار خواهند داد.
اینترنت در پنتاگون متولد شد. نام دوران کودکی اینترنت آرپانت (ARPANET) بود که در بدو تولد یعنی در سال 1969 بر آن نهاده شد. آرپانت به عنوان شالوده اصلی اینترنت بر آن بود تا خود را به شبکههای رادیویی و ماهواره‌ای وقت و همچنین به کامپیوترهای دیگر متصل کند و کار پژوهشهای مربوط به وزارت دفاع آمریکا را با سرعت و کیفیت بهتر به انجام برساند.
این پژوهشها و پروژه‌ها که در آرپانت دنبال میشد غالبا در خـدمت نظامی‌گری کـاخ سفید بود و به ایـن ترتیب آن چه امـروز بـه اینترنت انـجامیده، تـونـل محرمانه‌ای بوده است که محققان، کارشناسان و دانشمندان آمریکا از آن عبور می‌کردند. در حقیقت آرپانت یا همان اینترنت جوان، خط تماس الکترونیک و محرمانه‌ی دست اندرکاران وزارت دفاع آمریکا و پژوهشگران بوده است. آرپانت به این نیت متولد شد که به کارشناسان نظامی و کامپیوترها کمک کند تا طرحهای نظامی را به پیش ببرند و در سراسر آمریکا از تجارب و منابع یکدیگر بهره‌مند شوند.
آن چه امروز به نام پست الکترونیک ( E-mail ) مطرح شده و یکی از خدمات رایج اینترنت محسوب می‌گردد، محصول همان دوران تماس کارشناسان نظامی و کامپیوترها در آرپانت است.
پس از تجربه‌ی موفق «آرپانت» به عنوان سیستمی کاربردی در 1972 نگاههای طراحان «آرپا» به ایجاد ارتباط بین شبکه‌ای برای خلق شبکه‌ای بزرگتر و فراملی معطوف گردید. «وینتون سرف» و «رابرت کان»آغازگر این حرکت بودند که کار آنان در بین سالهای 83-1973 تکامل یافت و به ایجاد توافق‌نامه‌هایی انجامید که کامپیوترها را قادر می‌ساخت به عنوان دروازه‌ی ورود اطلاعات در بین شبکههای مختلف عمل کنند تا پیامها بتوانند به صورتی قابل اطمینان از یک سرور مرکزی به سروری دیگر و از طریق تعداد نامشخصی از ایستگاههای خطوط بگذرند. توافق‌نامه‌های مذکور در نهایت به صورت 100 استاندارد مشروح که به عنوان سری TCP/IP شناخته می‌شوند، درآمد.
رابرت کان میگوید: اگرچه به سختی میتوان باور کرد اما در روزهای آغازین فعالیت اینترنت تا اواسط دهه 1980 تقریباً همه تصمیمات راجع به اینترنت را من و آقای وینتون سرف اتخاذ می کردیم.
اینترنت تاسال 1983 کمتر از پانصد کامپیوتر میزبان ( Host Computer) داشت و این کامپیوتر ها عمدتا در آزمایشگاههای نظامی و بخشهای کامپیوتری آمریکا قرار داشت، اما چند سال بعد در سال 1988 اینترنت در صدها دانشگاه و آزمایشگاه پژوهشی ، صاحب 28 هزار کامپیوتر میزبان شد.که در حال حاضر این رقم به بیش از 100 میلیون رسیده است و روز به روز بر تعداد آن افزوده می شود.
در نخستین دهه‌‌‌ی آفرینش اینترنت (93-1983) به صورت رسمی، این ابزار تنها منبعی برای محققین دانشگاهی محسوب میشد و البته بسیاری از تسهیلات امروزی ما را نیز دارا بود ولی دسترسی به آنها نیازمند مهارت در فن‌آوری کامپیوتر و به ویژه سیستم یونیکس بود.
«تیم برنزلی» در سالهای (90-1989) نخستین گام را برای قابل استفاده کردن شبکه برای کاربران عادی و استفاده از منابع اینترنت و اتصال به شبکه با فشردن تکمه‌های کامپیوتر برداشت. اما «جستجوگران» (BROWSERS) اولیه هنوز تنها بیانگر ریشه‌ی کامپیوتری خود بودند. فقط با ظهور اولین «جستجوگران» گرافیکی- موزاییک در 1993 بود که شبکه در واقع تکانی خورد و به صورت رسانه‌ای انبوه درآمد.
وب میلیونها کاربر جدید را به اینترنت آمورد و به منظور سرویس دادن به آنها ساختار شبکه به هم ریخت. در حالی که تا پیش از این اینترنت شبکه‌ای از کامپیوترهایی بود که از روشی یکسان و آدرسهایی منحصر به فرد و ارتباطات دایمی استفاده می‌کردند، این موضوع متحول شد و به صورت سیستمی دو لایه در آمد که در آن اقلیتی از ماشینهای ممتاز (سرورها) صفحات وب و دیگر سرویسها را بین میلیونها دستگاه در درجه‌ی پایین‌تر (یعنی کامپیوترهای شخصی که به صورت مراجعینی غیرفعال عمل می‌کردن و فاقد آدرس دایمی و یا ارتباطات مستمر بودند) توزیع می‌کردند.
ممکن است این موضوع به نظر جزییاتی تکنیکی برسد اما در حقیقت بر موضوع مهمی دلالت دارد و آن این که همه‌ی موضوعات مهم بر روی «وب» می‌باید در ماشینی اتفاق بیفتد که به طبقه‌ی ممتازی از کامپیوترهای مرکزی متعلق است. هرکس که مثلا به دنبال انتشار یک «وب سایت» است می‌باید ترتیبی اتخاذ کند که بر روی چنین کامپیوتر مرکزی پذیرفته شود.
به دلیل آن که روش عملی برای داشتن سایت بر روی دستگاهی که تنها از طریق شماره گرفتن به شبکه دسترسی داشته باشد وجود نداشت، بنابراین طبقه‌ی ممتاز کامپیوترهای مرکزی نسبت به کنترل دولتی و گروهی و مداخله‌ی آنان، آسیب‌پذیرتر از آنچه در آغاز انتظار می‌رفت، شد.
اهمیت فن‌آوری شبکه‌سازی بر اساس TCP/IP آن است که خلق شبکه‌ی جهانی را با معماری آسان و باز ممکن می‌سازد. هیچ کنترل مرکزی وجود ندارد و بنابراین دلیلی وجود ندارد که سعی نماییم ازقبل انواع شبکه‌هایی که مجاز به اتصال هستند را مشخص نماییم. هرکس می‌تواند شبکه‌ای را به شبکههای موجود ملحق کند مادامی که دارای کامپیوتری باشد که به زبان TCP/IP صحبت کند. این اصل شبکه‌ی کنونی را قادر ساخته که با چنین سرعت خارق‌العاده‌ای رشد نماید.
طرح «سرف کان» بر این اصل مهم دلالت داشت که شبکه‌ی عام، اساسا ساکت است. تنها عملکرد آن، انتقال بسته‌های الکترونیکی از یک نقطه به نقطه‌ی دیگر است، به اصطلاح اصل هدف به هدف، تا آنجایی که به شبکه مربوط میشد این بسته‌ها ممکن بود بخشهایی از پست الکترونیکی، عکسها، موسیقی ضبط شده و یا تصاویر مستهجن باشد، همه‌ی آنها در نظر شبکه یکسان بودند و به صورتی مشابه با آنها برخورد میشد. این بی‌تفاوتی به محتوا، اینترنت را تا حد بسیار زیادی از ارتباطات شبکه‌ای دیگر که بوسیله‌ی سازمانها، اداره و... کنترل میشد، متفاوت می‌ساخت.
مشخصه‌ی دیگر معماری اولیه‌ی اینترنت که حایز اهمیت است این حقیقت است که تصدیق اصالت کاربران مورد نیاز نیست. هرکامپیوتری که به شبکه متصل می‌شود می‌باید یک آدرس IP منحصر به فرد داشته باشد و تمامی تبادلات این کامپیوتر با دیگر کامپیوترهای شبکه می‌تواند ثبت و انجام شود. اما هیچ تدارکاتی برای اتصال آدرسهای IP به اشخاص شناخته شده وجود نداشت. این به معنای آن بود که این ساختار باعث تسهیل بی‌نام و نشان ماندن میشد.
بنابراین ساختار تکنیکی شبکه نقشی تعیین کننده در مورد چگونگی استفاده از آن دارد. همانگونه که در دنیای فیزیکی، معماری بعضی چیزها را ممکن و از برخی دیگر جلوگیری به عمل می‌آورد. نکته‌ی مهم آن است که معماری شبکه به عنوان توافق‌نامه‌های تکنیکی – یعنی کدهای کامپیوتری- قالب ریخته شده و هیچ چیز تغییر‌ناپذیری در مورد کدها وجود ندارد. این موضوع کاملا نظری است و بنابراین قابل تغییر است.
سرویسهای اینترنت
میزبانها یا کارگزاران اطلاعاتی در اینترنت خدمات گوناگونی ارایه می‌کنند اما شاید بتوان این خدمات را بطور کلی در موارد زیر طبقه بندی کرد:1. پست الکترونیک(E-mail)
این سرویس برای مبادله‌ی نامه‌ها و پیامها بین کاربران این شبکه می‌باشد.2. کنترل رایانه از راه دور( Tel net )
این خدمات برای اتصال و راهبری یک رایانه از راه دور می‌باشد. اشخاصی مانند:سرپرستان و رؤسای شرکتها و سازمانها می‌توانند به این وسیله مدیریت و سرپرستی خود را از راه دور اعمال کنند.3. انتقال پرونده ( FTP)
اطلاعات در شبکههای رایانه‌ای به صورت فایلها یا پرونده‌های مختلف ذخیره شده‌اند. برای انتقال این پرونده‌ها به رایانه‌ی خود احتیاج به پروتکلی به نام( FTP) می‌باشد که با آن میتوان هرگونه پرونده را ارسال یا دریافت نمود.4. انجمنها و گروههای مختلف
هم اکنون در اینترنت تقریباً در تمامی موضوعات مورد علاقه بشری انجمن‌هایی شکل گرفته که از طرق این شبکه میتوان در انجمنها و گروههای همفکر و دارای علایق مشترک عضو شد و به همفکری ومبادله اطلاعات پرداخت.5. کنفرانس از راه دور (Tel conference )
در این مکان این امکان وجود دارد که چند کاربر در زمان واحد و از راه دور به گفت‌وگو بپردازند. با این وسیله دیگر نیازی به برقراری جلسات پرخرج وهزینه وحضور فیزیکی افراد برای برقراری یک جلسه وجود ندارد.6. شبکه خبری (Usenet)
این سرویس به روزنامه ها و مجلاتی مربوط می‌شود که به طور الکترونیک قابل دسترسی‌اند.7. بطور کلی بهره‌گیری از اینترنت در رشته های مختلف علمی، فنی، پزشکی، اقتصادی، تبلیغ کالا، بازاریابی، فروش کالا، خرید، دریافت و پرداخت وجه، آموزش و تحقیقات، کتابخانه، فکس، تلفن و…
آیندهی اینترنت
در مورد آیندهی اینترنت و تأثیر آن بر جوامع بشری دیدگاههای متفاوتی وجود دارد.دیدگاههای خوشبینانه معتقدند این شبکه در نهایت باعث آگاهی بیشتر ملتها شده و آنها را از تاریکی جهل استبدادی و استعماری نجات خواهد داد .جریان آزاد اطلاعات رژیمهای خودکامه و استبدادی را متزلزل ساخته وبا اشاعه اطلاعات سانسور نشده، مردم را در این امر یاری خواهد کرد. این بزرگراه‌ها باعث خواهد شد که ملتها و گروه‌ها از درد و رنجهای یکدیگر آگاه شوند و برای همبستگی ورفع مشکلات خود تلاش کنند.دولتهای ضعیف نیازی برای سرمایه گذاری زیاد برای کسب اطلاعات علمی وترجمه و انتقال تکنولوژی نخواهند داشت. زیرا اینترنت خود محیط مناسبی برای انتقال سریع اطلاعات علمی خواهد بود.
درمقابل ،دیدگاههای بدبینانه وجود دارند که این شبکه را نیز همانند دیگر پیشرفتهای علمی ، در نهایت به نفع ابرقدرتها واستکبار جهانی می دانند و سعی در مطرح کردن نقاط منفی آن برای جهان سوم دارند. پرفسور حمید مولانا معتقد است با وجود پیشرفتهای تکنولوژی و علمی، از جمله رشد عظیم سخت‌افزار و نرم‌افزار ارتباطات و اطلاعات طی چند دهه گذشته، اکثریت عظیم این دهکده‌ی جهانی در شرایط نامطلوب بی سوادی، بیماری،گرسنگی، بیکاری و سؤتغذیه به سرمی برند و هنوز از ابزارهای اساسی ارتباطات و دانش محرومند.
به طور کلی در تاریخ بشری نظام سلطه با پیشرفت تکنولوژی و علم هرگز از بین نرفته و بلکه از نظر مشخصات ظاهری، خودرا منطبق با عصر ساخته، همواره قدرتمند و دارا به استعمار واستثمار فقیر و ضعیف پرداخته است. در عصر آینده نیز صاحبان و ثروتمندان اطلاعات، فقرای اطلاعات را استثمار کرده و به سلطه خود ادامه خواهند داد . نظام جهانی استکبار سعی در یکسان سازی فرهنگی و غلبه فرهنگ خود بر ملل جهان سوم را خواهد داشت و در این راه از هیچ کوششی فروگذاری نخواهد کرد.
آنچه مسلم است خوش بینی و بدبینی مطلق در برابر این پدیده صحیح نیست. بلکه باید بی‌طرفانه و به دور از تعصب به نقد جنبه‌های مختلف اینترنت پرداخت. به هر حال بزرگترین تحول بشری در حال وقوع است و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم در برابر این سیل قرار گرفته‌ایم. این ضرورت و اجبار است و انتخابی در کار نیست.
منبع: سایت پژوهه
