سل

"سل"يک بيماري عفوني است که اندام هاي غير ريوي مانند روده ها استخوان و غدد لنفاوي را درگير مي کند.بيماري عفوني تخريب کننده حاد مزمن است که باعث گرفتاري ارگان هاي مختلف بدن به خصوص ريه ها مي شود.بين 90تا 95 درصد از موارد ابتلا به شکل مخفي بيماري مبتلا مي شود(چون علامتي ندارد که آن ها را به پيگيري جدي براي تشخيص برانگيزد.)سل در هر سني ممکن است روي دهد.در کشورهاي پيشرفته سل در گروه هاي سني سالمندان متمرکز است.بيماري بيشتر در بيماران رواني الکليک ها و بي خانمان ها ديده مي شود.در کشورهاي روبه پيشرفت شيوع و بروز سل در مردان بيشتر از زنان است.
سل از 50سال قبل شناخته شده است و بيش از 20 سال است که درمان کوتاه مدت آن به کار مي رود.اين بيماري هنوز در بسياري از نقاط کشور مبتلا به سل تشخيص داده نشده است وتحت درمان مناسب قرار نمي گيرند.با وجود اينکه در قرن 21 عامل و داروهاي موثر و قوي ضد سل و اپيدميولوژي اين بيماري شناخته شده است.
سازمان جهاني بهداشت سل را يک فوريت جهاني اعلام نموده است چه با پيدايش انتشار با سل هاي مقاوم به چند دارو ومجدداً خطر تبديل بيماري سل به يک مرض غيرقابل علاج مطرح است.
از جمله عوامل شکست جهاني در برابر تهاجم بيماري سل عدم حمايت کافي دولت ها و نقصان سيستم هاي بهداشتي درماني در کنترل بيماري سل است.اما در بسياري از موارد
دلايل زير موجب تأخير ويا اشتباه در درمان مي شود:
1-عدم استفاده از آزمايش هاي ميکروسکوپي خلطي
2-استفاده نامناسب از راديوگرافي براي تشخيص
3-درمان ناقص
4-درمان دوزهاي اشتباه دارويي
5-نا کافي بودن مدت طول درمان
6-نقصان پايش بيماران در طي درمان دارويي
7-نقصان پيگيري افراد در معرض تماس به ويژه افراد خانواده بيماران مبتلا به سل ريوي خلط مثبت
در نهايت چنين نقايصي موجب اتلاف وقت و هزينه انتشار بيماري مي شود.امروزه علي رغم وجود تمام داروهاي موثر و ابزارهاي مدرن تشخيص ابتلا به سل به عنوان يکي از بزرگترين قاتلين انسان ها در طول تاريخ کماکان روبه گسترش است.هرسال نسبت به سال هاي گذشته بيماري سل انسان هاي بيشتري را به سوي مرگ مي کشاند.در حال حاضر در بين بيماري هاي ميکروبي در تمام دنيا بيماري سل شايع ترين عامل کشنده باليني و حتي بيشتراز ايدز و مالاريا است.تاکنون يک سوم جمعيت جهان(2ميليارد نفر)با ميکروب سل آلوده شده اند و سالانه حدود 10ميليون مورد جديد سل بروز مي کند که به موارد قبلي افزوده مي شود.در حال حاضر بيش از 2 ميليون نفر به بيماري سل مبتلا هستند.
به اين آثار تکان دهنده در کل جهان توجه نماييد:
1-در هر ثانيه يک نفر به بيماري سل آلوده مي شود.
2-در هر ثانيه يک نفر به بيماري سل مبتلا مي شود.
3-در هر 10 ثانيه يک نفر در اثر ابتلا به بيماري سل مي ميرد.
بيماري سل کشنده ترين بيماري عفوني بين زنان در سنين باروري است و از آنجايي که بيشتر افراد جوان در سنين باروري مبتلا مي شوند بيشترين تعداد کودکان يتيم ناشي از يک بيماري دستاورد بيماري سل هستند هيچ بيماري ديگري به اندازه بيماري سل موجب کاهش درآمد و از هم گسيختگي خانواده ها نمي شود.
هم چنين هيچ بيماري ديگري مانند سل به اقتصاد جامعه لطمه نمي زند.در سال2000بالغ بر 3/5ميليون نفر به علت بيماري سل فوت کردند و اين درحالي است که تمام مرگ هاي ناشي از سل قابل پيشگيري بوده است.

علايم عمومي بيماري سل

تب -کاهش اشتها -کاهش وزن -بي حالي- تعريق شبانه-خستگي زودرس وضعف عمومي

عامل بيماري

سل يک بيماري عفوني است.گروهي از باکتري ها که در مجموع به مايکوباکتريوم مشهورند اين بيماري را ايجاد مي کنند.ولي عامل بيماري در انسان در اصل باکتري اي است به نام مايکوباکتريوم توبرکولوزيس که به باسيل کخ نيز شهرت دارد.

انواع سل:

1-سل ريوي
2-سل خارجي ريوي
سل ريوي شايع ترين شکل بيماري است و بيشتر از 80درصد موارد سل را شامل مي شود.اين شکل بيماري به شدت قابل سرايت است.

سل خارجي ريوي

در اين شکل از بيماري اعضاي ديگر به جز ريه و غده لنفاوي ناف و ريه درگير مي شوند.استخوان و مفاصل مجاري اداري تناسلي سيستم عصبي و روده ها از مهم ترين هدف هاي سل خارج از ريوي به شمار مي روند.

آشنايي بيشتر با نماي بيماري

شايع ترين و مهمترين علامت بيماري سل ريوي سرفه پايدار به مدت 2هفته يا بيشتر است که معمولاً با خلط و گاهي خلط خوني همراه است.علايم ديگر شامل تب، درد قفسه سينه،تنگي نفس،کاهش اشتها،ضعف و بيحالي و خستگي شبانه است.علايم سل خارج ريوي بستگي به عضو درگير دارد.به طور مثال بعضي از آنها شامل درد قفسه سينه ،بزرگي غدد لنفاوي و ترشح چرکي از آن ها،درد و تورم مفاصل،تغيير شکل استخوان ها،سر درد،تب و سفتي گردن،اختلال ادراري و ناباروري مي باشند.اساس تشخيص سل ريوي براساس آزمايش خلط بيماران مشکوک مي باشد.

روش تشخيص بيماري

براي تشخيص سل ريوي نمونه خلط در طي 2 تا 3روز جمع آوري شده و مورد آزمايش ميکروسکوپي قرار مي گيرد.تهيه نمونه از خلط صبحگاهي مطلوب است در صورتي که جواب دست کم 2نمونه از3نمونه ارسالي در آزمايش مستقيم مثبت باشد به عنوان خلط مثبت طبق برنامه تحت درمان قرار مي گيرد.

راه هاي انتقال

1-از طريق شيردام آلوده

با توجه به راه هاي استريليزه کردن شير و پاستوريزه کردن و جوشاندن و کنترل سل در دام ها اهميت کمتري دارد.
2-انتقال عامل عفوني تقريباً هميشه از راه تنفس است ولي سل پس از ورود به ريه و ايجاد ضايعه اوليه مي تواند از راه خون راه هاي هوايي و يا به صورت مستقيم به ساير اعضا منتشر شود.خلط انسان بيمار مهم ترين منبع آلودگي است.سرفه وبه دنبال آن تف کردن خلط بر روي زمين سبب مي شود که ميکروب به شکل قطره هايي در هوا پخش شود و استنشاق اين قطرات سبب آلودگي افراد سالم خواهد شد.نکته حائزاهميت اين است که در سل ريوي با درمان دارويي به سرعت از سرايت بيماري جلوگيري مي شود(حدود 2 هفته)از اين رو درمان مناسب موثرترين روش پيشگيري از بيمار مسلول نيست.

درمان يک بيمار=پيشگيري براي همه

متاسفانه 95درصد موارد بيماري و 98درصدموارد مرگ و مير از بيماري سل در کشورهاي در حال توسعه رخ مي دهند و اين در حالي است که 75درصد آن ها در گروه سني فعالي از نظر اقتصادي بين15-10سالگي رخ مي دهد.
منبع: تغذيه و سلامتي شماره 74 /س