زون ایران مرکزی

مقدمه

به بخش گسترده‎اى از ایران که میان دو زمیندرز تتیس کهن، (در شمال)، و تتیس جوان (در جنوب) قرار دارند می‎توان « ایران میانی » نام داد. برخلاف زمیندرز تتیس کهن، درباره محل زمیندرز تتیس جوان اتفاق نظر وجود ندارد. فرهودى (1978) و علوى (1994) محل زمیندرز تتیس جوان را منطبق بر مرز جنوب باخترى کمان ماگمایى ارومیه – بزمان می‎دانند. اشتوکلین (1968)، و گروهى بزرگ از زمین‎شناسان، راندگى اصلى زاگرس را به عنوان زمیندرز تتیس جوان پذیرفته‎اند. با توجه به پرسش‎آمیز بودن مسئله فرورانش ورق زاگرس به زیر ورق ایران (کشفى 1976، عمیدى و امامى، 1984، سبزه‎ئى، 1364) ، در این مقاله هم راندگى اصلى زاگرس، مرز میان دو ورق زاگرس (ایران جنوبى) و ورق ایران (ایران میانى) پذیرفته شده است.

چینه شناسی ایران میانی

همسانى کامل سنگ‎هاى پرکامبرین – پالئوزوییک ایران میانى با ایران جنوبى (زاگرس – عربستان)، همسانى رویدادهاى زمین‎ساختى، و همچنین وجود داده‎هاى دیرینه مغناطیسى، نشانگر آن است که ایران میانى و جنوبى از زمان پرکامبرین پسین تا تریاس میانى سکویى یگانه بوده‎اند (لاپارانت، 1972 و اشتوکلین، 1977)، ولى، از اواخر پالئوزوییک، در پى تکوین حرکات زمین‎ساختى سیمرین پیشین ، این دو صفحه از یکدیگر جدا شده و در حالى که در زاگرس رسوب‎گذارى به آرامى و به تقریب پیوسته ادامه داشته، ایران میانى منطقه‎اى پرتکاپو را در شمال راندگى اصلى زاگرس تشکیل می‎داده است. ایران میانى پس از جدایش، با سرعتى بیش از صفحه زاگرس به سوى شمال شرقی حرکت کرده و پس از برخورد با ابرقاره اوراسیا و بستن اقیانوس تتیس کهن، بخشى از صفحه اوراسیا شده است. در اواخر پالئوزوییک و در طى مزوزوییک، ایران میانى زیر رژیم‎هاى کششى بوده ولى، از کرتاسه پسین به دنبال سرانجام گرفتن و بسته شدن تتیس جوان، ایران میانى میان دو کمربند زاگرس و کپه‎داغ به تله افتاده و از آن زمان به بعد، زیر رژیم فشارشى، با راستاى تنش N20E قرار گرفته است (بربریان، 1983).
ایران میانى سرزمینى یکپارچه و همگن نیست، بلکه در نتیجه عملکرد گسل‎ها به صورت قطعاتى جدا با ویژگی‎هاى زمین‎شناختى متفاوت است.در هر حال، دو ویژگى عمده در این پهنه حاکم است یکى چین‎خوردگى ، دگرگونى و پلوتونیسم شدید مزوزوییک، و دوم، تکاپوى شدید آتشفشانى سنوزوییک. همین‎ دو ویژگى است که صفحه ایران میانى را از صفحه زاگرس متمایز می‎سازد.
گفتنى است که به ظاهر، بخش‎هایى از ایران میانى، مانند خردقاره ایران مرکزى، بلوک لوت و بلوک بوکان در اثر تحولات زمین‎ساختى، پایدار شده‎اند.

زمین‎شناسى عمومى ایران میانى

از نگاه زمین‎ساخت صفحه‎اى ، ایران میانى بخشى از ابرورقى است که تا فراسوى مرزهاى شرقی و غربی ایران ادامه دارد. به سوى شمال باخترى گستره‎هاى وسیعى از ترکیه، به ویژه پهنه‎هاى آناتولى و تورید، به این صفحه تعلق دارند. ادامه خاورى صفحه ایران را می‎توان تا جنوب کوه‎هاى پامیر، هندوکش، قره‎قوروم و حتى تا سرزمین‎هاى مرتفع‎ تر هیمالیا (Trans – Himalaya) و تبت دنبال کرد. گسترش زیاد ورق ایران سبب شده تا مطالعات و دیدگاه‎ها در این ورق درخور توجه باشد. شنگــور (1373) تمامى ترکیه، به جز باریکه‎اى از بلندی‎هاى جنوب دریاى سیاه، را با صفحه ایران یکسان دانسته و به سبب عملکرد شدید رویداد کوهزایى سیمرین، از این صفحه به عنوان قاره سیمرین (Cimmerian Continent) نام برده است. در نقشه زمین‎ساخت خاورمیانه، علوى (1991)، براى این ابر صفحه، نام کوچک قاره سیمرین Cimmerian) (Microcontinent را برگزیده است . حقی‎پور (1984) در نقشه لرزه ‎زمین‎ساخت ایران – افغانستان – پاکستان، با توجه به ویژگی‎هاى سنگ‎هاى پالئوزوییک، ایران میانى را به دو بخش تقسیم کرده، که در یکى (سنندج – سیرجان) سنگ‎هاى پالئوزوییک در حوضه‎هاى گرابنى و در دومى (ایران مرکزى) توالی‎هاى رسوبى پالئوزوییک ضمن کامل‎تر بودن، بر روى سکو‎ها انباشته شده‎اند.
در نقشه زمین‎ساخت ایران نوگل‎سادات (منتشر نشده)، به نواحى واقع بین دو زمیندرز تتیس کهن و جوان، ایالت ایران مرکـزى (Central Iran Province) نام داده و آن را به زیر زون سیستان(Sistan Subzone) زون‎ گـذارى (Transitional Zone) ، مثلث میانى (Median Triangle)، زیر زون ماگمایى مرکزى (Central Magmatic) و زیر زون دگرگونى مرکزى (Central Metamorphic) تقسیم کرده است .
بیان تمام دیدگاه‎ها در خصوص ایران میانى (ورق ایران) نتیجه‎گیرى را دشوار می‎سازد. ولى، با تکیه و تلفیق نظرهاى چیره، می‎توان بخش ایرانى ورق موردنظر را به زیرپهنه‎هاى سنندج – سیرجان، البرز، خردقاره ایران مرکزى، بلوک لوت و حوضه فلیشى خاور ایران تقسیم کرد.

در یک نگاه کلى واحدهاى چینه‎شناختى – ساختارى ایران میانى عبارتست از:

1. پی‎سنگ دگرگونى پرکامبرین
2. ردیف‎هاى سکویى پرکامبرین پسین – تریاس میانى
3. انباشته‎هاى زغالدار تریاس پسین – ژوراسیک میانى
4. رسوب‎هاى دریایى ژوراسیک میانى – کرتاسه به همراه تکاپوهاى آتشفشانى
5. تکاپوهاى ماگمایى دریایى و رسوب‎هاى همزمان با کوهزایى پالئوژن
6. تکاپوهاى ماگمایى خشکى و رسوب‎هاى قاره‎اى نئوژن - کواترنرى
منبع: http://atwis.com
/خ