دکتر قاسم دستجردی با بیان اینکه در هر خانه یک سری اصول کلی حاکم است که باید از افراط و تفریط از آنها پرهیز شود، اظهار کرد: در تربیت کودک بعضی از خانواده‌ها آزادی کامل و مطلق را به نفع کودک می‌دانند ولی برخی دیگر سیستم استبدادی و قوانین زیاد و خشک بر کودک تحمیل می‌کنند که هر دو روش اشتباه است.
وی ادامه داد: بهتر است در خانواده یک سری اصول کلی و خط قرمزهایی براساس هنجاری‌های آن خانواده وجود داشته باشد. همچنین والدین باید بر روی اصولی که می‌خواهند فرزندشان تربیت شود توافق و ثبات داشته باشند و بین پدر و مادر دوساز ناهمگون زده نشود.
وی با اشاره به اهمیت اصول مذکور در تربیت کودک افزود: همچنین والدین در موقعیت‌های مختلف ثبات داشته باشند. به عبارتی دیگر اگر والدین در یک موردی قانونی بگذارند، نباید بطور دائم برای آن استثناء قائل شوند.
دستجردی روشهای تربیت کودک را به دو دسته تنبیه و تشویق تقسیم کرد و گفت: تنبیه از نظر لغوی به معنی بیدار کردن، آگاهی دادن و آنچه که در ذهن مساوی با ضرب و شتم برخوردهای تند است، می‌باشد.
وی هدف از تنبیه را اصلاح، آگاهی دادن و هدایت کردن عنوان و اضافه کرد: هیچ وقت تنبیه به معنای خشم خود را فروشاندن، تحقیر کردن و اذیت و آزار طرف مقابل نیست و هرجا والدین احساس می‌کنند خود را تخلیه کرده و خشم خود را فرو می‌نشانند، این عمل به معنای تنبیه نیست.
وی با بیان اینکه تنبیه الزاما فیزیکی نیست، گفت: در تربیت کودک اغراق نیست اگر بگوییم تنبیه فیزیکی جایی ندارد و چنانچه بعضی از والدین بخواهند جایی برای تنبیه قائل شوند آن را به عنوان آخرین گام بکار ببرند.
این روانپزشک گفت: تنبیه فیزیکی نباید باعث درد و آسیب به کودک شود و هدف از این تنبیه آن است که پدر و مادر با این روش ناراحتی خود را از رفتار کودک نشان داده و توجه وی را به بدی و زشتی رفتارش جلب کنند که نهایتا می‌تواند در حد یک پشت دستی زدن یا آرام پشت باسن کودک زدن باشد.
وی تنبیه کلامی را شکل دیگری از بروز تنبیه دانست و تصریح کرد: زمانی که کودک رفتاری برخلاف هنجارهای موجود در خانه انجام دهد، پدر و مادر در حد کلامی با گفتن “از آن رفتار شما ناراحت شدم“، “از برخورد شما عصبانی هستم” یا “کار شما کار خوبی نیست” و در کنار آن اخمی کنند، ترش رویی کنند یا موقتا ارتباط عاطفی صمیمانه را کمرنگ کنند و لازم است در زمان انجام کارهای گفته شده، رفتار کودک مورد سرزنش قرار گیرد نه شخصیت وی.
وی با تاکید بر کمتر استفاده کردن از تنبیه فیزیکی توصیه کرد: حتی‌الامکان باید موارد این نوع تنبیه زیاد نباشد؛ چرا که اگر رفتار کودک را دائما سرزنش کرده یا به وی تذکر دهیم، اثر تنبیه کمرنگ می‌شود.
دستجری خطاب به والدین توصیه کرد: از سرزنش شخصیت کودک و نسبت دادن صفات زشت به وی پرهیز کنید، وی را توهین و مسخره نکنید، با کنایه و طعنه با کودک حرف نزنید. همچنین جلوی دیگران بیش از حد از او انتقاد نکنید.
وی در خصوص نکات قابل اهمیت در مورد تنبیه فیزیک و کلامی گفت: تنبیه باید کاملا متناسب با رفتار کودک باشد؛ به طوری که نباید برای رفتاری که خیلی بد نیست تنبیه بدی در نظر بگیریم. همچنین علت تنبیه مشخص باشد و علت آن برای کودک توضیح داده شود. همچنین بین تنبیه و رفتار کودک فاصله زمانی زیادی نباشد.
این روانپزشک آسیب جسمی، افزایش خشونت، پرخاشگری و لجاجت، افت تحصیلی و تا حدودی بهره هوشی، احتمال مشکلات روانپزشکی مانند افسردگی، رفتارهای ضد اجتماعی و وابستگی به مواد را از عوارض تنبیه زیاد کودک عنوان کرد.
وی همچنین افت اعتماد به نفس، ایجاد شخصیتهای منفعل و وابسته و عدم پرورش روحیه قاطعیت در کودک را از دیگر عوارض تنبیه فیزیکی یا کلامی زیاد دانست.
وی گفت: در بعضی از موارد، رفتار منفی کودک را بر روی خود نیاورید که این روش در اوایل شروع آن رفتار کاربرد دارد.
این روانپزشک در پایان یادآور شد: در برخی مواقع بهتر است از روش تشویق استفاده کرد که می‌تواند به شکلهای کلامی، رفتاری و خریدن هدیه و جایزه اعمال شود.
روش درست تنبیه کودکان
1- از کلام استفاده کنید
روبه‌روی کودک بنشینید و مستقیم در چشم‌های او نگاه کنید. داد نزنید، بلکه با صدایی جدی و محکم به او بگویید کاری را که انجام داده است، دوست نداشتید. حتما به کار زشت کودک اشاره کنید نه اینکه خود او را مورد سرزنش و توهین قرار دهید. نکته مثبتی که در تنبیه کلامی وجود دارد این است که همزمان با تنبیه کلامی می‌توان از روشهای مثبت آموزش رفتاری مناسب استفاده کرد. اما هیچگاه نباید در تنبیه کلامی از کلماتی که شخصیت کودک را خدشه‌دار می‌کند و از اعتمادبه‌نفس او می‌کاهد استفاده کرد. همچنین خدشه‌دار کردن نظام شخصیتی کودک نیز در مقابل دیگران، به روحیه او آسیب و گزندی وارد می‌کند که واکنش سریع و در نتیجه تبعات منفی آینده را به همراه خواهد داشت.2- در هنگام تنبیه علاقه خود به کودک را نشان دهید
بسیار مهم است که در تنبیه کودکان به کودک ابراز علاقه هم بکنید تا کودک بداند این رفتارنادرست باعث نشده که محبت شما به او کم شود. به عنوان مثال با حالت جدی و ناراحت به کودک خود بگویید: «با اینکه خیلی دوستت دارم ولی این کارت رو دوست ندارم، تو خیلی بچه خوبی هستی ولی این کاری که کردی اصلا خوب نیست.» وقتی در حالت تنبیه این جملات را به کار می‌بریم به کودک می‌گوییم که ما مشکلی با او نداریم و همیشه در هر شرایطی دوستش داریم ولی به خاطر کار اشتباهش ناراحتیم و بهتر است کودک بداند به خاطر چه موضوعی تنیبه شده است.3- با تغییر لحن کلام خود روی کودک تاثیر بگذارید
سعی کنید اینقدر رابطه عاطفی عمیقی با کودک داشته باشید که لحن سرد و رسمی شما برای کودکتان از هر تنبیهی بدتر باشد. والدینی که با کودکان‌شان بسیار رابطه صمیمی دارند وقتی می‌خواهند کودک را متوجه رفتار اشتباه‌شان کنند لحن کلام‌شان را سرد و رسمی می‌کنند. مثلا اگر شما همیشه کودکتان را با عناوینی مثل پسرم، علی جان، علی آقا و... خطاب کنید وقتی خیلی رسمی می‌گویید علی، کودک متوجه می‌شود که مادر از دست او ناراحت است که از پیشوند یا پسوند استفاده نکرده است.
4- محروم کردن از پاداش
یکی از بهترین شیوه‌های تنبیهی در خصوص فرزندان کم‌کردن پاداش‌ها و محروم کردن کودک از خواسته‌های مطلوبش می‌باشد. این روش اثربخش است زیرا کودک احساس می‌کند، موقعیت باارزشی را از دست داده است. این محروم کردن او از موقعیت مطلوب بایستی موقت باشد، کودک دلایل محرومیتش را بداند و در صورتی که در مقابل محروم کردنش مقاومت کرد بایستی این شیوه به صورت قاطعانه اجرا شود.5- سکوت تربیتی یا اتاق محرومیت
روانشناسان معتقدند مدت زمان تنبیه کودکان به صورت محروم کردن کودک نبایستی بیشتر از ۱۰ دقیقه به طول انجامد و نکته مهمی که وجود دارد این است که محرومیت حتما در اتاقی اعمال شود که هیچگونه جذابیتی برای کودک نداشته باشد. به هیچ‌وجه نباید از حمام، توالت، آشپزخانه و یا هر مکان خطرناک دیگری به عنوان اتاق محرومیت استفاده شود و به آن دسته از خانواده‌هایی که اتاقی جداگانه ندارند که از آن به عنوان اتاق محرومیت استفاده کنند توصیه می‌شود که کودک را روی صندلی روبه سمت دیواری که هیچگونه جذابیت و زیبایی ندارد بنشانند و به او بگویند که تا ۱۰ دقیقه نباید از روی صندلی بلند شود.مدت زمان محرومیت بایستی باتوجه به سن کودک اعمال شود. یعنی هر چه سن کودک کمتر باشد، زمان کمتری به محروم کردن او اختصاص داده شود. مثلا برای کودک چهار ساله، چهار دقیقه زمان محرومیت کافی است و بالطبع هر چه سن کودک افزایش پیدا کند زمان محرومیت بیشتری را می‌طلبد. گاهی این عدد را با اضافه کردن عدد یک به سن کودک نیز می‌توان انتخاب کرد. مثلا برای کودک 5ساله، 5+1 یعنی 6دقیقه؛ ولی این زمان را بیشتر از این طولانی نکنید.
6- تنبیه فیزیکی
حتی‌الامکان نباید از تنبیه بدنی برای تنبیه کودکان استفاده شود. چنانچه بعضی از والدین بخواهند جایی برای این نوع تنبیه قایل شوند آن را به عنوان آخرین گام و با در نظر گرفتن شرایطی بکار ببرند. تنبیه فیزیکی نباید باعث درد و آسیب به کودک شود. هدف از این تنبیه آن است که پدر و مادر با این روش ناراحتی خود را از رفتار کودک نشان داده و توجه وی را به بدی و زشتی رفتارش جلب کنند که نهایتا می‌تواند در حد یک پشت دستی زدن یا آرام پشت باسن کودک زدن باشد.
نکات مهمی که باید در تنبیه کودکان در نظر داشت
تنبیه زمانی می‌تواند به نتیجه مثبتی در تربیت کودک منجر شود که با روش درست اعمال شود چون در غیر این صورت می‌تواند باعث آسیب روانی در کودک باشد.هدف از تنبیه باید آگاه کردن کودک از کار زشتی که انجام داده و اصلاح رفتار او باشد، نه چیز دیگری.
از سرزنش شخصیت کودک و نسبت دادن صفات زشت به وی پرهیز کنید، وی را توهین و مسخره نکنید، با کنایه و طعنه با کودک حرف نزنید، همچنین جلوی دیگران بیش از حد از او انتقاد نکنید.
غافل بودن از فرزند، تمسخر، محکوم و بی‌منزلت کردن کودک و بی‌توجهی به او از مخاطرات روانی‌ای محسوب می شود که عارضه فیزیکی‌ای را به دنبال ندارد اما باعث بروز رفتارهای ضداجتماعی از سوی کودک خواهد شد.
تنبیه‌هایی که جنبه تربیتی دارد زمانی موثر است که به صورت موقت باشد یعنی اگر دفعات این شیوه متعدد و در به‌کارگیری‌اش زیاده‌روی شود، اثراتش را از دست خواهد داد و برای کودک به صورت عادت درمی‌آید.
تنبیه باید کاملا متناسب با رفتار کودک باشد؛ به طوری که نباید برای رفتاری که خیلی بد نیست تنبیه بدی در نظر بگیریم.
علت تنبیه کودکان باید مشخص باشد و علت آن برای کودک توضیح داده شود.
نباید بین تنبیه و رفتار کودک فاصله زمانی زیادی وجود داشته باشد.
هیچ وقت تنبیه به معنای خشم خود را فروشاندن، تحقیر کردن و اذیت و آزار طرف مقابل نیست و هرجا والدین احساس می‌کنند خود را تخلیه کرده و خشم خود را فرو می‌نشانند، این عمل به معنای تنبیه نیست.
در واقع هدف از تنبیه کودکان، مدیریت رفتار فرزند به سمت ارزیابی مثبت باشد و اگر هدف ارشادی‌ای که والدین در پی آن بودند به تحقق نرسید بایستی بدانند که روش اجرایی‌شان نادرست بوده است.
صحیح ترین راه ها برای تنبیه کودکان
گروهی از مشاورین و والدین کودکان بر این عقیده هستند که تنبیه می تواند در آموزش کودکان به کارآید و جدای از خشونت می باشد ، تنبیه می تواند اخلاقیات را به کودک بیاموزد ویاد آور تعهد و مسئولیت شود. گاهی والدین لازم است به طور جدی با کودکان برخورد کنند و در برخی شرایط تنبیه نشدن بچه ها یک اشتباه محض در تربیت آنان است.در مورد تنبیه فرزندان یک رای باشید
تنبیه به معنای اصلاح کردن و آگاه کردن می باشد و اگر والدین به وسیله تنبیه فقط خشم خود را فرو نشانند دیگر به معنای تنبیه نیست زیرا باعث اصلاح رفتار کودک نمی شوند. تنبیه کردن نادرست کوئکان می تواند آسیب های روانی و تبعاتی مانند فرار از مدرسه، بزهکاری، اعتیاد یاعدم پیشرفت شغلی برای کودکان به همراه داشته باشد. مهم ترین نکته در تنبیه کودکان یک نظربودن والدین بر سر تنبیه کودک است .تنبیه کلامی کودکان
به جای تنبیه بدنی بهتر است با واکنش های کلامی رفتار کودکان را اصلاح کنیم با به سرکوب شخصیت آنها بپردازیم. در زمینه تنبیه کردن کودکان نباید افراط کنیم زیرا تنبیه تاثیر خود را از دست می دهد . به طور مثال به کودکان نگوییم :«تو دختر یا پسر بدی هستی»، رفتار آنها را سرزنش کنیم و بگوییم «تو کار بدی کردی» . یکی از نکات مهم در تنبیه کودکان این است که قبل از تنبیه به کودک بگوییم به خاطر چه کاری اورا تنبیه می کنیم .حد مجاز تنبیه بدنی کودکان
اگر تنبیه کودکان همراه با خشونت باشد، تاثیری در اصلاح رفتار آنان ندارد و می تواند کودک را پرخاشگر کند، بنابر این توصیه می شود در مواقعی که استفاده از تنبیه بدنی تنها راه چاره برای والدین است آرام پشت دست کودکتان بزنید اما از آن فراتر نروید.اگر کودک با تنبیه و ترس از آن به تکرار اشتباهش نپردازد و ما نتوانیم او را توجیه کنیم ، در بزرگسالی با تهدید و تنبیهی که والدین اعمال می کنند، به مقابله می پردازد و دیگر نمی توانیم او را کنترل کنیم.
چه زمانی متوجه تنبیه درست کودکان می شویم؟
گاهی اوقات تنبیه کلامی باعث تشدید رفتار کودکمان می شود ونه تنها او را آرام نمی کند بلکه باعث بی قراری بیشتر او نیز می شود این گونه تنبیهات هیچگونه اثری بر روی کودک ندارد و باعث بروز احساساتی مانند خشم، ترس و ناامیدی یا انتقام در کودک می شود یک نمونه از این تنبیهات کلامی اشتباه این است :«تو دیگر بچه من نیستی».قبل از تنبیه کودکتان کمی مکث کنید
قبل از تنبیه کردن کودکتان ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و رفتاری انجام ندهید که باعث شود از او عذرخواهی کنید یا اینکه پشیمان شوید. کودکان برای رشد و تکامل خود نیاز به حمایت والدین خود دارند پس باید در این مسیر صبور بود به این نکته توجه کرد که کودک نیز یک انسان است و نمی تواند همیشه بی نقص عمل کند.قبل از تنبیه کودکان انتظارات خود را از آن ها مشخص کنید
ابتدا مفهوم کار درست و نادرست به فرزندتان بیاموزید و سپس از او انتظار داشته باشید که رفتار درستی انجام دهد .والدین باید در همه شرایط از فرزند خود حمایت کنند و در کنار تنبیه از آنان حمایت های عاطفی نیز داشته باشند.نحوه نه گفتن به کودکان و اصلاح رفتار آن ها
تا سن 2 سالگی کودکان نمی توانند کار درست را ازغلط تشخیص دهند و باید شما دراین سن با گفتن یک نه قاطع به اصلاح رفتار آن ها بپردازید اما بعد از این سن و با رشد کودک باید درباره علت امر ونهی نیز به کودک خود توضیحاتی بدهید تا او بتواند مفهوم درستی یا نادرستی را به خوبی درک کند.درباره تنبیه کودکان روی حرف خود بمانید
اگر والدین به کودک خود بگویند که اگر این رفتار اشتباه را انجام دهی تنبیهت می کنم اما وقتی آن رفتار از فرزندان سر زد هیچ تنبیهی برایش درنظر نگیرند. این رفتارباعث تکرارکردن دوباره اشتباهات کودکان می شود زیرا والدین هیچ اقتداری از خود نشان نمی دهند.والدین باید تبعات کارهای اشتباه فرزندان را مشخص کنند وهمانند یک قانون در ذهن فرزندشان بگنجانند . مانند این که اگر کودک او اسباب بازی هایش را مرتب کرد با تشویق والدینش روبرو شود ودرک کند که این رفتار در قوانین خانه جزو یک رفتار درست است یا اگر رفتاری نادرست انجام داد ، بداند با تنبیه روبه رو می شود ودرک کند این رفتار در قوانین خانه جزو یک رفتار نادرست است.
منبع: سایت سیمرغ
سایت ویستا
سایت نمناک
