گفتگو با هنرمند تذهيب کار احمد علي نامور
احمد علي نامور متولد سال 43 شهرستان ساري است. او از معدود هنرمندان پرتلاش هنرنگارگري اسلامي است و عليرغم سختي اين هنر، عمده فعاليت‌هاي خود را بر هنر تذهيب متمرکز ساخته است و با تلاش بسيار، موفقيت و جايگاه مناسبي در رشته نگارگري پيدا کرده است. شرکت در نمايشگاه‌هاي دو سالانه نقاشان ايران در موزه هنرهاي معاصر و نمايشگاه قرآن کريم و همايش نگارش قرآن در يک روز توسط صدا و سيما، معاونت موزه هنرهاي اسلامي و تدريس از فعاليت هاي او محسوب مي‌شود.
با وي در مورد هنر تذهيب و نگارگري و تاثير آن در هنر معماري به گفتگو نشستيم.
تاريخچه و ويژگي‌هاي هنر تذهيب چيست؟
تذهيب در لغتنامه‌ها به معناي زر گرفتن و طلا اندوزي است و از آن به واسطه زيبايي در آرايش و زيبا کردن کتب و بعضاً ابنيه مذهبي و در موارد بسياري جلوه بخشيدن به ديوان شعر و قطعات خطاطي استفاده مي‌شود. اين هنر بعد از طلوع اسلام در اختيار حکومت‌هاي اسلامي قرار گرفت و نام هنر اسلامي را از آن خود کرد. اوج هنر تذهيب را مي‌توان درکتاب آرائي دوران تيموري و صفوي جست وجو کرد. تذهيب مانند نقاشي داراي مکتب‌هاي خاص است که از بين آنها مکتب سلجوقي، تيموري، صفوي و قاجاريه شهرت بيشتري دارد. در کل از اين هنر مي توان هم به طور مستقل و هم با مينياتور و گل ومرغ و خطوط خوشنويسي استفاده کرد. علاوه بر آنکه اين هنر را مي‌توان به طور مستقل در کاشي کلري، قلمزني، منبت کاري و خاتم کاري نيز مشاهده کرد. از ويژگي‌هاي اين هنر به اين موارد مي‌توان اشاره کرد. آشنايي و ممارست با اين هنر باعث تمرکز و آرامش انسان مي‌شود و اين آرامش تمرکز، زمينه‌هاي موفقيت در تمام عرصه ها را به دنبال دارد. غرق شدن در اين هنر در وهله اول موجب نزديک شدن به کلام الهي و در وهله بعد باعث تذهيب روح خود هنرمند مي‌شود.
ارتباط تذهيب با بناهاي اسلامي به ويژه مسجد در چه سطحي است؟
بناهاي مذهبي هميشه مورد احترام، ما ملت ايران وساير ملل مختلف بوده و هست. به همين علت، همواره بهترين هنر هنرمندان برجسته در طول تاريخ بر اين بناها نقش بسته است. اين هنرها به دليل عشقي که هنرمند به طور باطني به مکاتبات و مظاهر الهي دارد به بهترين نحو اجرا شده و مي‌شوند. به همين خاطر است که مساجد با معماري با شکوه‌شان در طول تاريخ درخشيده‌اند.
در معماري مساجد از چه روش‌هاي نگارگري استفاده مي‌شود؟
در مساجد از طرح‌هاي اربسک يا اسليمي استفاده مي‌شود. اين طرح‌ها متعلق به دوران اسلامي مي‌باشد. بعد از حمله اعراب به ايران در دوره ساساني و ورود به کشورمان، ايرانيان به بهترين نحو از اين اشکال موزون براي زيبايي کتب و ابنيه اسلامي استفاده کردند.
طرح‌هاي اربسک يا اسلمي چه تعريفي با ويژگي‌هايي دارند؟
اسليمي به معني اسلام و کلمه‌اي عربي است و اربسک کلمه‌اي لاتين و به معناي عرب است. حرکات اسليمي به صورت چرخش‌هاي حلزوني بوده و نقش فرم‌هاي بديع و زيبايي را به وجود مي‌آورند. تلفيق آن با ختائي‌ها بسيار باشکوه مي‌شود و جذابيت اين طرح ها را چند برابر مي‌کند. ضمناً «ختائي» از ختن آمده و بر اساس يک سري گل و ساقه و برگ که در طبيعت وجود ندارد طراحي شده است. اين طرح ها (اسليمي و ختائي) به صورت مجزا يا با هم بر روي گنبد و محراب و کتيبه‌ها و ستون‌ها و مناره‌هاي مساجد به کار مي‌روند. طرح اسليمي و اربسک از آغاز دوران اسلامي تا به حالت به طور تقريبي در کليه آثار و رشته‌هاي هنري ايراني نيز مورد توجه بوده و در ساير هنرهاي هم چون کاشي‌کاري، گچ بري اماکن مقدس و خب البته در قالي‌بافي، منبت کاري، معرق کاري و ... استفاده مي‌شود.
روش خلق يک اثر تذهيب به چه ترتيب است؟
اين هنر، هنري بسيار سخت و طاقت‌فرساست، اما اگر به صورت مختصر و موجز بخواهيم مراحل اجرا و خلق يک اثر تذهيبي را نام ببريم به اين ترتيب خواهد بود که طراحي با مداد بر روي کاغذ، قلم‌گيري کم مايه، طلا اندازي، آستر اندازي گلها، قلم‌گيري در خطوط طرح، پرداخت جهت گلها، در صورت نياز بسته به نوع طرح زمينه‌اندازي، جدول کشي و در صورت نياز ترسيم گره چيني که آخرين مرحله کار است.
گره چيني چه تعريفي دارد؟
گرچه چيني به اشکال و ترکيبات زيباي هندسي در بافت و معماري ابنيه مذهبي به ويژه مساجد گفته مي‌شود. اين بافت‌ها در اغلب پنجره‌ها و نورگيرها نيز به کار مي‌روند. گره چيني هنر خاص ايرانيان بوده که قسمت عمده نماهاي مساجد را شکل مي‌دهد و به قدري زيباست که تحت تاثير معماري ايراني اسلامي در اغلب نماهاي مساجد ساير کشورهاي دنيا به کار رفته است.
وضعيت هنرهاي اسلامي را در سال‌هاي اخير چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟
در سال‌هاي قبل از انقلاب توجه چنداني به اين هنرها نمي‌شد. و خب طبيعي هم بود. ولي به شکر خدا بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، مردم، به خصوص قشر جوان چند سالي متوجه زمينه‌هاي خوشنويسي و نگارگري شدند. ولي به دليل مرارت‌هايي که اين هنرها دارند هيجان اوليه پيش آمده فروکش کرد؛ چون آموختن و تسلط به اين هنر نيازمند صبر و حوصله بسياري است تا پس از طي رياضت‌ها ممارستهاي طولاني به هدف که خلق اثر يا آثاري بديع و زيبا و ابتکاري است، دست يافت و متاسفانه عليرغم اين که با همه دشواري‌هايش بسياري آرامش دهنده و منبسط کننده روح است، تعداد بسيار اندکي به اين هنر مشغولند.
اين تعداد اندک هنرمندان تذهيب کار با چه مشکلاتي مواجه هستند؟
مهمترين مشکل نگارگران، گراني و مسائل مورد نياز کار است. که مي‌بايست با توجه به اهميت اين هنر، تسهيلاتي فراهم شود. به خصوص اگر قصد اشاعه آن را داشته باشيم که ايجاد شرايط براي تهيه آسانتر وسايل کار بسيار مهم و ضروري است وگرنه به دليل همين گراني هم که شده بسياري از نوجوانان و جوانان به سمت هنر اسلامي نگارگري نخواهند آمد.
سينما رسانه: با همه اين مسائل آيا هنرمندان تذهيب کار فعلي در جهت اعتلاي فرهنگ اسلام به ويژه قرآن و مسجد نقشي داشته‌اند؟
با اين که تعداد تذهيب‌کاران محدود است، ولي همين تعداد کم، با تسلط کافي و مهارت و خلاقيت توانسته‌اند با متحول ساختن و نوآوري‌هاي چشمگيري که از خود بروز داده‌اند، با در تبليغ فرهنگ اسلامي و قرآني، کارهاي بسيار نفيس و بي‌نظيري ارائه دهند که در قرآن‌هايي که اخيراً چاپ مي شود مي‌توان آنها را ديد.
چه پيشنهادي براي ترويج هنرهاي اسلامي به ويژه در مساجد و براي جوانان داريد؟
بهترين راه آشنا شدن جوانان به ويژه در مساجد که گالري اين هنر، منظور هنرهاي اسلامي است، ايجاد نمايشگاه‌ها و کارگاه‌هايي است که جوانان از ابتدا شکل‌گيري اين هنرها تا لحظه‌اي که در نماها و کتب اسلامي به کار مي‌روند را از نزديک مشاهده کنند. علاقه‌اي که هنرمند به کارش نشان مي‌دهد و شوقي که در خلق هر چه بيشتر اثر دارد. به علاوه جلوه‌اي که از اثر خلق شده در کتب و بناهاي مذهبي بر جاي گذارد. نگاه جوانان را نسبت به هنرهاي اسلامي تغيير مي‌دهد و در عصر فعلي که عصر بازگشت به معنويت عنوان شده باعث بازگشت بسياري از ايشان به خانه‌هاي ديني و کتب الهي شان مي‌شود.
تحقق اين پيشنهاد مستلزم وجود چه عواملي و طي چه مسيري است؟
بدون ترديد مساجد و اساساً اسلام، از بطن وجودي مردم نشات گرفته و هنوز هم عليرغم بعضي مشکلات مادي و دنيوي از جايگاه خوبي برخوردار است بنابراين مسئولين و متوليان فرهنگي، هنري و مذهبي کافي است زمينه‌هاي اوليه را مهيا کنند تا باقي نيازها و امکانات توسط خود مردم مهيا شود که خودشان و فرزندانشان وارد مسيري بشوند که نتيجه‌اش انس با کلام و خانه خداست. بدون ترديد اين موانست بسياري از مشکلات روحي و رواني آنها را برطرف خواهد کرد و با پشتکار و ممارست هنرمندان و حوصله‌اي که به خرج مي‌دهند، شاهد رونق مجدد هنرهاي اسلامي و انشاا... جذب بسياري از آحاد مردم به اماکن و کتب اسلامي خواهيم بود. به اين ترتيب يکي از مهمترين مشکلاتي که فراموش کردم در رابطه با مشکلات نگارگري مطرح کنم هم رفع مي‌شود. اين مشکل معرفي و عرضه شدن کارهاي تذهيب کاران است. تا هم تذهيب کاران بيشتر هم ديگر را بشناسند و هم مردم ايشان و آثارشان را ببينيد و نتايجي که قبل عرض شد عايد فرهنگ و هر کشور شود. ان شاء الله.
منبع: سي نما رسانه،شماره414
/س
