عوامل مختلفی در جنگ تحمیلی وجود داشت که صدام را به یک متجاوز ناکام تبدیل کرد، اما یکی از اصلی ترین عوامل پیروزی ملت ایران در این نبرد نابرابر، مشارکت تمام صنوف و اقشار مختلف ایران علاوه بر نظامیان غیور در این جنگ سرنوشت ساز بود که با مراجعه به آمار و ارقام می توان به این واقعیت پی برد؛ در ادامه به بخشی از این صنوف و اقشار اشاره می کنیم.
روحیانیون:
روحانیون یکی از اصلی ترین اقشاری بود که در دفاع مقدس پیشگام جهاد و شهادت بود. این قشر که به نسبت جمعیت خود بیشترین شهید را تقدیم انقلاب اسلامی کرده است نه تنها در دوره دفاع مقدس که در طول قرون و اعصار شهدای گرانقدری را از سطح مرجعیت تا طلاب مبتدی تقدیم اسلام کرده است؛ شهدای گرانقدری چون شهید اول و شهید ثانی و بزرگانی چون شهید مدرس و شیخ فضل الله نوری گواهی بر صدق این ادعا است. امام خمینی(ره) نیز در منشور روحانیت به فداکاری های حوزه های علمیه و بزرگان دین اشاره کرده و می فرماید: علمای اسلام اولین کسانی بوده اند که بر تارک جبین شان خون و شهادت نقش بسته است. کدام انقلاب مردمی - اسلامی را سراغ کنیم که در آن حوزه و روحانیت پیش‌کسوت شهادت نبوده اند و بر بالای دار نرفته اند و اجساد مطهرشان بر سنگ فرش های حوادث خونین به شهادت نایستاده است؟
در طول دفاع مقدس نیز روحانیون در صفوف مقدم ایستاده و علاوه بر دعوت مردم به جهاد و تقویت روحیه شهادت خود نیز به میدان رفته و جان خود را فدای اسلام و انقلاب اسلامی نموده اند؛ تا آنجا که طبق آمار 3501 تن از طلاب و بزرگان حوزه در دفاع مقدس به مقام رفیع شهادت نائل آمدند که 30 نفر آنان دارای مقام اجتهاد بوده اند و 156 تن دیگر در ترور ها شهد شهادت نوشیدند؛ در این میان علاوه بر حوزه های علمیه شیعه 89 نفر از روحانیون اهل سنت نیز در میان شهدای روحانی وجود دارند که تعداد 5 نفر آنان حائز رتبه اجتهاد بوده اند. نکته قابل توجه این است که اگر چه جنگ تمام شد اما باب شهادت برای روحانیون بسته نشد و تعداد 189 نفر از طلاب و علمای حوزه های علمیه بعد از جنگ و در وقایع مختلف به شهادت رسیدند.
اسامی شهدای روحانی بسیار است اما شهدایی مانند جت‌الاسلام عبدالله میثمی، حجت‌الاسلام مهدی شاه‌آبادی، حجت‌الاسلام فضل‌الله مهدی زاده محلاتی، حجت‌الاسلام مصطفی ردانی‌پور را می توان نمونه هایی از شهدای شاخص روحانیت دانست.
دانشجویان
دانشجویان یکی از اقشار فعال و قابل توجه در دوران دفاع مقدس بودند که شهدای زیادی را در راه اسلام و ایران تقدیم کرده اند؛ در سراسر کشور بیش از 4500 شهید دانشجو شناسایی شده است که از رشته های مختلف پزشکی گرفته تا دانشجوبان فنی حرفه ای در این دایره وجود دارند. نکته قابل توجهی که در حوزه دانشجویی مطرح است این است که این تعداد شهدا از فضای روشنفکری حاکم بر دانشگاه ها نشان از اعتقاد عمیق این قشر به آرمان های انقلاب و اسلام دارد.
آنچه در مورد شهدای دانشجو باید در نظر داشت این است که این قشر ارزشمند علاوه بر حضور مستقیم در خط مقدم در تبیین و روشنگری در میان قشر فرهیخته نسبت به اصل انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نقش ویژه ای داشتند و علاوه بر این در دورانی که کشور نیازمندی شدیدی به بسیاری از تجهیزات و ادوات داشت دانشجویان مهندسی توانستند در بسیاری از قسمت ها مانند تعمیر تانک ها و هواپیماهای جنگنده موفقیت های قابل توجهی کسب کنند. شهید غلام حسین افشردی معروف به حسن باقری از جمله دانشجویانی است که توانست با رتبه 104 به دانشگاه راه یابد اما زمانی که کشور را نیازمند یاری دید از همه دنیای خود گذشت و به خطوط مقاوت در جبهه های حق علیه باطل پیوست.
دانش آموزان
آنچه از جذابیت های جنگ به شمار می رود حضور داوطلبانه دانش آموزان در خط مقدم جبهه ها است؛ شناسنامه های دستکاری شده برای رسیدن به خط مقدم سند جاویدانی است که بلندای روح تربیت شدگان مکتب خمینی را تا قیامت به رخ جهانیان خواهد کشید. دانش آموزان از جمله اقشاری بودند که حضورشان در جبهه ها جنباننده رگ غیرت بسیاری از کسانی شد که توان جهاد داشتند اما از حضور در جبهه استنکاف می کردند. آن ها وقتی می دیدند که شهیدی چون حسین فهمیده در جبهه ها مرگ را به سخره گرفته است و یا نام مجاهدی مانند بهنام محمدی را می شنیدند دیگر تاب و توان نشستن در خانه را نداشتند و به خطوط مقاومت می پیوستند.
آمار شهدای دانش آموز چیزی فراتر از آن چیزی است که در تصور بیاید. بنا بر آمار بنیاد شهید تعداد 36000 دانش آموز در جبهه های حق علیه باطل به شهادت رسیدند که در نوع خود رکوردی بی نظیر در جهان است و جالب تر اینکه این تعداد شهید دانش آموز در حالی بود که مسئولان جنگ از حضور افراد فاقد سن قانونی در جبهه مامنعت می کردند و این شهدا از طریق دستکاری شناسنامه و یا از طرق دیگر خود را به خط مقدم می رساندند.
معلمان
معلمان به عنوان پرورش دهندگان شهدای دانش آموز نیز از جمله صنوف موثر در جنگ بودند؛ در طول تاریخ جنگ 4900 معلم لباس شهادت پوشیدند و به آنچه سال ها درس داده بودند عمل کردند. حضور معلمان در جبهه خود مشوقی برای دانش آموزان بود به گونه ای که در مقابل هر شهید معلم پنج شهید دانش آموز وجود دارد. در میان معلمان شهید غلامعلی پیچک یکی از شهدای شاخص معلم است که مزار مطهرش هنوز پس از سال ها زیارتگاه عاشقان در گلزار شهدای تهران است و ارتفاعات بازی دراز هنوز ناله های عاشقانه او در دل شب را در خاطر دارد.
بانوان
از دامن زن مرد به معراج می رود؛ جمله ماندگاری که اهمیت زنان را در انسان سازی و پرورش انسان متعالی برای همگان مشخص نمود. دفاع مقدس یکی از عرصه هایی بود که اهمیت جامعه زنان خود را نشان داد. تاریخ دفاع مقدس گواه است که اگر فعالیت ها و صبوری های زنان ایران در پشت خط و شهرهای کشور نبود اداره جنگ سخت تر می شد و این زنان بودند که با پرورش فرزندان الهی و ترغیب همسرانشان و صبوری بر فراق، راه پر بهجت و سعادت شهادت و جهاد را به روی آن ها گشودند؛ علاوه بر این فعالیت ها تعدادی از بانوان به صورت مستقیم با جنگ و دفاع مقدس همراهی نمودند و در قالب پرستار و دیگر کسوت ها به جهاد در خطوط مقدم و شهرهای زیر بمباران اقدام نمودند و طبق آمار بنیاد شهید بیش از 6500 شهید زن در میان شهدای دفاع مقدس وجود دارد که 500 نفر آنان به صورت مستقیم در خطوط مقدم به جهاد و مبارزه مشغول بودند. امدادگر مجاهده شهیده شهناز حاجی شاه را می توان اولین شهیده مقاومت دانست و طاهره هاشمی و نسرین افضل و بسیاری دیگر از شهدای زن را می توان از شهدای شاخص این قشر دانست.اقلیت های دینی
اقلیت های دینی از دیگر اقشاری بودند که در دفاع مقدس خوش درخشیدند و شهدایی را تقدیم انقلاب و اسلام کردند. شاید بسیاری تا چند سال پیش تصوری از داشتن شهید ارمنی، کلیمی و زرتشتی در ایران نداشتند؛ اما باید بدانیم که اقلیت های دینی در جنگ تحمیلی پا به پای مسلمانان جنگیدند و از این مرز و بوم دفاع کردند و فقط در یک مورد 400 نفر از مسیحیانی که الزامی برای شرکت در جنگ نداشتند به خیل رزمندگان داوطلب پیوستند. اقلیت های دینی در جنگ 89 شهید و نزدیک به هزار آزاده و جانباز تقدیم ایران و جمهوری اسلامی نمودند.
جالب آن است که در روزگاری که برخی از افراد مدعی به بهانه های مختلف از حضور در جبهه ها سر باز می زدند اقلیت های دینی این عرصه را خالی نگذاشتند و به صف مجاهدان راه خدا پیوستند.
کارگران
گارگران از جمله صنوفی بودند که چه در دوران انقلاب و چه پس از آن در دوران دفاع مقدس به یاری دین خدا شتافتند و نگذاشتند علم جهاد و مقاومت بر زمین بماند؛ این قشر زحمتکش 14000 هزار شهید تقدیم انقلاب اسلامی کردند و به جرئت می توان گفت که این قشر بیشترین داوطلب برای حضور در جبهه های حق علیه باطل را داشته است. نکته قابل توجه اینکه بعضی از این کارگران فداکار مانند شهید عبدالحسین برونسی در طول دفاع مقدس به فرماندهی رسیدند و با آنکه درسی از نظامی گری نخوانده بودند نبوغ همراه با معنویت را به منصه ظهور رساندند.
نکته ای که ارزش کار کارگران را بیشتر می کند این است که این قشر زحمتکش معمولا معاش خود را به صورت روزانه به دست می آورند و از اندوخته مالی زیادی برخوردار نیستند؛ اما آن ها همسر و فرزندان خود را به خدا سپردند و جهاد را بر همه چیز مقدم دانستند و روح بلندشان ازهمه دنیای فانی گذشت تا اسلام پابرجا بماند.
