استرس اکسیداتیو

استرس اکسیداتیو، نبود تعادل بین رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن است.

رادیکال های آزاد، مولکول های حاوی اکسیژن با تعداد نامتناهی الکترون هستند که تعداد نامناسب آنها به راحتی با مولکول های دیگر واکنش نشان می‌دهند.

رادیکال های آزاد می توانند واکنش های شیمیایی زنجیره ای بی شماری در بدن شما ایجاد کنند. واکنش آنها با مولکول های دیگر، اکسیداسیون نامیده می شود. اکسیداسیون یک فرایند طبیعی و ضروری است که در بدن شما اتفاق می افتد.

با این حال عدم تعادل بین آنتی اکسیدان های بدن شما و رادیکال های آزاد، منجر به افزایش خطر تعداد زیادی از بیماری ها در طول زمان می شود از جمله: دیابت، آترواسکلروز یا سخت شدن رگ های خونی، شرایط التهابی، فشار خون بالا، بیماری قلبی، بیماری هایی مانند پارکینسون و آلزایمر، سرطان و افزایش سرعت پیری.1

رادیکال آزاد چیست؟

رادیکال های آزاد، از جمله گونه های اکسیژن واکنش پذیر , مولکول هایی با یک یا چند الکترون بدون جفت هستند. نمونه هایی از رادیکال های آزاد شامل موارد زیر است:

سوپر اکسید

رادیکال هیدروکسیل

اکسید نیتریک رادیکال

سلول ها حاوی ساختارهای کوچکی به نام میتوکندری هستند که برای تولید انرژی به شکل آدنوزین تری فسفات (ATP) کار می کنند. میتوکندری ها اکسیژن و گلوکز را ترکیب می کنند تا دی اکسید کربن، آب و ATP تولید کنند. رادیکال های آزاد بعنوان محصول جانبی این فرایند متابولیک بوجود می آیند. مواد خارجی مانند دود سیگار ، سموم دفع آفات و ازون نیز می توانند باعث ایجاد رادیکال های آزاد در بدن شوند.3

آنتی اکسیدان چیست؟

آنتی اکسیدان ها موادی هستند که رادیکال های آزاد را با دادن یک الکترون خنثی می کنند یا از بین می برند. اثر خنثی کننده آنتی اکسیدان ها، به بدن در مقابل استرس اکسیداتیو کمک می کند. نمونه هایی از آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین های A ، C و E هستند. آنتی اکسیدان ها مانند رادیکال های آزاد از چندین منبع مختلف سرچشمه می گیرند.

سلول ها به طور طبیعی آنتی اکسیدان هایی مانند گلوتاتیون را تولید می کنند. رژیم غذایی فرد نیز منبع مهمی از آنتی اکسیدان ها است. غذاهایی مانند میوه و سبزیجات آنتی اکسیدان های اساسی زیادی را به شکل ویتامین ها و مواد معدنی فراهم می کنند که بدن به تنهایی قادر به ایجاد آن نیست.3

تأثیرات استرس اکسیداتیو روی بدن

اکسیداسیون فرایندی طبیعی و ضروری است که در بدن اتفاق می‌افتد. اما استرس اکسیداتیو وقتی اتفاق می‌افتد که بین فعالیت رادیکال آزاد و آنتی اکسیدان تعادل وجود نداشته باشد. رادیکال‌های آزادی که به‌درستی کار می‌کنند، می‌توانند با پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زا که منجر به واگیر می‌شوند، مقابله کنند.

وقتی تعداد رادیکال‌های آزاد آن‌قدر زیاد باشد که تعادل‌شان با آنتی‌اکسیدان‌ها به‌هم بخورد، ممکن است شروع به آسیب‌رساندن به بافت چربی، DNA و پروتئین‌ها در بدن کنند. پروتئین، چربی و DNA بخش بزرگی از بدن را تشکیل می‌دهند، بنابراین این آسیب ممکن است در طول زمان منجر به بیماری‌های مختلفی بشود؛ این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

دیابت؛

تصلب شرایین یا سخت‌شدن رگ‌های خونی؛

التهاب؛

فشار خون بالا؛

بیماری قلبی؛

بیماری‌های تخریب عصبی مانند پارکینسون و آلزایمر؛

سرطان.

استرس اکسیداتیو روند پیری را هم تسریع می‌کند.2

در متن زیر برخی از این شرایط را مورد بحث قرار می دهیم:

التهاب مزمن

استرس اکسیداتیو می تواند باعث التهاب مزمن شود. عفونت ها و صدمات باعث پاسخ ایمنی بدن می شوند. سلول های ایمنی به نام ماکروفاژها ضمن مبارزه با میکروبهای مهاجم، رادیکال های آزاد تولید می کنند. این رادیکال های آزاد می توانند به سلول های سالم آسیب رسانده و منجر به التهاب شوند. در شرایط عادی، التهاب پس از بین بردن سیستم ایمنی بدن عفونت یا ترمیم بافت آسیب دیده از بین می رود.

با این حال، استرس اکسیداتیو همچنین می تواند پاسخ التهابی را ایجاد کند، که به نوبه خود، رادیکال های آزاد بیشتری تولید می کند که می تواند منجر به استرس اکسیداتیو بیشتر شود و یک چرخه ایجاد کند. التهاب مزمن به دلیل استرس اکسیداتیو ممکن است منجر به شرایط مختلفی از جمله دیابت، بیماری قلبی عروقی و آرتروز شود.3

بیماری های عصبی

اثرات استرس اکسیداتیو ممکن است به چندین بیماری عصبی مانند بیماری آلزایمر و پارکینسون منجر شود. مغز به ویژه در برابر استرس اکسیداتیو آسیب پذیر است زیرا سلول های مغزی به مقدار قابل توجهی اکسیژن نیاز دارند. براساس بررسی سال 2018، مغز 20 درصد از کل اکسیژن بدن را برای سوخت رسانی به خود نیاز دارد. سلول های مغزی از اکسیژن برای انجام فعالیت های متابولیک شدید که رادیکال های آزاد تولید می کنند استفاده می کنند.

این رادیکال های آزاد به حمایت از رشد سلول های مغزی، نوروپلاستی و عملکرد شناختی کمک می کنند. در حین استرس اکسیداتیو، رادیکال های آزاد اضافی می توانند به ساختارهای داخل سلول های مغزی آسیب وارد کرده و حتی باعث مرگ سلولی شوند که این امر می تواند خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد.3

عوامل خطر چیست؟

همه افراد رادیکال های آزاد را به طور طبیعی در بدن خود از طریق فرایندهایی مانند ورزش یا التهاب تولید می کنند. شما همچنین ممکن است در معرض رادیکال های آزاد محیط قرار بگیرید. برخی از منابع محیطی عبارتند از ازن، برخی از آفت کش ها و پاک‌کننده ها، دود سیگار، آلودگی هوا، رژیم غذایی با قند، چربی و الکل.1

شرایط مرتبط با استرس اکسیداتیو

استرس اکسیداتیو ممکن است در ایجاد طیف وسیعی از شرایط، از جمله موارد زیر مرتبط باشد:

سرطان

بیماری آلزایمر

بیماری پارکینسون

دیابتببماری های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، آترواسکلروز و سکته مغزی

اختلالات التهابی

سندرم خستگی مزمن

آسم

ناباروری مردان.3

چگونه می‌دانید که مبتلای به استرس اکسیداتیو دارید؟

در اینجا چند نشانه برای بررسی وجود دارد:

• خستگی

• افت حافظه و یا غبار مغزی

• درد عضلات و یا درد مفصلی

• وجود چین‌وچروک و یا خاکستری شدن موها

• کاهش بینایی چشم

• سردرد و حساسیت به سروصدا

• حساسیت به عفونت.4

جلوگیری و مدیریت استرس اکسیداتیو

اجتناب کامل از رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو غیرممکن است. اما می‌توانید کارهایی انجام بدهید تا تأثیرات استرس اکسیداتیو را در بدن به حداقل برسانید. بهترین کاری که می‌توانید انجام بدهید، افزایش سطح آنتی اکسیدان و کاهش تشکیل رادیکال‌های آزاد در بدن است.

یکی از روش‌های جلوگیری از استرس اکسیداتیو، دریافت آنتی‌ اکسیدان کافی از طریق رژیم غذایی است. بهترین راه تأمین موادی که بدن برای تولید آنتی اکسیدان نیاز دارد، مصرف روزی پنج وعده میوه و سبزی است. نمونه‌هایی از میوه‌ها و سبزی‌های مفید عبارت‌اند از:
توت‌ها؛

گیلاس‌ها؛

مرکبات؛

آلوها؛

سبزیجات تیره؛

کلم بروکلی؛

هویج؛

گوجه‌فرنگی؛

زیتون.

سایر منابع آنتی‌اکسیدان عبارت‌اند از:

ماهی؛

مغزها؛

ویتامین E؛

ویتامین C؛

زردچوبه؛

چای سبز؛

ملاتونین؛

پیاز؛

سیر؛

دارچین.

عادت‌ها و سبک زندگی خاصی نیز وجود دارند که می‌توانند در جلوگیری از استرس اکسیداتیو یا کاهش آن مفید باشند. در زیر به چندین رفتار مطلوب و تغییر سبک زندگی اشاره کرده‌ایم:

به‌طور منظم و هر روز ورزش کنید

ورزش منظم روزانه به بالارفتن سطح آنتی‌اکسیدان و کاهش آسیب‌های ناشی از استرس اکسیداتیو کمک می‌کند. ورزش منظم با طول‌ عمر بیشتر، کم‌شدن اثرات پیری و کاهش ریسک سرطان و بیماری‌های مختلف در ارتباط است.

سیگار نکشید

در معرض دود سیگار دیگران هم قرار نگیرید.

هنگام استفاده از مواد شیمیایی مراقب باشید

مواد شیمیایی شامل پاک‌کننده‌های شیمیایی هم می‌شوند. در معرض تشعشعات غیرضروری هم قرار نگیرید. مراقب سایر منابع شیمیایی هم باشید؛ مثل آفت‌کش‌های موجود در میوه‌ها و سبزیجات یا در باغبانی.

نسبت به محیط اطراف هوشیار باشید

ابتکارهای روزمره در آسیب کمتر به محیط اطراف هم به کاهش تولید رادیکال آزاد کمک می‌کنند؛ مانند اجتناب از تک‌سرنشینی در سفرهای بین‌شهری و استفاده از امکانات هم‌سفری.

ضدآفتاب استفاده کنید

ضدآفتاب از آسیب نور ماوراء ‌بنفش به پوست جلوگیری می‌کند.

به‌اندازهٔ کافی بخوابید

خواب کافی برای حفظ تعادل در همهٔ سیستم‌های بدن واجب است. عملکرد مغز، تولید هورمون، تعادل آنتی‌اکسیدان و رادیکال آزاد و خیلی چیزهای دیگر تحت‌تأثیر خواب کافی هستند.

بیش‌ازحد نخورید

مطالعات نشان داده‌اند که خوردن بیش‌ازحد و مداوم، بدن را بیشتر در وضعیت استرس اکسیداتیو قرار می‌دهد. پس سعی کنید وعده‌های کوچک و محدود و در فواصل زمانی مناسب مصرف کنید.2

پینوشتها
1.www.beytoote.com
2.www.chetor.com
3.www.namnak.com
4.www.redmag.ir