فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی (Cerebral palsy) گروهی از اختلالات مختلف است که توان حرکتی، تونوس ماهیچهای و ساختار قامتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.این عارضه بر اثر آسیب وارد شده به مغز در حین رشد و تکامل معمولاً پیش از تولد ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های این بیماری در طی دوران نوزادی و یا پیش از دبستان خود را نشان می‌دهد. معمولاً این بیماری با حرکات ناقص به همراه رفلکس‌های غیر طبیعی، شل و سفت شدن دست‌ها و پاها و بالا تنه، ساختار قامتی غیر طبیعی، حرکات غیر ارادی، راه رفتن بدون تعادل و یا ترکیبی از مشکلات گفته شده در بالا خود را نشان می‌دهد.
افراد مبتلا به فلج مغزی با مشکل بلع و عدم تعادل ماهیچههای چشم رو به رو هستند. چشم این افراد قادر به تمرکز و فوکوس روی یک جسم خاص نیست.
از طرفی دیگر محدوده‌ی حرکتی بسیاری از مفاصل بدن فرد مبتلا، به دلیل سفتی ماهیچه‌ها محدود می‌شود. اثر فلج مغزی روی عملکرد بدن افراد مبتلا بسیار متفاوت است.
برخی افراد مبتلا به فلج مغزی قادر به راه رفتن هستند و برخی دیگر برای این کار نیاز به کمک دارند. برخی از بیماران از نظر عقلی مشکلی ندارند و در گروهی دیگر وضعیت عقلانی و هوشی به شرایط طبیعی نزدیک است ولی گروهی دیگر از افراد کاملا از نظر عقلی و روانی دچار ناتوانی می‌شوند. صرع، نابینایی یا ناشنوایی هم در برخی افراد مبتلا مشاهده شده است.
نشانه‌ها و علائم فلج مغزی چیست؟
نشانه‌ها و علائم فلج مغزی بسیار زیاد است. مشکلات حرکتی و هماهنگی اعضای بدن مربوط به فلج مغزی عبارتند از:
- تغییر تونوس یا کشنگ ماهیچهای (muscle tone)، مانند بیش از حد سفت شدن و یا شل شدن عضلات
- اسپاسم ماهیچهای یا سفت شدن عضلات به همراه رفلکس‌های عضلانی اغراق شده
- سخت شدن ماهیچه‌ها به همراه رفلکس‌های طبیعی
- عدم تعادل و هماهنگی ماهیچهای یا آتاکسی (ataxia)
- حرکات غیرارادی
- حرکات آرام یا پریشی
- تاخیر در رسیدن موتور حرکتی به نقطه اوج مانند بالا بردن بازوها، نشستن و یا با دست و پا راه رفتن
- تکیه کردن بر یک سمت بدن، مانند کشیدن یک پا روی زمین در حال خزیدن
- راه رفتن دشوار، مانند راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن قیچی مانند با زانوهای ضربدری، راه رفتن با پاهای باز یا راه رفتن غیر قرینه
- بلع دشوار و نداشتن کنترل بر آب دهان
- مشکل در غذا خوردن و مکیدن
- تاخیر در صحبت کردن و سخت صحبت کردن
- مشکلات یادگیری
- مشکلاتی در به کارگیری موتور حرکتی بدن، مانند بستن دکمه‌ها و بلند کردن وسایل آشپزخانه به سختی
- تشنج
- فلج مغزی گاهی کل بدن را درگیر می‌کند و گاهی هم تنها یکی از دست‌ها یا پاها و یا یک طرف بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
اختلالات مغزی همراه با فلج مغزی باعث مشکلات عصبی دیگری می‌شود که شامل:
- مشکلات بینایی و شنوایی
- اختلالات عقلانی و کند ذهنی
- تشنج
- احساس لامسه و درد غیر طبیعی
- بیماری‌های دهان و دندان
- مشکلات و بیماری‌های روحی و روانی
- بی اختیاری ادرار
چه زمانی برای فلج مغزی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بسیار مهم است که بلافاصله بعد از دیدن اختلالات حرکتی و یا تاخیر در رشد و تکامل کودک به پزشک مراجعه کنید.در شرایط زیر باید حتماً به پزشک متخصص کودکان مراجعه کرد:
- از دست دادن هوشیاری نسبت به محیط اطراف
- حرکات بدنی غیر طبیعی
- تونوس ماهیچهای غیر طبیعی
- ناهماهنگی قسمت‌های مختلف بدن
- مشکلات بلع
- عدم تعادل ماهیچههای چشم
- دیگر مشکلات رشدی و تکاملی 1
دلایل و عوامل خطر
- ابتلا مادر به عفونت در دوران بارداری
- عدم تطابق Rh خون مادر و جنین
- قرارگیری مادر در برابر مواد سمی و شیمیایی در دوران بارداری
- آسیب مغزی در ماه های اولیه زندگی کودک در طی حوادث ناگهانی مانند تصادفات رانندگی و یا سقوط کودک
- ابتلا به عفونت مغزی مانند مننژیت باکتریایی و آنسفالیت ویروسی
- اختلال در جریان خون به مغز
- زایمان زودرس
- زایمان طولانی
- کم وزنی نوزاد
- رشد غیر طبیعی مغز
- خونریزی داخل مغز
- سکته مغزی جنین و نوزاد
- اختلالات ژنتیکی
- فشار خون بالای مادر در دوران بارداری
- چندقلویی 2
روند تشخیص بیماری CP چگونه است؟
پزشک متخصص برای تشخیص فلج مغزی سوابق بیماری و تاریخچه سلامت را کاملا برسی می‌کند؛ همچنین معاینه بالینی دقیق ـ که شامل معاینه عصب‌شناختی هم می‌شود ـ را در دستور کار قرار می‌دهد؛ در نهایت، وضعیت نشانه‌ها را به‌طور مجزا بررسی می‌کند. طی روند تشخیص، احتمال دارد به معاینه‌ها و آزمایش‌های دیگری هم نیاز باشد. در ادامه، تعدادی از این نیازهای احتمالی را معرفی می‌کنیم:نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (به‌اختصار EEG) که برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود. معمولا به‌هنگام مشاهده نشانه‌های صرع (که باعث بروز تشنج می‌شود) از نوار مغزی استفاده می‌کنند.
آزمایش MRI که مغناطیس‌ها و امواج رادیویی قدرتمند استفاده‌شده در آن، تصاویری با جزئیات بالا در اختیار پزشک می‌گذارد. هر گونه حالت غیرعادی یا آسیب‌دیدگی در مغز، با بررسی این تصاویر قابل‌رؤیت خواهد بود.
آزمایش سی‌تی‌اسکن که تصاویر مقطعی و واضحی از مغز در اختیار پزشک می‌گذارد. با این آزمایش نیز امکان مشاهده آسیب‌دیدگی‌های مغز وجود دارد.
سونوگرافی جمجمه‌ای هم روشی نسبتا سریع و مقرون‌به‌صرفه است. در این روش، با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا می‌توان تصاویر اساسی موردنیاز را از مغز نوزاد گرفت.
بنا به صلاحدید پزشک ممکن است به نمونه‌برداری از خون هم نیاز باشد. در این صورت، اختلالات احتمالی دیگر مثل خونریزی داخلی مشخص خواهند شد.
اگر تشخیص پزشک وجود فلج مغزی بود، ممکن است بیمار را نزد متخصص دیگری برای انجام آزمایش‌های عصب‌شناختی بفرستد. در این صورت، مشکلات عصبی احتمالی هم تشخیص داده می‌شوند. این مشکلات معمولا همراه با بیماری CP بروز پیدا می‌کنند. در ادامه به تعدادی از مشکلاتی اشاره می‌کنیم که با استفاده از این آزمایش‌های ثانویه مشخص می‌شوند:
- کاهش دید یا بروز اختلال‌های مرتبط با بینایی مثل تاری دید در یک یا هر دو چشم؛
- ناشنوایی؛
- تأخیر گفتاری؛
- ناتوانی‌های ذهنی؛
- اختلال‌های حرکتی. 3
درمان و توانبخشی فلج مغزی
در اغلب موارد این عارضه در طی یک تا دو سال اول زندگی کودک تشخیص داده شود که هرچه زمان تشخیص و شروع درمان و از همه مهم تر اقدامات توانبخشی کمتر باشد احتمال موفقیت بیشتر خواهد بود.
دارو درمانی
تجویز داروهایی مانند دیازپام، باکلوفن، دانترولن سدیم و تیزانیدین می تواند به کاهش انقباض عضلات کمک کند.در برخی موارد تزریق بوتاکس نیز می تواند در از بین بردن انقباض موثر باشد.
وسایل کمکی
وسایل کمکی مانند انواع بریس، آتل، ولیچر، عصا و واکر می تواند به بیماران مبتلا به این عارضه برای افزایش استقلال و بهبود توانایی های حرکتی کمک کند.وسایل کمکی در حفظ و بهبود ثبات مفاصل و قرار دادن مفصل در وضعیت صحیح و جلوگیری از کشش بیش از حد عضلات بسیار موثر هستند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی موثرترین راهکار توانبخشی و افزایش توانمندی در کودکان مبتلا به این عارضه است.برنامه فیزیوتراپی شامل تمرینات مقاومتی، تقویتی و کششی برای بهبود قدرت و توان عضلانی و کاهش خشکی و انقباض آن هاست.
متخصص فیزیوتراپی با توجه به میزان مشکلات فرد مبتلا و سطح ناتوانی ایجاد شده در وی برنامه توانبخشی مخصوص هر فرد را تنظیم می کند.
فیزیوتراپی در منزل برای کودکان سی پی بسیار مناسب است و این کودکان می توانند در منزل و در کنار والدین خود خدمات فیزیوتراپی را دریافت کنند بدون آن که نیازی به مراجعه به کلینیک فیزیوتراپی داشته باشند.
کاردرمانی
کاردرمانی نیز یکی از بخش های مهم توانبخشی کودکان سی پی است که بهبود عملکرد اندام های بدن و افزایش استقلال در انجام فعالیت های روزمره کمک می کند.
گفتار درمانی
همانطور که ذکر شده مشکلات بلع و گفتار از جمله مشکلات شایع در کودکان مبتلا به این عارضه است که با روش های گفتار درمانی فلج مغزی قابل کنترل و بهبود هستند.متخصص گفتاردرمانی در مورد نحوه صحیح تغذیه و غذا دادن به کودکان سی پی آموزش هایی به والدین کودکان مبتلا می دهد. 2
آیا امکان پیشگیری از فلج مغزی وجود دارد؟
بخش اعظم مشکلات و مسائلی که زمینه‌ساز بروز فلج مغزی می‌شوند قابل‌پیشگیری نیستند؛ با وجوداین، زنان باردار با درنظرداشتن ملاحظاتی می‌توانند احتمال بروز آن را به حداقل برسانند.پیش از هر چیز باید خود را دربرابر برخی بیماریها واکسینه کنند. در بیماری‌هایی مثل سرخجه [یا نوعی بیماری ویروسی شبیه سرخک] احتمال آسیب‌رسیدن به مغز جنین وجود دارد. دریافت کافی مراقبت‌های پیش از تولد جنین هم به‌اندازهٔ مورد قبل اهمیت دارد. در نهایت باید طی روندی منظم به پزشک متخصص سر بزنند تا احتمال پیشامد اختلال‌هایی مثل تولد زودرس، تولد نوزاد با وزن کم و عفونت‌ها را به حداقل برسانند. 3
پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.www.iranpt.com
3.www.chetor.com
