هر ساله که مانور و آماده‌باشی درخصوص زلزله در شهر تهران برگزار می‌شود، دلهره و نگرانی مردم از وقوع زلزله در تهران نیز شروع شده و این بار نیز تهرانی‌ها باز دچار کابوس زلزله و بی‌خانمانی پس از بازدید رئیس‌جمهور از مجتمع اردوگاهی اسکان اضطراری بشارت در غرب تهران شده‌اند. شهروندان در این دو سه روز اخیر پچ‌پچ‌کنان و زمزمه‌کنان با یکدیگر درباره وقوع زلزله در تهران و اینکه چه اتفاقی پس از زلزله پیش‌رویشان قرار می‌گیرد، با یکدیگر در صف‌های مختلف اتوبوس، تاکسی، نان و... صحبت می‌کنند. اینکه تهران و تهرانی در آینده‌ای نه‌چندان دور زلزله‌ای را تجربه خواهند کرد، دور از ذهن نیست و این موضوع در چند سال اخیر به‌ویژه پس از وقوع زلزله بم نیز همواره مورد تایید و هشدار کارشناسان زلزله و عمران نیز بوده است اما این هشدارها تنها در زمان برپایی مانورهای مختلف یا برگزاری همایش‌های مرتبط با زلزله مورد توجه بوده و در باقی روزهای سال چندان توجهی به این واقعیت بزرگ و هراسناک نمی‌شود. این واقعیت زمانی تبدیل به یقین می‌شود که تاریخ تهران نشان می‌دهد هر 158 سال یکبار در تهران زلزله‌ای رخ می‌دهد؛ این در حالی است که از زمان وقوع آخرین زلزله در تهران 172 سال می‌گذرد و 14 سال تاخیر در وقوع زلزله هراس، نگرانی و ترس کارشناسان زلزله و عمران را دوچندان می‌کند.
محسن زبردست مهندس عمران ازجمله این کارشناسان است و نگرانی خود را در برابر وقوع زلزله اینگونه بیان می‌کند: «ساختمان‌هایی که تا قبل از سال 1373 و 74 ساخته شده بودند هیچ‌کدام مقاوم در برابر زلزله نیستند اما از زمان تدوین آیین‌نامه 2800 اندک ساختمان‌هایی ساخته شدند که در برابر زلزله‌هایی البته با ریشترهای پایین مقاوم هستند.»
او با انتقاد از عدم اجرای آیین‌نامه 2800 توضیح می‌دهد: «این آیین‌نامه پس از زلزله بم و برای بار سوم ویرایش شد و قابلیت اجرایی پیدا کرد اما متاسفانه ساختمان‌ها براساس این آیین‌نامه تنها تا روی نقشه مقاوم بوده و بسازوبفروش‌ها با عدم اجرای قوانین این آیین‌نامه خطر بزرگی را متوجه شهروندان تهرانی کرده‌اند.» این کارشناس عمران یادآور می‌شود: «مسوولان ساختمان‌سازی با رعایت کردن اندک جزئیاتی همچون جوش‌دادن حرفه‌ای اسکلت‌های فلزی، استفاده از بتون‌های کارخانه‌ای و مصالح مرغوب می‌توانند شهری ایمن را برای شهروندان بسازند، اما هیچ‌کدام از این موارد در اغلب ساختمان‌های تازه‌ساز شهر تهران رعایت نمی‌شود.»
همچنین مهرداد حق‌وردی کارشناس سازه نیز با بیان اینکه سازه‌های به کار برده شده در ساختمان‌ها مناسب و مقاوم در برابر زلزله نیستند، می‌گوید: «آیین‌نامه 2800 تدوین شده تا تمام ساختمان تازه‌ساز مقاوم در برابر زلزله باشند اما دریغ از اندک اجرای آن. اگر مدیریت شهری بتواند دست بسازوبفروش‌ها را در شهر تهران کوتاه کرده و ساختمان‌سازی را در اختیار مهندسان و شهرسازان قرار دهد قطعا مشکلات پس از زلزله در تهران بسیار کمتر از آنچه اکنون پیش‌بینی می‌کنیم خواهد شد.»
او درباره اینکه آیا در تهران به زودی زلزله خواهد آمد، می‌گوید: «وقوع زلزله در تهران حتمی است اما زمان آن را هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند. آنچه اکنون مسوولان را نگران کرده تعویق و طولانی‌شدن وقوع زلزله در تهران است. هرچقدر دوره بازگشت زلزله در تهران بیشتر باشد قطعا زلزله با شدت بیشتری شهر را تخریب خواهد کرد.
هم‌اکنون 14 سال از برگشت آخرین زلزله در تهران می‌گذرد و طولانی‌شدن این زمان به هیچ عنوان به‌نفع شهروندان تهرانی نیست.
رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی نیز چندی پیش تدوین و تحقق «ضریب ایمنی در برابر زلزله» را در کشور ضروری عنوان کرد و می‌گوید: «رسیدن به چنین ضریب ایمنی مستلزم مشارکت همه دستگاه‌ها، مردم و طراحی برمبنای عملکرد است.»عباسعلی تسنیمی با اشاره به لزوم توجه همه اقشار جامعه به موضوع زلزله، آن را مقوله‌ای فراگیر دانسته و می‌گوید: موضوع زلزله، یک موضوع تخصصی صرف و ساده نیست، بلکه طیف وسیعی از مجموعه علوم و تخصص‌ها در حوزه‌های مختلف را شامل می‌شود که باید تک‌تک آنها بررسی شود تا به سطح ایمنی مطلوب در حوزه زلزله برسیم. این کارشناس زلزله ضمن تاکید بر اهمیت و ضرورت رعایت «ضریب ایمنی در برابر زلزله» در کشور توضیح می‌دهد: بیش از دو سال از طرح ایده ضریب ایمنی در برابر زلزله به پیشنهاد اینجانب می‌گذرد که تاکنون به‌صورت بخشی رعایت شده، این در حالی است که هدف از طرح این ایده دعوت گسترده از عام و تدوین یک برنامه کلان برای کشور است تا ضریب ایمنی محقق شود.
ابعاد شهری و سازه‌ها و بافت فرسوده و ترکیب ساختار جمعیتی شهر تهران نشان می‌دهد کار امداد و نجات در این شهر بسیار بزرگ است. ریزش ساختمان‌های مسکونی، تجاری، اداری- قطع و خرابی لوله‌های آب و گاز، قطع شبکه برق، خرابی و مسدود شدن راه‌ها، وجود بافت فرسوده در مرکز شهر و بسته شدن مسیرهای امدادرسانی تنها نمونه‌ای از این فجایع است. به گفته زبردست کارشناس عمران با توجه به اینکه مدیریت شهری برخلاف سایر کشورها مدیریتی یکپارچه نیست، این مشکلات در زمان اجرا دوچندان شده و علاوه‌بر اینها باید مشکلات نیروی انسانی و اینکه بسیاری از کارشناسان زلزله و امداد و نجات و... خود در همان زمان آسیب دیده‌اند را نیز مورد توجه ویژه قرار داد و از هم‌اکنون باید به فکر تکمیل کادر انسانی در بروز چنین بحرانی بود.
او اقدامات لازم برای کاهش خسارات ناشی از زلزله را شامل سه فاز عملیاتی اقدامات قبل از وقوع، حین وقوع و پس از وقوع عنوان کرده و می‌گوید: «موثرترین و کارآمدترین بخش، سرمایه‌گذاری روی فاز اول و اقدامات پیشگیرانه است. بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و موفق مانند ژاپن که در کاهش خسارات ناشی از زلزله به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند، فاز پیشگیرانه را مدنظر داشته‌اند؛ و این وظیفه مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشگاهی است که این نکته را به اطلاع مسوولان و برنامه‌ریزان برسانند.»این کارشناس عمران خاطرنشان می‌کند: «توسعه آتی شهر، المان‌های شهری موجود و ارتقای آگاهی همگانی، همراهی مردم و مسوولان سه عنصر اصلی موجود در برنامه کاهش خطرپذیری لرزه‌ای شهر تهران است.
تعیین کاربری مناسب زمین برای شهر و لحاظ کردن الزامات کاهش خطر لرزه‌ای در طرح‌های توسعه شهری، ساماندهی تولید، توزیع و مصرف مصالح و فرآورده‌ها، بسترسازی، ترویج و الزام با استفاده از نیروی کار ماهر در فرآیند ساختوساز، ارتقای فناوری ساخت، ترویج و گسترش ساختوساز صنعتی، ارتقای مدیریت ساخت در پروژه‌های ساختمانی، عمرانی و توسعه‌ای، ساماندهی نظام کنترل ساختوساز در مراحل طراحی، اجرا و بهره‌برداری و نیز تدوین ضوابط و ترویج بیمه ساختمان‌ها در برابر وقوع زلزله ازجمله مواردی است که در این طرح برای توسعه آتی شهر باید متصور شد.
به هر جهت آنچه که باید بدان توجه کرد آن است که حادثه خبر نمی‌کند و گرچه زمان وقوع زلزله مشخص نیست اما همه مسوولان و کارشناسان متفق‌القول بر این امر هستند که تهران در معرض زلزله قرار دارد و شرایط طبیعی نشان می‌دهد که بروز زلزله در تهران قطعی است. بنابر این لازم است کلانشهر تهران همواره در حالتی آماده‌باش قرار گیرد تا بتوان گام‌های اساسی را برای مقابله با این بحران برداشت.
برای این کار نیز لازم است از یک‌سو مسوولان سایر دستگاه‌ها در سالی که به گفته مقام معظم رهبری سال همت مضاعف و کار مضاعف است تلاش خود را به موضوع امداد و نجات در تهران اختصاص داده و از سوی دیگر موضوعاتی همچون آموزش دوره‌ای به شهروندان، برخورداری از لوازم امدادی، مقاوم‌سازی سازه‌ها بیش‌ا‌‌‌ز‌پیش احساس می‌شود.
زلزله خیزی تهران و گسل های آن
تهران از کوهپایه‌های جنوبی البرز آغاز می‌شود و تا دشت ری امتداد پیدا می‌کند. گسل‌های اصلی تهران که احتمال وقوع زلزله در آن بسیار زیاد است شامل گسل مشا - فشم، گسل شمال تهران، گسل نیاوران، گسل تلو پایین، گسل محمودیه، گسل شیان و کوثر، گسل شمال ری، گسل جنوب ری، گسل کهریزک، گسل گرمسار، گسل پیشوا، گسل پارچین هستند و البته گسل‌های فرعی زیادی در سطح شهر تهران وجود دارد مانند نارمک، شادآباد، داوودیه، عباس‌آباد، باغ‌فیض و... . با توجه به تعداد بسیار زیاد گسل‌ها در سطح تهران و سوابق تاریخی فعالیت این گسل‌ها، به این نکته که روزی نه‌چندان دور تهران با زلزله عظیم مواجه خواهد شد پی می‌بریم. در سوابق تاریخی شهر تهران زلزله‌های بزرگی مانند 1/7 ریشتری ری در سال 855 میلادی، 7/7 ریشتری طالقان در سال 958 میلادی، 2/7 ریشتری سال 1711 میلادی در کرج و بسیاری دیگر زلزله‌های بالای هفت ریشتر در تاریخ شهر تهران ثبت شده است.تهران ، ناایمن در برابر زلزله
نگاهی به ساختمان و برج‌های سر به فلک کشیده در شمال و جنوب تهران ترس و کابوس شهروندان و کارشناسان را از وقوع زلزله در تهران دوچندان می‌کند، چراکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان عمران و سازه بسیاری از ساختمان‌های تهران مقاوم در برابر زلزله نبوده و اصول لرزه‌نگاری را در هنگام ساخت رعایت نمی‌کنند.محسن زبردست مهندس عمران ازجمله این کارشناسان است و نگرانی خود را در برابر وقوع زلزله اینگونه بیان می‌کند: «ساختمان‌هایی که تا قبل از سال 1373 و 74 ساخته شده بودند هیچ‌کدام مقاوم در برابر زلزله نیستند اما از زمان تدوین آیین‌نامه 2800 اندک ساختمان‌هایی ساخته شدند که در برابر زلزله‌هایی البته با ریشترهای پایین مقاوم هستند.»
او با انتقاد از عدم اجرای آیین‌نامه 2800 توضیح می‌دهد: «این آیین‌نامه پس از زلزله بم و برای بار سوم ویرایش شد و قابلیت اجرایی پیدا کرد اما متاسفانه ساختمان‌ها براساس این آیین‌نامه تنها تا روی نقشه مقاوم بوده و بسازوبفروش‌ها با عدم اجرای قوانین این آیین‌نامه خطر بزرگی را متوجه شهروندان تهرانی کرده‌اند.» این کارشناس عمران یادآور می‌شود: «مسوولان ساختمان‌سازی با رعایت کردن اندک جزئیاتی همچون جوش‌دادن حرفه‌ای اسکلت‌های فلزی، استفاده از بتون‌های کارخانه‌ای و مصالح مرغوب می‌توانند شهری ایمن را برای شهروندان بسازند، اما هیچ‌کدام از این موارد در اغلب ساختمان‌های تازه‌ساز شهر تهران رعایت نمی‌شود.»
همچنین مهرداد حق‌وردی کارشناس سازه نیز با بیان اینکه سازه‌های به کار برده شده در ساختمان‌ها مناسب و مقاوم در برابر زلزله نیستند، می‌گوید: «آیین‌نامه 2800 تدوین شده تا تمام ساختمان تازه‌ساز مقاوم در برابر زلزله باشند اما دریغ از اندک اجرای آن. اگر مدیریت شهری بتواند دست بسازوبفروش‌ها را در شهر تهران کوتاه کرده و ساختمان‌سازی را در اختیار مهندسان و شهرسازان قرار دهد قطعا مشکلات پس از زلزله در تهران بسیار کمتر از آنچه اکنون پیش‌بینی می‌کنیم خواهد شد.»
او درباره اینکه آیا در تهران به زودی زلزله خواهد آمد، می‌گوید: «وقوع زلزله در تهران حتمی است اما زمان آن را هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند. آنچه اکنون مسوولان را نگران کرده تعویق و طولانی‌شدن وقوع زلزله در تهران است. هرچقدر دوره بازگشت زلزله در تهران بیشتر باشد قطعا زلزله با شدت بیشتری شهر را تخریب خواهد کرد.
هم‌اکنون 14 سال از برگشت آخرین زلزله در تهران می‌گذرد و طولانی‌شدن این زمان به هیچ عنوان به‌نفع شهروندان تهرانی نیست.
تحقق ضریب ایمنی مستلزم مشارکت جمعی است
رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی نیز چندی پیش تدوین و تحقق «ضریب ایمنی در برابر زلزله» را در کشور ضروری عنوان کرد و می‌گوید: «رسیدن به چنین ضریب ایمنی مستلزم مشارکت همه دستگاه‌ها، مردم و طراحی برمبنای عملکرد است.»عباسعلی تسنیمی با اشاره به لزوم توجه همه اقشار جامعه به موضوع زلزله، آن را مقوله‌ای فراگیر دانسته و می‌گوید: موضوع زلزله، یک موضوع تخصصی صرف و ساده نیست، بلکه طیف وسیعی از مجموعه علوم و تخصص‌ها در حوزه‌های مختلف را شامل می‌شود که باید تک‌تک آنها بررسی شود تا به سطح ایمنی مطلوب در حوزه زلزله برسیم. این کارشناس زلزله ضمن تاکید بر اهمیت و ضرورت رعایت «ضریب ایمنی در برابر زلزله» در کشور توضیح می‌دهد: بیش از دو سال از طرح ایده ضریب ایمنی در برابر زلزله به پیشنهاد اینجانب می‌گذرد که تاکنون به‌صورت بخشی رعایت شده، این در حالی است که هدف از طرح این ایده دعوت گسترده از عام و تدوین یک برنامه کلان برای کشور است تا ضریب ایمنی محقق شود.خسارت های جبران ناپذیر ناشی از زلزله در تهران
هم‌اکنون 13 میلیون و 700 هزار نفر در استان تهران هستند که از این جمعیت قریب به هشت میلیون نفر در شهر تهران سکونت دارند و اگر حادثه‌ای رخ دهد، خسارت‌بار خواهد بود.ابعاد شهری و سازه‌ها و بافت فرسوده و ترکیب ساختار جمعیتی شهر تهران نشان می‌دهد کار امداد و نجات در این شهر بسیار بزرگ است. ریزش ساختمان‌های مسکونی، تجاری، اداری- قطع و خرابی لوله‌های آب و گاز، قطع شبکه برق، خرابی و مسدود شدن راه‌ها، وجود بافت فرسوده در مرکز شهر و بسته شدن مسیرهای امدادرسانی تنها نمونه‌ای از این فجایع است. به گفته زبردست کارشناس عمران با توجه به اینکه مدیریت شهری برخلاف سایر کشورها مدیریتی یکپارچه نیست، این مشکلات در زمان اجرا دوچندان شده و علاوه‌بر اینها باید مشکلات نیروی انسانی و اینکه بسیاری از کارشناسان زلزله و امداد و نجات و... خود در همان زمان آسیب دیده‌اند را نیز مورد توجه ویژه قرار داد و از هم‌اکنون باید به فکر تکمیل کادر انسانی در بروز چنین بحرانی بود.
او اقدامات لازم برای کاهش خسارات ناشی از زلزله را شامل سه فاز عملیاتی اقدامات قبل از وقوع، حین وقوع و پس از وقوع عنوان کرده و می‌گوید: «موثرترین و کارآمدترین بخش، سرمایه‌گذاری روی فاز اول و اقدامات پیشگیرانه است. بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و موفق مانند ژاپن که در کاهش خسارات ناشی از زلزله به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند، فاز پیشگیرانه را مدنظر داشته‌اند؛ و این وظیفه مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشگاهی است که این نکته را به اطلاع مسوولان و برنامه‌ریزان برسانند.»این کارشناس عمران خاطرنشان می‌کند: «توسعه آتی شهر، المان‌های شهری موجود و ارتقای آگاهی همگانی، همراهی مردم و مسوولان سه عنصر اصلی موجود در برنامه کاهش خطرپذیری لرزه‌ای شهر تهران است.
تعیین کاربری مناسب زمین برای شهر و لحاظ کردن الزامات کاهش خطر لرزه‌ای در طرح‌های توسعه شهری، ساماندهی تولید، توزیع و مصرف مصالح و فرآورده‌ها، بسترسازی، ترویج و الزام با استفاده از نیروی کار ماهر در فرآیند ساختوساز، ارتقای فناوری ساخت، ترویج و گسترش ساختوساز صنعتی، ارتقای مدیریت ساخت در پروژه‌های ساختمانی، عمرانی و توسعه‌ای، ساماندهی نظام کنترل ساختوساز در مراحل طراحی، اجرا و بهره‌برداری و نیز تدوین ضوابط و ترویج بیمه ساختمان‌ها در برابر وقوع زلزله ازجمله مواردی است که در این طرح برای توسعه آتی شهر باید متصور شد.
به هر جهت آنچه که باید بدان توجه کرد آن است که حادثه خبر نمی‌کند و گرچه زمان وقوع زلزله مشخص نیست اما همه مسوولان و کارشناسان متفق‌القول بر این امر هستند که تهران در معرض زلزله قرار دارد و شرایط طبیعی نشان می‌دهد که بروز زلزله در تهران قطعی است. بنابر این لازم است کلانشهر تهران همواره در حالتی آماده‌باش قرار گیرد تا بتوان گام‌های اساسی را برای مقابله با این بحران برداشت.
برای این کار نیز لازم است از یک‌سو مسوولان سایر دستگاه‌ها در سالی که به گفته مقام معظم رهبری سال همت مضاعف و کار مضاعف است تلاش خود را به موضوع امداد و نجات در تهران اختصاص داده و از سوی دیگر موضوعاتی همچون آموزش دوره‌ای به شهروندان، برخورداری از لوازم امدادی، مقاوم‌سازی سازه‌ها بیش‌ا‌‌‌ز‌پیش احساس می‌شود.
نظر ژاپنی ها درباره ی زلزله تهران
مهر: احتمال وقوع زلزله در تهران حتمی است و آنچه نگرانی‌ها را بیش از پیش می‌کند، بزرگ شدن شهر، گسترش حاشیه‌نشینی، ساختوساز روی گسل‌ها و افزایش بیش از حد جمعیت در آن است.بهرام عکاشه رئیس دانشکده علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی وقوع زلزله در پایتخت را حتمی دانست و با تشریح تحقیقی که ژاپنی‌ها درباره زلزله احتمالی تهران انجام داده‌اند، گفت: «برای کاهش فجایع زلزله خروج مردم از پایتخت کافی نیست بلکه باید تمرکز را از پایتخت برداریم.»وی با اشاره به سخنان رئیس‌جمهور در زمینه وقوع زلزله خاطرنشان کرد: «این مساله سال‌ها است که اعلام می‌شود ولی این بار این واقعیت از سوی مقام ارشد کشور عنوان شده است.»وی انتقال جمعیت پایتخت به سایر شهرها را راه‌حل مناسب برای کاهش فجایع زلزله ندانست و گفت: «نمی‌شود مردم را مجبور کرد که در پایتخت زندگی نکنند. این حق مردم است که در هر جا که مایل باشند سکنی گزینند ولی از سوی دیگر در پایتخت با معضل حاشیه‌نشینی روبه‌رو هستیم که لازم است تا با اتخاذ تدابیری این مشکل برطرف شود.»این محقق گفت: «گروهی از محققان ژاپنی پروژه‌ای در زمینه گسل‌های تهران و احتمال وقوع زلزله در آن اجرا کرده‌اند. این پروژه پنج سال به طول انجامید و در نهایت گزارشی را ارائه کردند. این گزارش حاکی از آن است که در صورت بروز زلزله در پایتخت فجایع و بحران‌های زیادی گریبانگیر کشور خواهد شد.»نویسنده: نرگس محمدی
