مشخصات و معماری امامزاده
بنای بقعه امامزاده میرخدر بر بالای تپه ای به ارتفاع حدود ۲ متر و در جانب شرقی روستاست. این بقعه آخرین بار در سال ۱۳۸۶ خورشیدی با نذورات مردمی و به سرپرستی آقای مشهدی حیدر صالحی - خادم فعلی امامزاده - بازسازی گردیده و پیش از این نیز در چهار نوبت مرمت شده بود. اتاق اصلی بقعه از جنس بتون، چهار گوش و به ابعاد 10.70x8.70 متر است. دیوارهای بنا از بیرون پلاستر سیمان و از داخل، دور تا دور به ارتفاع 1.20از سطح زمین مزین به کاشی و بقیه قسمت ها کف مال گچ می باشد. در اضلاع مختلف چند پنجره آهنی یک متری نهاده شده و در آهنی بزرگ آن درون ایوانی کاشی کاری شده که در جهت شرقی واقع شده، باز میشود.کف اتاق سیمانی و مفروش به موکت و بر فراز آن، گنبدی مدور و فلزی استوار است. در زیر گنبد، ضریح آهنی به طول ۲ متر و عرض 1.70 سانتی متر و ارتفاع 1.50 سانتی متر بر روی قبری مربع شکل و سنگی و ترک خورده به ابعاد1.60×1.6 سانتی متر نصب شده است. به گفته خادم حرم ترک خوردگی سنگ قبر، اثر ضربه ای است که غلامی سیاه از افراد خوانین یکی از روستاهای همجوار در سال های دور با پتک به آن زده است. ضارب و بعد از این عمل زشت، سوخته و از بین می رود.
در ضلع شمالی، اتاق اصلی و متصل به آن، بنایی سنگ و گچی به ابعاد 4.77× 4.95 متر با گنبدی عرقچینی و دری آهنی رو به مشرق قرار دارد که مدفن بی بی خاتون، خواهر امیرکبیر و به روایتی دیگر، خواهر «شاه زندو» است. دیوار های این اتاق، از داخل و خارج پوشش گچ دارد.
نسب مدفون در بقعه و شرح حال وی
نامش جعفر و لقبش مرتضی و معروف به امیر کبیر یا امیرخدر و نسبش طبق آنچه در کتاب ارزشمند «بیرم در گذر تاریخ» آمده، چنین است:امیرکبیر (المرتضی) بن ابراهیم بن مرتضی بن حسین الأصغر بن عون بن مهدی بن محمد بن حسن بن جعفر بن موسى الکاظم علیه السلام.ایشان عموی سلطان عفیف الدین الموسوی، مشهور به شاه زندو، مدفون در شهر بیرم لارستان فارس است. بر اساس مندرجات «تذکره شاه زندو» که شرح لشکر کشی های سلطان عفیف الدین در بین سالهای ۳۵۵ ه.ق تا ۴۳۲.ق میباشد، نیروهای عرب که اغلب از قبایل «هوازن»، «بنی متفق» و «تمیم» بودهاند، از طریق بندر گنگ برای هدایت گرمسیرات فارس - که در آن زمان اغلب آیین زرتشتی داشتند - وارد منطقه شده و بعد از جنگهای بسیار، در نهایت آنان را به اسلام فرا می خوانند. در این لشکر کشی اقارب شاه زندو، از جمله «امیر جعفر» عموی ایشان حاضر بودند.
فقر منابع و اطلاعات تاریخی درباره زندگانی امیرخدر، ما را به ارائه تصویر شفافی از شرح حال وی ناتوان ساخته است. همین قدر میدانیم که ایشان از افراد لشکر شاه زندو و فردی شجاع و دلیر بود و بعد از یک دوره درگیری با زرتشتیان گرمسیرات فارس، از جمله منطقه دشتستان، نهایتا در محلی به نام «سروران» یاسردوان» که اکنون «چاه پیر» خوانده میشود، فوت نموده و مدفون می گردد.
پیدا شدن قبر امامزاده میرخدر و بی بی خاتون
آشکار شدن مدفن امیرخدر به چهارصد و اندی سال پیش بر می گردد؛ به این نحو که فردی با دیانت و درستکار به نام «شاه کرم» از اهالی روستای آباد تنگستان، سه خواب متوالی می بیند و در مرتبه سوم شاہ کرم نشان قبر را از امامزاده سوال می کند. بر اساس آن نشانه، وی به همراه دخترانش از روستای آباد به سر تپه ای که اکنون مدفن امامزاده است، حاضر می شوند و محل را خاکبرداری می کنند. چون بعد از سه روز خاکبرداری چیزی آشکاری نمی گردد، شاه کرم مأیوس و نا امید شده و از کاویدن دست بر میدارد. دوباره امامزاده به خوابش آمده و به وی می فرماید: اگر اندکی صبر می کردی، به نتیجه می رسیدی. لذا دوباره خود و دختران شروع به خاکبرداری می کنند و در مرتبه چهارم قبر مطهر آشکار می گردد. دختران شاه کرم با دیدن قبر هیجان زده شده و از خوشحالی شروع به کل زدن می کنند. با صدای کل آنان، عده ای از اهالی روستای آباد هم به ایشان ملحق شده و با دیدن صحنه به ابراز شادی می پردازند.بعد از این ماجرا، شاه کرم به همراه خانواده به مجاورت امامزاده نقل مکان می کنند و خادمی آن را بر عهده می گیرد. وی ابتدا سایبانی از چوب (کپر) روی قبر ساخته، سپس با همت دوستداران، آن را تبدیل به اتاقی گلی می کند.
اما کیفیت پیدا شدن قبر بیبی خاتون، به گفته آگاهان محلی چنین بوده که، حدود سه ماه و شاید بیشتر بعد از ظاهر شدن قبر میرخدر ، خلیفه کمال، فرزند خلیفه شاه کرم، در عالم خواب محل قبر را مشاهده می کند و سپس بر آن مکان، اتاقی می سازد.
شایان ذکر است، بعد از شاه کرم به ترتیب، خلیفه کمال فرزند شاه کرم، خلیفه عوض فرزند شاه کرم، حاج حسین فرزند خلیفه کمال و خلیفه غلام حسین، خادمی این بقعه مبارکه را بر عهده می گیرند و در حال حاضر هم مشهدی حیدر صالحی که سنین عمرش از شصت گذشته، افتخار خادمی ر این مکان را داراست.
جایگاه امامزاده نزد مردم و امکانات آن
امامزاده میرخدر از دیرباز مورد توجه و احترام مردم و بزرگان بوده است. شیفتگانش هر ساله، بخصوص در ایام بهار و به ویژه تعطیلات نوروز، از نقاط دور و نزدیک به زیارتش مشرف شده و با خداوند به راز و نیاز پرداخته و با قربانی کردن و واسطه قرار دادن آن بزرگوار و بی بی خاتون حوایج شرعیه خود را از خداوند تقاضا می نمایند.اهالی روستا با اعتقاد کامل و راسخی که به این بقعه دارند، روزهای جمعه دعای ندبه را در آنجا برگزار می کنند و در ایام محرم به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا، همچنین روز ۲۱ ماه رمضان آن را به عنوان مرکز عزاداری خود قرار میدهند و به روضه خوانی و سینه زنی در آن می پردازند. همچنین هر ساله، مراسم باشکوه نماز عید سعید فطر در این مکان برگزار میشود.
عده ای از بزرگان و علما نیز با گفتار و رفتار خود، این بقعه را مورد تایید قرار داده اند، که از جمله می توان به حضرت آیت الله حاج میرزا احمد دشتی - حفظه الله - که از اجله علمای حال حاضر استان است، اشاره نمود. معظم له وقتی که با ماشین از دشتی عازم قم می شدند، به هنگام عبور از این بقعه از ماشین پایین آمده و بعد از زیارت و ادای احترام، به راه خود ادامه میدهند. از قول وی نقل شده که در آن ایام، در مجاورت امامزاده، اهالی گندم هایشان را در حفره هایی - که در زبان محلی به آن «گوری» می گویند - ذخیره و پنهان می کردند تا از دست سارقان در امان بماند.
هم اکنون این بقعه با زیر بنایی حدود ۳۰۰۰ متر مربع از امکاناتی مانند دو حسینیه، یکی جهت برادران و دیگری خواهران، شش مهمان سرا، یک انبار، آشپزخانه، چهار عدد سرویس بهداشتی، آب لوله کشی و سیستم روشنایی برخوردار است.
منابع:
1- دکتر محمد حسین پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی ها و مکان های مذهبی کشور، ص ۶۲۵
2- محمد باقر وثوقی، بیرم، دارالاولیای لارستان، ص۳۶ و بعد.
3- حسین خادم و اصغر کریمی، بیرم در گستره تاریخ، ص ۴۲
۴- هفته نامه اتحاد جنوب، سال نهم، شماره ۴۴۰، ص۵.
5- نوشته موجود در بقعه.
۶- کسب اطلاع از مطلعین محلی
۷- مشاهدات نگارنده، مورخ 1386/6/23
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر اول، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 104-100
