سوره زُخْرُف

نامگذاری سوره زُخْرُف

زُخرُف به معنی زر و زیور است که در آیه ۳۵ به کار رفته است و به‌ دلیل اشاره به بی‌ارزشی کالاها و زیور دنیایی در آیات ۳۳ تا ۳۵، این سوره به زخرف نامگذاری شده است.

محل و ترتیب نزول

سوره زخرف جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، شصت و سومین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، چهل و سومین سوره است و در جزء ۲۵ قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

این سوره ۸۹ آیه، ۸۳۸ کلمه و ۳۶۰۹ حرف دارد و از لحاظ حجم جزو سوره‌های مَثانی است.

سوره زخرف از آن رو که با «حم» آغاز می‌شود، جزو هفت سوره حامیمات محسوب می‌شود و چهارمین سوره‌ای است که با سوگند آغاز می‌شود.

آیات مشهور

آیات مشهور این این سوره شامل:

ام‌الکتاب

«وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ» (آیه ۴)

ترجمه: و همانا که آن (قرآن)، در کتاب اصلى (لوح محفوظ)، به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.

ترکیب «امّ الکتاب» در قرآن سه بار به‌کار رفته است. مفسران، این عبارت را در این آیه، به «اصل و اساس کتاب» معنا کرده‌اند و با استناد به آیات ۲۱ و ۲۲ سوره بروج، مراد از ام‌الکتاب را لوح محفوظ دانسته‌اند.

لوح محفوظ کتابی است که تمام پدیده‌های عالم در آن ثبت شده و از هر گونه تغییری محفوظ است.

آیه رکوب

«لِتَسْتَوُوا عَلی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکرُوا نِعْمَةَ رَبِّکمْ إِذَا اسْتَوَیتُمْ عَلَیهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کنَّا لَهُ مُقْرِنین * وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون » (آیه ۱۳-۱۴)

ترجمه: تا بر پشت آنها به خوبی قرار گیرید؛ سپس هنگامی که بر آنها سوار شدید، نعمت پروردگارتان را متذکر شوید و بگویید: «پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت و گرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم * و ما به سوی پروردگارمان بازمی‌گردیم.

این آیه درباره تذکر انسان به یادآوری نعمت‌های الهی و بیان عدم توانایی و اظهار عجز در تسخیر کردن مرکب‌ها بدون لطف خداوند است.

آیه رکوب بازتاب گسترده‌ای در موضوعات مختلف فقهی از جمله حج داشته است.

خلود در جهنم

«إِنَّ الْمُجْرِ‌مِینَ فِی عَذَابِ جَهَنَّمَ خَالِدُونَ» (آیه ۷۴)

ترجمه: بى‌گمان، مجرمان در عذاب جهنم ماندگارند.

خلود به معنای جاودانه‌شدن و باقی‌ماندن طولانی است درباره خلود اهل بهشت (تا ابد ماندن در بهشت)، در میان متکلمان اسلامی اختلاف نظر چندانی وجود ندارد و اکثراً آن را قبول دارند.

اما در مورد خلود در جهنم، متکلمان شیعه قائل‌اند این خلود مخصوص کافران است و اگر مؤمنی (مسلمانی) مرتکب گناه کبیره شود، اگرچه عذاب خواهد شد، تا ابد در عذاب نخواهد بود. 1

محتوا و موضوعات

مباحث سوره زخرف را به طور فشرده مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:

بخش اول

سرآغاز سوره است که از اهمیت قرآن مجید و نبوت پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و برخورد نامطلوب افراد نادان در برابر این کتاب آسمانى سخن مى گوید.

بخش دوم

قسمتى از دلائل توحید را در آفاق و نعمتهاى گوناگون خداوند را بر انسان‌ها برمى شمرد.

بخش سوم

همین حقیقت را از طریق مبارزه با شرک و نفى نسبتهاى ناروا به خداوند و مبارزه با تقلیدهاى کورکورانه، و خرافاتى همچون تنفر از دختران یا ملائکه را دختران خدا پنداشتند تکمیل مى کند.

بخش چهارم

براى مجسم ساختن این حقایق قسمتى از سرگذشت انبیاى پیشین و اقوام آن‌ها را نقل مى کند، و مخصوصا بر روى زندگى ابراهیم و موسى و عیسى علیهم‌السلام تکیه مى کند.

بخش پنجم

مساله معاد و پاداش مؤمنان و سرنوشت شوم کفار مطرح شده و با تهدید‌ها و انذارهاى قوى مجرمان را هشدار مى دهد.

بخش ششم

این سوره که از مهمترین بخشهاى آن است ناظر به ارزشهاى باطلى است که حاکم بر افکار افراد بى ایمان بوده و هست که به خاطر این ارزشهاى بى اساس در ارزیابى خود در باره مسائل مهم زندگى گرفتار انواع اشتباه مى شوند، تا آنجا که انتظار دارند قرآن مجید نیز بر یک مرد ثروتمند نازل شده باشد، چرا که شخصیت را در ثروت مى شمردند، قرآن مجید در آیات متعددى از این سوره این تفکر احمقانه را درهم مى کوبد، و ارزشهاى والاى اسلامى و انسانى را مشخص مى کند.

بخش هفتم

که در غالب سوره‌ها وجود دارد بخشى است از مواعظ و اندرزهاى مؤثر و پربار براى تکمیل کردن بخشهاى دیگر، تا مجموع آیات سوره را به صورت معجون شفا بخش کامل در آورد و نیرومندترین تاثیر را در شنونده بگذارد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابن‌ابى‌کعب از پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره زخرف را بخواند جزو کسانى خواهد بود که روز قیامت به آنان گفته مى شود:

اى بندگان من امروز باکى نداشته اند و اندوهى به خود راه ندهید، و بدون حساب وارد بهشت شوید».

از ابوبصیر نقل شده است که حضرت باقر علیه‌السلام فرمودند: «هر کس سوره حم زخرف، را بسیار بخواند خداوند بدن او را در قبر از آزار حشرات زمین و فشار قبر حفظ کند، تا روز قیامت که زیر نظر لطف الهى و به فرمان خدا همین سوره او را وارد بهشت می‌کند». 2

داستان سوره زخرف

و در احتجاج از حضرت عسکری علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت آورده که فرمودند: روزی رسول خدا صلی اللّه علیه و آله وسلم در سایه کعبه نشسته بود که عبداللّه بن امیه مخزومی عرضه داشت: اگر خدا می خواست رسولی در بین ما مبعوث کند، کسی را مبعوث می کرد که از همه ما ثروتمندتر و نیکوحالتر باشد، چرا این قرآن که تو می پنداری خدا بر تو نازلش کرده و به وسیله آن مبعوث به رسالتت نموده، بر یکی از دو مرد عظیم این دو شهر یعنی ولید بن مغیره در مکه و عروه بن مسعود ثقفی در طائف نازل نشد؟

آنگاه امام علیه السلام در کلامی طولانی پاسخ رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم را نقل فرموده که مضمونش همان است که در آیات آمده.

آنگاه فرموده: و پاسخ همان است که قرآن در جواب از (و قالوا لو لا نزل هذا القرآن علی رجل من القریتین عظیم) فرموده: (اهم یقسمون رحمه ربک) ای محمد صلی اللّه علیه و آله وسلم آیا این مشرکین رحمت پروردگار تو را تقسیم می کنند؟ (نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیوه الدنیا) این ماییم که معیشت شان را در زندگی دنیا تقسیم می کنیم. آری خدا است که بعضی از ما را محتاج بعضی دیگر کرده، این را محتاج مال او، و او را نیازمند کالا و یا خدمت این کرده است.

در نتیجه می بینی که بزرگترین پادشاهان و غنی ترین توانگران، محتاج به فقیرترین فقرا شده تا کالائی از انواع کالاها که نزد او است از او بخرد، و یا برایش خدمتی کند و گوشه ای از زندگیش را اصلاح نماید، که اگر آن فقیر نمی بود اصلاح نمی شد، و خود آن پادشاه نمی توانست آن را اصلاح کند. و یا آنکه از علمی که آن فقیر از انواع حکمت و علوم دارد استفاده نماید، پس او محتاج به این فقیر است، و این فقیر هم محتاج مال آن پادشاه توانگر است، حاجت این فقیر نزد او است و حاجت آن پادشاه که یا خدمت و یا علم و یا رای درست است نزد این فقیر است.

پس آن پادشاه نمی تواند بگوید: چرا من علم این فقیر و مال خودم را نداشته باشم، و فقیر هم نمی تواند بگوید: چرا مال آن پادشاه با علم و رای و معرفت خودم برایم جمع نشد؟ آنگاه امام علیه السلام این آیه را قرائت فرمود: (و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخریا.)

آنگاه فرمود: (و رحمه ربک خیر مما یجمعون) یعنی رحمت پروردگار تو بهتر از اموال دنیایی است که اینان جمع می کنند. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.iribnews.ir
3.www.ommolketab.ir