نامگذاری سوره انسان
این سوره به نام‌های انسان، هل اتی و دهر مشهور است.این نامگذاری هم به این سبب است که این سه واژه در آیه اول آمده‌اند.به این سوره ابرار (نیکان) نیز می‌گویند؛ زیرا این کلمه در آیه پنجم آمده و بیش از نصف این سوره به شرح حال این افراد پرداخته است.
محل و ترتیب نزول
سوره انسان در ترتیب نزول نود و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.این سوره در چینش کنونی مصحف هفتاد و ششمین سوره است و در جزء ۲۹ قرار دارد.
در مکی یا مدنی بودن این سوره اختلاف وجود دارد. به گفته ناصر مکارم شیرازی، از مفسران معاصر شیعه، مفسران شیعه اتفاق نظر دارند که تمام این سوره یا دست کم آیاتی که درباره مقام ابرار و اعمال صالح آنهاست، در مدینه نازل شده است.
قرطبی، از مفسران اهل سنت در قرن هفتم قمری، نیز بر آن است که مشهور علمای اهل سنت این سوره را مدنی دانسته‌اند.
با این حال برخی از مفسران اهل سنت، آن را مکی و بعضی آیات نخستین سوره را مکی و از آیه هشتم تا آخر را مدنی دانسته‌اند.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره انسان ۳۱ آیه، ۲۴۳ کلمه و ۱۰۸۹ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های نسبتاً کوچک است.این سوره از جمله آیات و سوره‌هایی است که به صورت کامل بر ضریح جدید حضرت عباس حک شده است.
آیات مشهور
آیات مشهور این سوره شامل:«وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا» (آیه ۸)
ترجمه: و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند.آیه هشتم سوره انسان (به همراه آیات قبل و بعد)، به آیه اطعام معروف است. به گفته آیت الله مکارم شیرازی، علمای شیعه اتفاق نظر دارند این آیه به همراه آیاتی دیگر (هجده آیه از این سوره یا تمامی آن) درباره سه روز روزه‌گرفتنِ امام علی(علیه السلام)، فاطمه(سلام الله علیها)، حسین(علیه السلام) و فضه نازل شده است.
نقل شده است این افراد با اینکه گرسنه بودند، افطاری خود را به دنبال درخواست مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
روایات بسیاری وجود دارد که این شأن نزول را بیان می‌کنند. آیت الله مکارم شیرازی با اشاره به روایت ابن عباس درباره شأن و فضیلت اهل بیت(علیه السلام) از ۳۴ راوی اهل سنت که علامه امینی در کتاب الغدیر نقل کرده است، این روایت را در میان اهل سنت، مشهور بلکه متواتر شمرده است.
آیات الاحکام
آیه هفتم سوره انسان را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند. در مورد این آیه که وفای به نذر را یکی از اوصاف نیکوکاران بیان می‌کند گفته شده از آن، جواز و بلکه وجوب وفای به نذر فهمیده می‌شود. 1.jpg "سوره انسان")
فضیلت و خواص سوره انسان
شأن نزول این سوره از امام باقر علیه السلام روایت شده است: امام حسن و امام حسین علیهم السلام در دوران کودکی بیمار شدند پیامبر صلی الله علیه و اله وسلم از آنها عیادت کرد و به امام علی علیه السلام فرمود: ای ابالحسن اگر برای فرزندانت نذری کنی خداوند به ایشان عافیت می بخشد.امام علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها و فضه نذر کردند که سه روز روزه بگیرند تا بیماری حسنین شفا یابد. در روز اول هنگام افطار مسکینی به در خانه آمد و تقاضای غذا کرد. ایشان غذای خود را به او دادند. روز دوم هنگام افطاریتیم و اسیری به در خانه آمدند و آنها غذای خود را به آنها دادند. روز بیست و پنجم ماه ذی الحجه بود که سوره هل أتی بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نازل شد.
امام جعفر صادق علیه السلام نیز فرمودند: قرائت سوره انسان موجب تقویت و نیرومندی روح و قوی شدن اعصاب و آرامش یافتن اضطراب مفید است و اگر کسی که در قرائت آن ضعیف است و نمی تواند آن را بخواند این سوره را بنویسد و پس از شستن آب آن را بنوشد از ضعف نفس جلوگیری می کند و نتیجه بخش است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در فضیلت این سوره فرمودند: هر کس سوره انسان را قرائت نماید پاداش او بهشت و حوریان بهشتی خواهد بود. 3
امام صادق علیه السلام نیز فرمودند: هر که سوره انسان را قرائت نماید خداوند او را با تعداد زیادی از حوریان بهشتی تزویج نماید و در سرای باقی با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خواهد بود.
در سیره امام رضا علیه السلام آمده است: ایشان در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اول سوره حمد و انسان و در رکعت دوم بعد از حمد سوره غاشیه را قرائت می نمود و می فرمود: هر کس در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه اینگونه نماز بخواند خداوند در این دو روز ایشان را از شرور در امان می دارد.
امام صادق علیه السلام همچنین فرمودنده اند: من ضامنم برای هر یک از شیعیانم که در نماز صبح روز پنجشنبه سوره انسان را بخواند و اگر در آن شب یا روز بمیرد با امنیت و بدون حساب از گناهانی که انجام داده وارد بهشت می شود و دیوان حسابرسی برای او باز نمی شود و در قبر از او پرسشی نخواهد شد و اگر زنده بود در حفظ و امان الهی است و آفات دنیا از او برداشته می شود و چیزی از جنبنده های زمینی تا پنجشنبه بعد به او آسیبی نمی رساند.
آثار و برکات سوره
آثار و برکات این سوره شامل:1) موجب قدرت روح، اعصاب، قلب
از رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم نقل شده است: هر کس بر قرائت سوره انسان مداومت ورزد اگر روحش ضعیف باشد دارای قدرت روحی می شود و اگر این سوره را بنویسند و پس از شستن، آب شسته شده آن را بنوشند برای درد قلب سودمند است و تنش سلامت می یابد و بیماری هایش خوب می شود.امام جعفر صادق علیه السلام نیز فرمودند: قرائت سوره انسان موجب تقویت و نیرومندی روح و قوی شدن اعصاب و آرامش یافتن اضطراب مفید است و اگر کسی که در قرائت آن ضعیف است و نمی تواند آن را بخواند این سوره را بنویسد و پس از شستن آب آن را بنوشد از ضعف نفس جلوگیری می کند و نتیجه بخش است. 2
.jpg "سوره انسان")
داستان سوره دهر
و نیز در همان کتاب آمده که ابن مردویه از ابن عباس روایت کرده که در تفسیر آیه (و یطعمون الطعام علی حبه...) گفته است، این آیه در علی بن ابی طالب و فاطمه دختر رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و سلم نازل شده.مؤلف: نمی توان گفت از سوره مورد بحث تنها آیه مذکور در حق آن دو بزرگوار نازل شده، زیرا آیات قبل و بعد آن نیز از نظر سیاق متصل به آن هستند، اگر آن آیه در مدینه نازل شده قطعا همه آنها در مدینه نازل شده است.
و در تفسیر کشاف است که از ابن عباس روایت آمده که حسن و حسین بیمار شدند، و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم با جمعی از صحابه از ایشان عیادت کرد، مردم به علی علیه السلام گفتند چه خوب است برای بهبودی فرزندت - فرزندانت - نذری کنی، علی و فاطمه، و فضه کنیز آن دو نذر کردند که اگر کودکان بهبودی یافتند سه روز روزه بدارند، بچه ها بهبودی یافتند، و اثری از آن کسالت باقی نماند.
بعد از بهبودی کودکان، علی از شمعون خیبری یهودی سه من قرص جو قرض کرد، و فاطمه یک من آن را دستاس، و سپس خمیر کرد، و پنج قرص نان به عدد افراد خانواده پخت، و سهم هر کسی را جلوش گذاشت تا افطار کنند، در همین بین سائلی (به در خانه آمده) گفت: سلام بر شما اهل بیت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم، من مسکینی از مساکین مسلمینم، مرا طعام دهید که خدا شما را از مائده های بهشتی طعام دهد، خاندان پیامبر آن سائل را بر خود مقدم شمرده، افطار خود را به او دادند، و آن شب را جز آب چیزی نخوردند، و شکم گرسنه دوباره نیت روزه کردند، هنگام افطار روز دوم طعام را پیش روی خود نهادند تا افطار کنند، یتیمی بر در سرای ایستاد، آن شب هم یتیم را بر خود مقدم و در شب سوم اسیری آمد، و همان عمل را با او کردند.
صبح روز چهارم که شد علی دست حسن و حسین را گرفت، و نزد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم آمدند، پیامبر اکرم وقتی بچه ها را دید که چون جوجه ضعیف از شدت گرسنگی می لرزند، فرمود: چقدر بر من دشوار می آید که من شما را به چنین حالی ببینم، آنگاه با علی و کودکان به طرف فاطمه رفت، و او را در محراب خود یافت، و دید که شکمش از گرسنگی به دنده های پشت چسبیده (در نسخه ای دیگر آمده که شکمش به پشتش چسبیده)، و چشمهایش گود افتاده از مشاهده این حال ناراحت شد، در همین بین جبرئیل نازل شد، و عرضه داشت: این سوره را بگیر، خدا تو را در داشتن چنین اهل بیتی تهنیت می گوید، آنگاه سوره را قرائت کرد.
مؤلف: این روایت به چند طریق از عطا از ابن عباس نقل شده، و بحرانی آن را در غایه المرام از ابی الموید موفق بن احمد صاحب کتاب فضائل امیر المومنین، و او به سند خود از مجاهد از ابن عباس نقل کرده، و نیز از او به سند دیگری از ضحاک از ابن عباس نقل کرده. و نیز از حموینی صاحب کتاب (فرائد السمطین) به سند خود از مجاهد از ابن عباس نقل کرده. و نیز از ثعلبی و او به سند خود از ابی صالح از ابن عباس نقل کرده است. و صاحب مجمع البیان از تفسیر واحدی روایت کرده.
در مجمع البیان به سند خود از حاکم، و او به سند خود از سعید بن مسیب، از علی بن ابی طالب روایت کرده که فرمود: از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم از ثواب قرآن پرسیدم، و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم مرا از ثواب سوره های قرآن به همان نحوی که از آسمان نازل شده بود خبر داد.
فرمود: اولین سوره ای که در مکه نازل شد سوره فاتحه الکتاب بود، بعد از آن سوره اقر باسم ربک، و سپس سوره ن نازل شد - تا آنجا که فرمود - و اولین سوره ای که در مدینه نازل شد، سوره بقره، سپس انفال، بعد از آن آل عمران، آنگاه احزاب، سپس ممتحنه، بعد از آن نسا، سپس اذا زلزلت، بعد حدید، و آنگاه محمد، رعد، الرحمان و هل اتی نازل شد - تا آخر حدیث.
باز در مجمع البیان از ابو حمزه ثمالی روایت شده که وی در تفسیر خود گفته: حسن بن حسن ابو عبد اللّه بن حسن برایم حدیث کرد که این سوره تمامیش در مدینه در شان علی و فاطمه علیهما السلام نازل شد.
و در تفسیر قمی از پدرش از عبد اللّه بن میمون از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: نزد فاطمه علیها السلام مقداری جو بود، با آن عصیده ای درست کرد، (غذایی است که جو را با روغن آغشته نموده و سپس می پزند) همین که آن را پختند و پیش روی مسکینی آمد و گفت خدا رحمتتان کند مسکینی هستم، علی علیه السلام برخاست و یک سوم آن طعام را به سائل داد. چیزی نگذشت که یتیمی آمد و گفت: خدا رحمتتان کند، باز علی برخاست و یک سوم دیگر را به یتیم داد. پس از لحظه ای اسیری آمد و گفت خدا رحمتتان کند باز علی علیه السلام ثلث آخر را هم به او داد، و آن شب حتی طعم آن غذا را نچشیدند، و خدای تعالی این آیات را در شان ایشان نازل کرد، و این آیات در مورد هر مؤمنی که در راه خدا چنین کند جاری است.
مؤلف: این قصه که در روایت آمده خلاصه ای از داستان است، و روایت را بحرانی هم در غایه المرام از کتاب اختصاص مفید، و ابن بابویه در امالی به سند خود از مجاهد از ابن عباس، و نیز به سند خود از خالد از جعفر بن محمد از پدرش علیهما السلام، و باز به سند خود از محمد بن عباس بن ماهیار، و او در تفسیرش به سند خود از ابی کثیر زبیری از عبد اللّه بن عباس روایت کرده اند، و در مناقب آمده که این حدیث از اصبغ بن نباته روایت شده.
و در احتجاج از علی علیه السلام روایت کرده که در ضمن حدیثی که حکایت گفتار آن جناب با مسلمانان بعد از مرگ عمر بن خطاب است فرمود: شما را به خدا سوگند می دهم آیا در میان شما غیر از من کسی هست که در باره او و فرزندانش این آیه نازل شده باشد: (ان الابرار یشربون من کاس کان مزاجها کافورا). تا آخر سوره؟ گفتند: نه.
و در کتاب خصال در احتجاج علی بر علیه ابو بکر آمده که فرمود: تو را به خدا سوگند می دهم آیا صاحب آیه (یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شره مستطیرا) منم یا تویی؟ گفت: بلکه تویی. 3
پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.tebyan.net
3.www.ommolketab.ir
