نامگذاری سوره فَلَق
این سوره را فَلَق نامیده‌اند که از آیه اول آن گرفته شده است.فلق به معنای صبح و سپیده‌دم است. نام دیگر این سوره، «مُعَوِّذَة» (پناه بردن) است که از واژه «عوذ: پناه بردن» در آیه اول گرفته شده است.
سوره فلق و سوره ناس را مُعَوِّذَتین گویند. این دو سوره را به دلیل اینکه آنها را در مواقع احساس خطر می‌خوانند، مُشَقشَقَتَین نیز گفته‌اند.
محل و ترتیب نزول
سوره فلق جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، بیستمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و سیزدهمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره فلق ۵ آیه، ۲۳ کلمه و ۷۳ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات است.سوره فلق جزو چهار قل است، یعنی چهار سوره‌ای که با «قُل» آغاز می‌شوند.
متن و ترجمه سوره فلق
بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّحِیمِبه نام خداوند رحمتگر مهربان
قُلْ أَعُوذُ بِرَ‌بِّ الْفَلَقِ ﴿١﴾
بگو: «پناه مى‌برم به پروردگار سپیده دم، (۱)
مِن شَرِّ مَا خَلَقَ ﴿٢﴾
از شرّ آنچه آفریده، (۲)
وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ ﴿٣﴾
و از شرّ تاریکى چون فراگیرد، (۳)
وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ ﴿٤﴾
و از شرّ دمندگان افسون در گرهها، (۴)
وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ﴿٥﴾
و از شرّ [هر] حسود، آنگاه که حسد ورزد.» (۵). 1
.jpg "سوره فلق")
خواص و فضیلت خواندن سوره فلق
- هر کسی (سوره فلق) را قرائت نماید، برای او مایه شفا و امنیت از سحر و موجب رحمتی برای ثابت ماندن بر عافیت است.- محبوب ترین سوره ها نزد خداوند سوره های (ناس و فلق) می باشند.
- رسول الله(ص) فرمودند: هر کسی (سوره های توحید و ناس و فلق) را هر شب 10 مرتبه بخواند ، مانند این است که تمام قرآن را قرائت کرده ، و از گناهانش خارج می شود مانند روزی که از مادر متولد شده است ، و اگر در آن روز یا شب بمیرد به مرگ شهادت مرده است.
- در کتاب خواص القرآن آمده است: هر کس سوره فلق را در هر شب و در هنگام خواب تلاوت کند، اجرش همچون پاداش کسی است که حج کرده یا عمره به جا آورده و روزه گرفته است. سوره فلق امانی است از ناراحتی‌ها و چشم زخم امان می‌دارد.
- امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: هر کس در خواب ببیند که سوره فلق را قرائت می‌کند، از حیله زنان و سحر ساحران در امان است و روزی اش فراوان می‌شود. 2
شأن نزول و محتوای سوره فلق
جمعى معتقدند: این سوره در مکّه نازل شده است، هر چند جمعى دیگر از مفسران آن را مدنى مى دانند.محتواى این سوره، تعلیماتى است که خداوند به پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله خصوصا، و به سایر مسلمانان عموما، در زمینه پناه بردن به ذات پاک او از شرّ همه اشرار مى دهد، تا خود را به او بسپارند، و در پناه او از شرّ هر موجود صاحب شرّ در امان بدارند.
درباره شأن نزول این سوره، روایاتى در غالب کتب تفسیر نقل شده، که مطابق آنها پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به وسیله بعضى از یهود مورد سحر قرار گرفته، بیمار شده بود، جبرئیل نازل شد و محل ابزار سحر را که در چاهى پنهان کرده بودند نشان داد، آن را بیرون آوردند، سپس این سوره را خواندند، و حال پیغمبر اکرم صلى الله علیه وآله بهبود یافت.
ولى، مرحوم طبرسى و بعضى دیگر از محققان، این گونه روایات را که سند آن فقط به دو نفر ابن عباس و عایشه منتهى مى شود، زیر سؤال قرار داده اند، زیرا: اولا سوره، طبق مشهور مکّى است و لحن آن نیز لحن سوره هاى مکّى را دارد، در حالى که درگیرى پیامبر صلى الله علیه وآله با یهود در مدینه بوده است و این خود دلیلى است بر عدم اصالت این گونه روایات.
از سوى دیگر، اگر پیغمبر اکرم صلى الله علیه وآله به این آسانى مورد سحر ساحران قرار گیرد، تا آنجا که بیمار شود و در بستر بیفتد، به آسانى ممکن است او را از مقاصد بزرگش بازدارند، مسلما خداوندى که او را براى چنان مأموریت و رسالت عظیمى فرستاده، از نفوذ سحر ساحران حفظ خواهد کرد، تا مقام والاى نبوت بازیچه دست آنها نشود.
از سوى سوم، اگر بنا شود سحر در جسم پیغمبر صلى الله علیه وآله اثر بگذارد، ممکن است این توهم در مردم پیدا شود که سحر در روح او نیز مؤثر است، و ممکن است افکارش دستخوش سحر ساحران گردد، و این معنى اصل اعتماد به پیامبر صلى الله علیه وآلهرا در افکار عمومى متزلزل مى سازد.
لذا قرآن مجید این معنى را نفى مى کند که پیغمبر مسحور شده باشد، مى فرماید: وَ قالَ الظّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاّ رَجُلا مَسْحُوراأُنْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطیعُونَ سَبیلا: ظالمان گفتند: شما از یک انسان سحره شده اى پیروى مى کنیدببین چگونه براى تو مثل ها زدند و گمراه شدند؟ آن چنان که نمى توانند راه را پیدا کنند!
مسحور در اینجا خواه به معنى کسى باشد که از نظر عقلى سحر شده یا در جسمش، در هر صورت گواه بر مقصود ما است.
به هر حال، با چنین روایات مشکوکى، نمى توان قداست مقام نبوت را زیر سؤال برد، و در فهم آیات بر آنها تکیه کرد.
.jpg "سوره فلق")
داستان سوره فلق
بحث روایتى - چند روایت حاکى از نزول (معوذتین) بعد از بیمار شدن پیامیر صلى الله علیه وآله بر اثر سحر یک یهودى در الدر المنثور است که عبد بن حمید، از زید بن اسلم روایت کرده که گفت: مردى یهودى رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلمرا جادو کرد، و در نتیجه آن حضرت بیمار شد، جبرئیل بر او نازل گشته دو سوره معوذتین را آورد و گفت: مردى یهودى تو را سحر کرده و سحر مذکور در فلان چاه است، رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم على علیه السلام را فرستاد آن سحر را آوردند، دستور داد گره هاى آن را باز نموده، براى هر گره یک آیه بخواند، على علیه السلام هر گرهى را باز مى کرد یک آیه را مى خواند، به محضى که گرهها باز و این دو سوره تمام شد، رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلم برخاست، گویا پاى بندى از پایش باز شده باشد.مؤ لف: و از کتاب (طب الائمه) نقل شده که به سند خود از محمد بن سنان از مفضل از امام صادق علیه السلام نظیر این معنا را روایت کرده. و در این معنا روایات بسیارى از طرق اهل سنت با مختصر اختلافى وارد شده، و در بسیارى از آنها آمده که زبیر و عمار را هم با على علیه السلامفرستاد، و در آن کتاب روایاتى دیگر نیز از طرق ائمه اهل بیت علیهم السلام نقل شده.
و به این دسته روایات اشکالى کرده اند، و آن این است که این روایات با مصونیت رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلماز تاثیر سحر نمى سازد، و چگونه سحر ساحران در آن جناب موثر مى شده با اینکه قرآن کریم مسحور شدن آن جناب را انکار نموده، فرموده: (و قال الظالمون ان تتبعون الا رجلا مسحورا انظر کیف ضربوا لک الامثال فضلوا فلا یستطیعون سبیلا). لیکن این اشکال وارد نیست، براى اینکه منظور مشرکین از اینکه آنجناب را مسحور بخوانند، این بوده که آن جناب بى عقل و دیوانه است، آیه شریفه هم این معنا را رد مى کند، و اما تاثیر سحر در اینکه مرضى در بدن آن جناب پدید آید، و یا اثر دیگرى نظیر آن را داشته باشد، هیچ دلیلى بر مصونیت آن جناب از چنین تاثیرى در دست نیست.
و در مجمع البیان است که: از رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمروایت شده که بسیار مى شد رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمحسن و حسین را با این دو سوره تعویذ مى کرد.
و نیز در همان کتاب از عقبه بن عامر روایت شده که گفت: رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمفرمود: آیاتى بر من نازل شده که نظیرش نازل نشده، و آن دو سوره (قل اعوذ) است، این حدیث را در صحیح آورده.
مؤ لف: در الدر المنثور این حدیث را به ترمذى و نسائى و غیر آن دو نیز نسبت داده، و نیز روایتى در این معنا از کتاب (اوسط) طبرانى از ابن مسعود نقل کرده.
و بعید نیست که مراد آن جناب از نازل نشدن مثل این دو سوره این باشد که تنها این دو سوره در مورد عوذه و حرز نازل شده، و هیچ سوره اى دیگر این خاصیت را ندارد.
نظر ابن مسعود دائر بر اینکه (معوذتین) جزء قرآن نیست، رد این نظر وبیان اینکه تواتر قطعى بر اینکه این دو سوره جزء قرآنند وجود دارد.
و در الدر المنثور است که احمد، بزار، طبرانى، و ابن مردویه از طرق صحیح از ابن عباس و ابن مسعود روایت کرده اند که ابن مسعود دو سوره (قل اعوذ) را از قرآن ها پاک مى کرد و مى تراشید و مى گفت: قرآن را به چیزى که جز و قرآن نیست مخلوط مکنید، این دو سوره جز و قرآن نیست، بلکه تنها به این منظور نازل شد که رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمخود را به آن دو حرز کند. و ابن مسعود هیچ وقت این دو سوره را به عنوان قرآن نمى خواند.
مؤ لف: سیوطى بعد از نقل این حدیث مى گوید: بزار گفته احدى از صحابه ابن مسعود را در این سخن پیروى نکردند، و چگونه مى توانستند پیروى کنند، با اینکه به طرق صحیح از رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمنقل شده که در نماز این دو سوره را مى خواند، و علاوه بر این در قرآن کریم ثبت شده است.
و در تفسیر قمى به سند خود از ابو بکر حضرمى روایت کرده که گفت: خدمت ابى جعفر علیه السلامعرضه داشتم: ابن مسعود چرا دو سوره (قل اعوذ) را از قرآن پاک مى کرده؟ فرمود: پدرم در این باره مى فرمود: این کار را به راى خود مى کرده و گر نه آن دو از قرآن است.
مؤ لف: و در این معنا روایات بسیارى از طرق شیعه و سنى رسیده، علاوه بر این، جزو بودن این دو سوره براى قرآن، مورد تواتر قطعى تمامى کسانى است که متدین به دین اسلامند، و لذا مى بینیم در پاسخ بعضى از منکرین اعجاز قرآن که گفته اند: اگر قرآن معجزه بود نباید در جزئیت این دو سوره براى قرآن اختلاف شود، گفته اند تواتر قطعى هست بر اینکه این دو سوره جزو قرآن است، و این تواتر کافى است در اینکه به اختلاف مذکور اعتنایى نشود، علاوه بر این آنها هم که گفته اند: این دو سوره جزو قرآن نیست، نگفته اند که ساخته خود رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلماست، و از ناحیه خداى تعالى نازل نشده، و نیز نگفته اند که مشتمل بر اعجاز در بلاغت نیست، بلکه تنها گفته اند جزو قرآن نیست، که آن هم گفتیم قابل اعتناء نیست، چون تواتر علیه آن قائم است.
و در الدر المنثور است که ابن جریر، از ابو هریره از رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمروایت کرده که فرمود: (فلق) نام چاهى رو پوشیده است در جهنم.
مؤ لف: در معناى این روایت روایات بسیارى دیگر هست که در بعضى از آنها آمده: فلق نام درى است در جهنم که وقتى باز شود جهنم افروخته گردد، این روایت را عقبه بن عامر نقل کرده. و در بعضى از آنها آمده چاهى است در دوزخ که وقتى بخواهند دوزخ را شعله ور سازند از آنجا شعله ور مى کنند، ناقل این روایت عمرو بن عنبسه است. و از این قبیل روایاتى دیگر.
و در مجمع البیان مى گوید بعضى ها گفته اند: فلق چاهى در جهنم است که اهل جهنم از شدت حرارت آن به دنبال پناهگاهى مى گردند، ناقل این حدیث سدى است. و ابو حمزه ثمالى و على بن ابراهیم هم آن را در تفسیر خود آورده اند.
و در تفسیر قمى از پدرش از نوفلى از سکونى از امام صادق علیه السلامروایت آورده که فرموده: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلمفرمود: فقر با کفر فاصله چندانى ندارد، و حسد آن قدر موثر است که گویى مى خواهد از قضا و قدر الهى هم جلو بزند.
مؤلف: این روایت به همین عبارت از انس از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم نقل شده.
و در کتاب عیون به سند خود از سلطى از حضرت رضا از پدر بزرگوارش، و آن جناب از آباى گرامش از رسول خداصلى الله علیه و آله و سلمروایت کرده اند که فرمود: نزدیک است که حسد از قضا و قدر الهى سبقت بگیرد. (این تعبیر کنایه است از شدت تاثیر حسد، نه اینکه مى تواند سبقت بگیرد، چون تاثیر حسد هم خود از قضاء و قدر الهى است).
و در الدر المنثور است که: ابن ابى شیبه از انس روایت کرده که گفت: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: حسد حسنات آدمى را مى خورد، آنچنان که آتش هیزم را. (لطفى که در این تشبیه بکار رفته از نظر خواننده مخفى نماند). 3
پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.beytoote.com
3.www.ommolketab.ir
.jpg "معرفی خوشنویسان معروف قرآن کریم")
