مصرف مکمل‌ها در دوران بارداری، احتمال زایمان زودرس و رشد ناکافی جنین را تا ۲۳ درصد کاهش می‌دهد. بسیاری از نقص‌ها و بیماری‌های مادرزادی به‌علت کمبود ویتامین و مواد معدنی موردنیاز در بدن مادر ایجاد می‌شود. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند که زنان برای حفظ سلامت خود و فرزندشان، حداقل ۱ ماه قبل از بارداری از قرص‌های مولتی‌ویتامین استفاده کنند. اما مصرف مکمل‌های بارداری برای بسیاری از زنان همراه با عوارض جانبی گوناگونی است. حالت تهوع صبحگاهی، معده درد و یبوست از شایع‌ترین مشکلات به شمار می‌روند. آگاهی از اهمیت مصرف ویتامین‌ها و توجه به عارضه‌های جانبی آن‌ها برای زنان باردار ضروری است. در این مقاله به‌طور کامل درمورد عوارض مصرف مکمل ها در بارداری برای شما توضیح خواهیم داد.

آنچه در این مقاله می‌خوانیم:

* اهمیت مصرف مکمل ها و ویتامین ها در دوران بارداری
* آیا مصرف مکمل های بارداری خطرناک است؟
* عوارض مصرف مکمل ها در بارداری
* عوارض مصرف قرص آهن در بارداری
* چند نکته برای مصرف صحیح مکمل های بارداری

اهمیت مصرف مکمل ها و ویتامین ها در دوران بارداری

یکی از دلایل سقط جنین و زایمان زودرس، مسمومیت بارداری است. مصرف مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها، تا ۱۷ درصد احتمال بروز این مشکل را در زنان باردار کاهش می‌دهد. قرص آهن، کلسیم، ویتامین D، اسیدفولیک، ویتامین‌های گروه B، ید و منیزیم از مکمل‌های موردنیاز در دوران بارداری محسوب می‌شوند.

مکمل های مورد نیاز دوران بارداری

1- مکمل آهن
در دوران بارداری نیاز به آهن تا دو برابر قبل از بارداری افزایش می یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن برای رشد جفت و جنین به حدی است که به هیچ وجه از طریق مصرف مواد غذایی به تنهایی تامین نمی شود.

مصرف روزانه یک عدد قرص آهن( فرو سولفات 150 میلی گرم) از پایان ماه چهارم بارداری تا 3 ماه پس از زایمان برای پیشگیری از کمبود آهن وکم خونی ناشی از آن وعواترض نامطلوبی که بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر( از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافی جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین ) دارد ، ضروری است. بر اساس دستور العمل کشوری وزارت بهداشت ، خانم های باردار باید از پایان ماه چهارم بارداری یک عدد قرص آهن (فرو سولفات) در روز مصرف کرده و تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهند.

در صورتی که خانم باردار دچار کم خونی شدید باشد باید براساس تجویز پزشک ، دوز درمانی یعنی 5-4 میلی گرم به ازاء کیلوگرم وزن بدن مصرف کند.. نکته مهم در درمان کم خونی این است که دوز درمانی باید به مدت 2 تا 3 ماه ادامه یابد تا ذخایر آهن بدن اصلاح شود. دردرمان کم خونی اکتفا به افزایش هموگلوبین که معمولا چند روز پس از مصرف مکمل آهن ایجاد می شود کافی نیست و باید اطمینان حاصل شود که ذخیره فریتین سرم نیز به مقدار طبیعی رسیده است. پس از درمان کم خونی، مکما آهن با دوز پیشگیری (یک قرص در روز) باید تا 3 ماه پس از زایمان ادامه یابد.

لازم به ذکر است مصرف مکمل آهن در مورد خانم های باردار مبتلاء به تالاسمی نیز طبق برنامه کشوری مانند سایر خانم های باردار توصیه می شود.

مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال و یا یبوست به دنبال داشته باشد به همین دلیل توصیه می شود قرص آهن بعد از غذا میل شود تا عوارض جانبی به حداقل برسد. بهترین زمان برای مصرف مکمل آهن شب قبل از خواب می باشد.

در هر حال خانم باردار باید بداند هیچگاه نباید مصرف قرص آهن را قطع کند زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل شده و یا به طور کلی برطرف خواهند شد.

توصیه می شود از مصرف همزمان شیر و فرآورده های لبنی، چای و قهوه و قرص آهن خودداری شود زیرا کلسیم موجود در لبنیات و تانن موجود در چای و قهوه در جذب آهن اختلال ایجاد می کند.

2-مکمل مولتی ویتامین( ساده یا مینرال)
در دوران بارداری نیاز به ویتامین ها و املاح معدنی افزایش می یابد و باید اطمینان حاصل شود که برنامه غذایی روزانه، مواد مغذی مورد نیاز خانم باردار را تا حد زیادی تامین کند خصوصا در شرایط که ترکیب برنامه غذایی خانم باردار از تعادل و تنوع کافی برخوردار نیست و یا خانم باردار به علت حاملگی های مکرر و به ویژه با فاصله کم، ذخایر بدنی کافی ندارد باید مصرف مکمل های مولتی ویتامین توصیه شود.

در کشور ما بر اساس دستور العمل کشوری، کلیه خانم های باردار از پایان ماه چهارم تا سه ماه بعد از زایمان باید روازنه یک عدد کپسول مولتی ویتامین ساده یا مولتی ویتامین مینرال مصرف نمایند.

3- مکمل اسید فولیک
نیاز به اسید فولیک در دوران بارداری افزایش می یابد به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادر زادی لوله عصبی، بهتر است مصرف این مکمل از سه ماه یا حداقل یک ماه قبل از بارداری شروع شود و برای خانم های بارداری که از قبل تصمیم به بارداری نداشته اند به محض اطلاع از بارداری مصرف روزانه 400 میکرو گرم از این مکمل توصیه می شود.

مصرف منابع غذایی غنی از اسید فولیک مانند سبزی های سبز تیره مثل اسفناج، میوه ها مثل مرکبات و حبوبات در برنامه غذایی روزانه توصیه می شود.

با توجه به اینکه بخش عمده ای اسید فولیک در اثر پخت سبزی های از بین می رود، باید توصیه شود از سبزی های تازه( مثل سبزی خوردن) و سالاد شامل کاهو، خیار در برنامه غذایی روزانه استفاده شود. البته باید توجه داشت مصرف کافی منابع غذایی این ویتامین به تنهایی نیاز به بدن خانم های باردار به اسید فولیک را تامین نمی کند و نمی تواند جایگزین مکمل اسید فولیک شود.

توجه: از پایان ماه چهارم بارداری که مکمل مولتی ویتامین و همچنین قرص فرفولیک ( ترکیب آهن واسید فولیک) مصرف می شود، به علت این که این مکمل یا قرص فرفولیک حاوی 400 میکروگرم اسید فولیک می باشند، مصرف قرص اسید فولیک باید قطع شود.

کمبود بسیاری از ویتامین‌ها در بدن مادر در دوران بارداری و شیردهی، باعث بروز نواقص مادرزادی مثل نقص کانال عصبی به‌دلیل کمبود اسیدفولیک و کم‌خونی به علت فقر آهن می‌شود. اما استفاده از مکمل‌ها که حاوی مقدار مناسبی از مواد مغذی هستند، می‌توانند سلامت مادر و جنین را از زایمان زودرس، سقط و خطر مرگ حفظ کنند. به همین دلیل بهتر است قبل از باردار شدن، با متخصص زنان و زایمان مشورت کنید و آزمایش‌های لازم را برای بررسی ویتامین‌های موردنیاز بدنتان انجام دهید.

اهمیت مکمل ها در دوران بارداری

آیا مصرف مکمل های بارداری خطرناک است؟
به‌طورکلی مصرف مکمل‌های بارداری برای حفظ سلامت مادر و نوزاد ضروری است. اما مصرف بی‌رویه برخی ویتامین‌ها، می‌تواند باعث بروز مشکلات و بیماری‌های مادرزادی شود. زیاده‌روی در مصرف ویتامین A، باعث کبد سمی و نقص مادرزادی نوزاد می‌شود. زمانی که کبد توانایی تصفیه مواد مضر را در بدن نداشته باشد می‌گوییم کبد سمی شده است. از طرفی استفاده بیش‌ازحد قرص آهن می‌تواند موجب افزایش غلظت خون و لخته شدن خون در بدن مادر شود.

عوارض مصرف مکمل ها در بارداری

مهم‌ترین عوارض مصرف مکمل ها در بارداری شامل موارد زیر است:

مشکلات گوارشی
یبوست و اسهال یکی از عوارض جانبی مصرف مکمل‌های بارداری به‌خصوص قرص آهن است. برای برطرف کردن این مشکل می‌توانید بعد از مشورت با پزشک، مقدار مصرف این مکمل را کاهش دهید یا از برند‌های دیگر استفاده کنید. مصرف مکمل‌های فیبردار، نوشیدن آب کافی، انجام فعالیت بدنی سبک و مصرف میوه و سبزیجات در کاهش مشکلات گوارشی موثر است.

معده درد
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که اگر با معده خالی قرصی را مصرف کنید دچار معده درد شوید. این مسئله ممکن است در دوران بارداری شدت بیشتری پیدا کند. به همین دلیل توصیه می‌شود که در صورت داشتن این عارضه، قرص‌های مکمل را بعد از هر وعده غذایی یا آخر شب مصرف کنید. در بعضی موارد می‌توانید از شربت یا مکمل‌های ویتامین کودکان استفاده کنید. از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکلی، سیگار کشیدن، خوردن مایعات بلافاصله بعد از هر وعده غذایی و غذاهای پرادویه پرهیز کنید.

حالت تهوع صبحگاهی

حالت تهوع یکی از علائم شایع در ۳ ماهه اول بارداری محسوب می‌شود. مصرف مکمل‌ها نیز می‌تواند این مشکل را تشدید کند. تغییر در رژیم غذایی و مصرف ویتامین B6 در کاهش حالت تهوع موثر است. در صورت افزایش تعداد دفعات این مشکل، ممکن است پزشک برخی مکمل‌های بارداری را قطع کند و تنها اسیدفولیک و ویتامین B6 را برای شما تجویز کند. برای کاهش این عارضه بهتر است مصرف غذاهای پرادویه و غذاهایی که بوی تندی دارند را کمتر کنید. در یک وعده حجم غذای زیادی نخورید و آن را به وعده‌های کوچک‌تر در روز تقسیم کنید.

افزایش فشارخون

برخی از زنان قبل از شروع حاملگی به فشارخون بالا مبتلا هستند و بعضی دیگر در دوران بارداری به این مشکل دچار می‌شوند. مصرف هم‌زمان ویتامین‌های C و E در افزایش فشارخون موثر است. به همین دلیل توصیه می‌شود که این ویتامین‌ها را به مقدار مناسب و تحت‌نظر پزشک استفاده کنید. انجام ورزش‌های سبک، کاهش مصرف نمک، خوردن قرص‌های مولتی‌ویتامین قبل از شروع بارداری، رژیم غذایی پرفیبر و مکمل کلسیم فشارخون را کنترل می‌کند.

عوارض مصرف قرص آهن در بارداری

مصرف مکمل آهن در دوران بارداری ضروری است. چراکه تعداد گلبول‌های قرمز و پلاسما خون افزایش می‌یابد و جنین برای رشد به آهن بیشتری نیاز دارد. بنابراین، برای اینکه مادران دچار کم‌خونی نشوند، باید مکمل آهن مصرف کنند. اما در صورت زیاده‌روی در خوردن این مکمل، مشکلاتی از قبیل یبوست، افزایش غلظت خون، حالت تهوع و تغییر در سطح هموگلوبین خون رخ می‌دهد. این علائم از مهم‌ترین عوارض قرص آهن در بارداری به شمار می‌روند.

توجه کنید که در صورت مشاهده عوارض مصرف مکمل آهن، نباید خودسرانه مقدار آن را تغییر دهید. زیرا کمبود این ماده معدنی باعث زایمان زودرس، اختلال در انتقال اکسیژن به جنین، خستگی و افسردگی مادر می‌شود.

عوارض قرص آهن در بارداری

چند نکته برای مصرف صحیح مکمل های بارداری
* اگر با خوردن قرص و کپسول در دوران بارداری مشکل دارید و دچار معده درد می‌شوید، از شربت استفاده کنید.
* مولتی‌ویتامین‌ها را با آب فراوان میل کنید.
* اگر مولتی‌ویتامینی که استفاده می‌کنید حاوی ویتامین A است، به‌صورت جداگانه از مکمل‌های این ویتامین مصرف نکنید.
* مصرف روزانه ۱۵۰ میلی‌گرم مکمل فروسولفات از پایان ماه ۴ بارداری تا ۳ ماه بعد از زایمان از کم‌خونی و فقر آهن جلوگیری می‌کند.

مزایای مصرف ویتامین D برای مادران باردار

ویتامین D و پره اکلامپسی
عارضه پره اکلامپسی یکی از دلایل اصلی مرگ و میر مادران است. در حدود ۳-۶٪ از بارداری ها این عارضه بعد از زایمان رخ می دهد و کمبود ویتامین D ممکن است خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهد. با وجود این هنوز شواهد کافی برای مصرف ویتامین D3 به عنوان یک مداخله غذایی برای جلوگیری از پره اکلامپسی یافت نشده است.

ویتامین D و دیابت بارداری

۱۴ درصد از بارداری ها تحت تأثیر عوارض قند خون است و تحقیقات به طور فزاینده ای نشان می دهد که کمبود ویتامین D ممکن است نقشی داشته باشد. تعادل قند خون با سطح کافی ویتامین D خون به راحتی حاصل می شود. زنان بارداری که ویتامین D3 را با دوز ۵۰،۰۰۰ هر سه هفته یک بار مصرف کرده اند به طور قابل توجهی متابولیک خود را بهبود بخشیده اند.

ویتامین D و تولد زودرس

کمبود ویتامین D یکی از دلایل عمده مرگ و میر نوزادان است، و تقریباً ۹/۹ درصد از نوزادانی که با عارضه کمبود ویتامین D متولد شده اند، با این عارضه مرتبط است.

ویتامین D و وزن نوزاد در بدو تولد

وزن کم نوزاد هنگام تولد با میزان ویتامین D در بدن مرتبط می باشد. میزان ویتامین D در بدن مادران در دوران بارداری اثرات واضحی بر روی جنین و همچنین نوزادان تازه متولد شده و حتی بر سلامت کودک در زندگی آینده او دارد. به همین دلیل مصرف مکمل ها در دوران بارداری بسیار مهم است. محققان از ارتباط واضح ویتامین D با سلامت استخوان، تنفس و قند خون نوزاد حین خبر داده اند.

گرچه عوارض سلامتی ناشی از کمبود ویتامین D برای مادر و نوزاد نگران کننده است، اما خبر خوب این است که می توانید به سادگی این ماده مغذی حیاتی را در رژیم غذایی وارد کنید.

در دوران بارداری چه مقدار ویتامین D باید مصرف شود؟

مصرف کافی ویتامین D در دوران بارداری بسیار مهم است و بسیاری از زنان باردار بسته به خطر کمبود ویتامین D باید مقدار بیشتری مصرف کنند. خانم هایی که مجبورند در مکان های بدون تابش نور خورشید کار کنند قطعا از نعمت ویتامین D محروم هستند. اما برای تعیین میزان این ویتامین در بدن لازم است که آزمایش ویتامین D که به یک آزمایش خون ساده نیاز دارد، که در صورت نیاز از سوی متخصص زنان درخواست می شود. بعد از انجام آزمایش دستورالعمل های لازم در خصوص دوز مورد نظر مصرف ویتامین D تجویز می شود تا خطرات ناشی از کمبود ویتامین D کاهش پیدا کند.

چه عواملی موجب کاهش ویتامین D می شود؟

عمدتا به دلیل عدم قرار گرفتن در معرض مستقیم آفتاب (به دلایل مختلف) ، کمبود ویتامین D در رژیم غذایی (بدون مکمل) یا عوامل ژنتیکی موجب می شود تا میزان ویتامین D تولید شده در بدن بسیار کاهش پیدا کند.

همچنین برخی از عوامل اصلی که خطر کمبود ویتامین D را افزایش می دهد شامل استفاده از ضد آفتاب، انتخاب رژیم غذایی نادرست، مصرف مکمل ویتامین D3 ناکافی و موقعیت جغرافیایی می باشد.

کلام آخر

در این مقاله درباره عوارض مصرف مکمل ها در بارداری توضیح دادیم. اصلی‌ترین عوارض جانبی مصرف مکمل‌های بارداری شامل حالت تهوع، معده درد، مشکلات گوارشی و افزایش فشارخون است. در نظر داشته باشید که نباید تعداد مولتی‌ویتامین‌هایتان را خودسرانه کم یا زیاد کنید. همچنین با تغییر در رژیم غذایی و مصرف میوه و سبزیجات بیشتر، نوشیدن مایعات کافی، داشتن فعالیت بدنی سبک و پرهیز از مصرف الکل می‌توانید این عوارض را کنترل کنید.

سوالات متداول

اصلی‌ترین عوارض مصرف مکمل ها در بارداری شامل چه مواردی است؟
حالت تهوع، معده درد، یبوست، اسهال و افزایش فشارخون از اصلی‌ترین عوارض جانبی مصرف مکمل‌های بارداری محسوب می‌شوند. با تغییر در رژیم غذایی و مقدار مولتی‌ویتامین‌های مصرفی، این نشانه‌ها قابل‌کنترل هستند.

* چرا باید در دوران بارداری قرص آهن مصرف کنیم؟
* عوارض مصرف بی‌رویه ویتامین A در دوران بارداری چیست؟
* برای کاهش عوارض مصرف مکمل ها در بارداری چه‌کارهایی می‌توانم انجام دهم؟

منبع: سایت دکتردکتر
سایت علوم پزشکی کاشان
سایت دکتر قریشی