از ویژگیهای زبان عربی آن است که برای یک چیز به لحاظ ویژگیهای مختلف نام های متعدد قرار می دهد. در زبان عربی حیدر به معنای «شیر»(نماد شجاعت و شکست ناپذیری).
«کرار» به معنای کسی است که درهنگام جنگ، پی در پی و بسیار حمله کند. بسیار حمله برنده، به تکرار هجوم برنده، لقب علی (ع)، وی بدون ترس به صف دشمن حمله می کرد.
برگردنده، باز گردنده، حمله کننده پیاپى، از القاب امیرالمؤمنین على (ع) است، در برخی روایات یکی از نام‌های امام علی(ع) «حیدر» معرفی شده است.
یکی از آن روایات، روایتی است که داستان جنگ خیبر را نقل می‌کند. بر اساس این روایت امام علی(ع) هنگام مواجهه با مرحب (پهلوان یهودیان خیبر) خود را به نام «حیدر» معرفی می‌کند.
در این مقاله با توجه به منابع دینی و روایی و تاریخی به سوال چرا به امام علی (ع) حیدر کرار می گویند؟ پاسخ می دهیم. با ما همراه شوید.
سه معنای متفاوت از لقب حیدر
1- این که شیر را به جهت داشتن مقام فرمانروایی و سلطنت «حیدر» می‌گویند.
2- نامیدن شیر به حیدر؛ این است دارای گردنی کلفت و دست (ساعد و بازوی) قوی است. به همین جهت به جوانی که دارای بدنی پر و محکم و قدرتی سترک باشد جوان حادر می‌گویند.[1]
3- حیدر به معنای دور اندیش و کسی است که در ظرافت‌ها و نکته‌های دقیق امور و کارها اندیشه می‌کند.[2]
چرا به امام علی (ع) حیدرکرار می گفتند؟
1- در منابع قدیمی نام امام علی(ع) اسد یا حیدر آمده است
حیدر یا حیدره از اسامی امام علی(ع) و به معنای شیر است.[3]
برخی نویسندگان احتمالاتی در نام گذاری امام به این نام ذکر کردهاند.[4]
ازجمله آنکه در کتب قدیمی، نام امام، اسد آمده که به معنای حیدر است[5] و یا آنکه نام امام هنگام ولادت و یا در جوانی حیدر بوده است.
2- حیدر را فاطمه بنت اسد برای امام علی(ع) انتخاب کرده است
به گفته برخی نام حیدر توسط فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی(ع) در هنگام تولد فرزندش برای او انتخاب شده است. است.
هنگام تولد امام علی(ع)، پدرش ابوطالب حضور نداشت و فاطمه بنت اسد مادر امام علی(ع) نام اسد(حیدر) را که همان نام پدرش بود، برای نوزاد خود برگزید؛[12] اما ابوطالب به هنگام بازگشت، نامعلی را برای فرزند خود انتخاب کرد.[13]
3- لقب کرار را پیامبر اسلام (ص) در غزوه خیبر به امام علی(ع) داد.
لقب کرار غیر فرار (حمله‌کننده بی‌گریز) توسط پیامبر اسلام(ص) در غزوه خیبر به امام علی(ع) داده شد.
پیامبر اسلام(ص) در غزوه خیبر به امام علی(ع) لقب کرار را اعطا کراین لقب به صورت «کرار غیر فرار» یا «کرار لیس بفرار»[14] به معنای حمله کننده بی‌گریز و یا بسیار حمله‌کننده[15] نقل شده است. در برخی منابع بدون اشاره به لفظ کرار[16] تنها لفظ «غیر فرار» یا «لیس بفرار» نیز آمده است.[17]
در غزوه خیبر، پیامبر اسلام(ص) پرچم را به دست چند تن از صحابه داد؛ اما آنها نتوانستند در جنگ پیروز شوند و از صحنه جنگ فرار کردند. پس از این ماجرا پیامبر(ص) فرمود:
فردا پرچم را به دست کسی خواهم داد که خدا و رسول را دوست داشته و خدا و رسول نیز او را دوست دارند و او کرار غیر فرار(حمله کننده بی‌گریز) است و به دست او پیروزی حاصل خواهد شد.[۱۸] فردای آن روز پرچم را به دست امام علی(ع) داد و امام موفق شد قلعه خیبر را فتح نماید.[۱۹]
این رخداد که به حدیث رایت شهرت یافته، در منابع شیعه و اهل سنت ذکر شده است.
4- کرار از فضلیت های برتری است که امام علی(ع) به آن افتحار می کند.
امام علی(ع) در اثبات فضیلت و برتری خود بر دیگران، به ملقب شدنش به «کرار غیر فرار» از سوی پیامبر(ص) استناد کرده است؛
امام علی(ع) در شورای شش نفره در اثبات برتری خود، به غزوه خیبر اشاره کرده و نامیده شدن به لقب «کرار غیر فرار» از سوی پیامبر(ص) را از افتخارات خود برشمرده است.[20]
5- امامان معصوم (ع) در احتجاجات خود به لقب کرار استدلال می کنند.
چنان‌که دیگر امامان معصوم(ع) نیز در احتجاجات خود به این فضیلت امام استدلال کردهاند.ائمه (ع) نیز در احتجاجات خود با دیگران به این فضیلت امام اشاره کردهاند.[21]
چنان‌که امام حسن(ع) در برخورد با جماعتی که برتری او و پدرش را انکار می‌کردند، بدین موضوع اشاره کرده است.[22]
6-امام علی (ع) در مقابل مرحب یهودی خودش را حیدر معرفی می کند
امام علی(ع) در غزوه خیبر در رجزی و در زمان رویارویی با مرحب یهودی(پهلوان یهودیان خیبر) طبق نام گذاری مادرش خود را حیدر معرفی کرد.[23] به انتخاب این نام توسط مادرش اشاره کرده است.
مرحب یهودى، مردى شجاع و بلند قد بود و هیچ کسى نمىتوانست در برابر او ایستادگى کند. دایهاى داشت که کتاب‌هاى گذشتگان را بر او مىخواند و مىگفت: هر کس مقابل تو قرار گرفت با او جنگ کن مگر کسى که اسمش حیدر است.
اگر در مقابل او مقاومت کنى، به هلاکت مىرسى. در جنگ خیبر، وقتى که مردم از مقابله با دشمن عاجز شدند، به پیامبر(ص) شکایت بردند و از حضرتش تقاضا کردند تا على(ع) را به مصاف دشمن بفرستد. چشم على درد مىکرد.
پیامبر اکرم در چشم ایشان از آب دهان مبارکش انداخت، خوب شد. سپس فرمود: «یا على! شرّ مرحب را از ما دفع کن».
وقتى که على(ع) به طرف او رفت، مرحب نیز با سرعت به طرف آن‌حضرت آمد و هیچ اعتنایى نکرد و گفت: «من کسى هستم که مادرم مرا مرحب نامیده است». على نیز فرمود: «و من کسى هستم که مادرم مرا حیدر نامیده است».
وقتى که مرحب، این سخن را شنید به خاطر آورد آنچه را که از دایهاش شنیده بود؛ لذا فرار کرد. (دایهاش گفته بود: با کسى که اسمش حیدر است جنگ نکن و الا کشته خواهى شد). ابلیس به صورت انسانى جلو او را گرفت و گفت:
کجا فرار مىکنى؟ گفت: به من گفته شده که از حیدر بترسم. ابلیس گفت: حیدر که تنها این شخص نیست و حیدر نام در دنیا زیاد است، بر گرد شاید او را بکشى و اگر او را بکشى سرور قومت مىشوى و من نیز پشتیبان تو هستم. مرحب برگشت و در اندک زمانى، على(ع) او را کشت. [24]
7- حیدر کرار لقبی است که امام علی(ع) با آن مشهور بوده است
«حیدر کرار» از القاب علی بن ابی طالب(ع) است[25] و حتی برخی معتقدند که امام به این نام شهرت داشته است.[26]«حیدر» یکی از نام‌های تقریباً مشهور امام علی است.
شاهد این مدعا این است که بسیاری از فرهنگ نویسان زبان عربی نیز تصریح می‌کنند که «حیدر» یا «حیدره» یکی از نام‌های امام علی(ع) است. [27]
8- لقب حیدر کراراز القاب اختصاصی امام علی (ع) است.
عده‌ای از عالمان معتقدند که پیامبر(ص) علاوه بر مدح امام علی(ع)،[28] به سبب فرار دیگران، چنین لقبی را به امام داده است[29] و این لقب از القاب اختصاصی امام است و فرار کنندگان از جنگ، از دایره لقب «کرار غیر فرار» خارج می‌شوند.[30]
9- حیدر کراردر منابع متأخر به صورت پر تکرار وارد شده است
این لقب در منابع متأخر به صورت پر تکرار آمده تا آن‌جاکه ستایش امام بدین عنوان، بازتاب گسترده‌ای در نظم و شعر داشته و منابع متعددی به اشعار عربی[31] و فارسی در این زمینه اشاره کردهاند.[32]
10- لقب حیدر کرار توسط قبیله قریش به امام علی(ع) نسبت داده شده است
ابوالفرج اصفهانی استناد کرده به اینکه این حیدر کرار توسط قبیله قریش به امام(ع) داده شده است.[33]
11- فرزندان امام علی(ع) از نام حیدر کرار در معرفی خود استفاده کردهاند.
برخی از فرزندان امام علی(ع) از نام حیدر برای امام، در معرفی خود استفاده کردهاند؛ از جمله عبدالله بن حسن در روز عاشورا وقتی شروع به رجزخوانی نمود، خود را فرزند حیدر معرفی کرد.[34]
12- حیدر کرار بازتاب حدیث رایت درکتب حدیثی، تاریخی و تفسیری اهل سنت است
برخی از محققان به کتاب‌های متعددی از اهل سنت که این واقعه را انعکاس داده‌اند، اشاره کردهاند؛[35] چنان‌که محمدحسن مظفر در کتاب دلائل الصدق لنهج الحق بیش از سی مورد از کتب متقدم اهل سنت که به این واقعه پرداخته‌اند را ذکر کرده است.[36]
سروده حَسّان بن ثابِت از شاعران صدر اسلام، در مورد این واقعه، در منابع مختلف بازتاب داشته است.[37]
13- حیدر کرار از فضلیت های برتری امام علی(ع) بر صحابه است
حیدر کرار و واقعه خیبر و جریان های مهم از فضائل اختصاصی امام علی(ع) دانسته شده است[38] تا آن‌جاکه این موضوع را سبب برتری ایشان نسبت به دیگر صحابه دانسته[39] و از آن در جهت ثبوت امامت برای ایشان استفاده کردهاند.[40]
14- در منابع کتب متقدم تاریخی لقب کرار غیر فرار وجود دارد.
علاوه بر منابع حدیثی، در پاره‌ای از کتب متقدم تاریخی چون تاریخ یعقوبی لقب «کرار غیر فرار» ذکر شده است.[41] هرچند در منابع دیگر با وجود پرداختن به اصل ماجرا، به این لقب اشاره نکرده‌اند.[42]
15- جبرئیل در معراج لقب «کرار غیر فرار» به امام علی(ع) داد
در حدیثی از عبدالله بن عباس آمده است که در معراج پیامبر اسلام(ص) لقب «کرار غیر فرار» از جانب جبرئیل به امام علی(ع) داده شده است.[۴3]
16- کرار غیر فرار در بیان حضرت رسول اکرم(ص)
حضرت علی(علیه السلام) می فرمود: «مَا أُبَالِی دَخَلْتُ إِلَى الْمَوْتِ أَوْ خَرَجَ الْمَوْتُ إِلَی»[۴4]؛ (برای من یکسان است چه من به سراغ مرگ بروم و یا مرگ به سراغ من بیاید). آن حضرت در هیچ صحنه ای فرار نکرد و زره حضرت، پشت نداشت.
در جریان فتح خیبر، پس از شکست ابوبکر و عمر، پیامبر اکرم(ص) تصمیم گرفت تا فرماندهی را به حضرت علی(ع) بسپارد و حضرت هم توانست قلعه خیبر را بگشاید.
آن حضرت در هیچ صحنه ای فرار نکرد و زره حضرت پشت نداشت. لذا رسول خدا(ص) درباره او فرمود:: «کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ لَا یَرْجِعُ حَتَّى یَفْتَحَ اللَّه عَلَى یَدَیْه» او بدون پیروزی و فتح قلعه خیبر بر نمی گردد. [۴5]
نتیجه:
در پاسخگویی به سوال :چرا به امام علی حیدرکرار (ع) می گفتند؟ باید گفت آنچه عیان است چه حاجت به بیان است. جایی که مخالفان اهل بیت علیهم السلام در منابع خودشان به لقب حیدر یا کرار اشاره کرده اند .
این سند افتخاری است برای دین مبین اسلام و برای پیامبر اکرم (ص) وامیرالمومنین علی بن ابیطالب (ع) و فرندانش و شیعیان و تابعین آن حضرت.که هر کدام به نحوی لقب حیدر کرار را بیان نموده اند.
برای تاریخ عالم اسلام همین کافیست جریان غزوه خیبر برای همیشه تاریخ جاویدان و ماندگار است و سندی است بر حقانیت حیدر کرارعلی ابن ابیطالب علیه السلام تا یوم قیامت.
پی نوشت:
1.لسان العرب،( ماده حدر)
2.ابن شهر آشوب مازندرانى، ج ۳، ص ۱۱۰،
3.صاحب بن عباد، المحیط فی اللغه، بیروت، ج۳، ص۳۶
4.صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۶۳
5.صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۶۳.
صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۲۸۷. 6
7.مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۹۰.
8.بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ج۱۹،.
9.بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۷۲۴.
10.مظفر نجفی، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۸۲.
11. مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۲۶.
12.صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۶۳.
13.صاحب بن عباد، المحیط فی اللغه، بیروت، ج۳، ص۳۶.
14.صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۶۳.
15.صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۶۳.
16.بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۲۰۹.
17.صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۶۳.
18.ابن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۵۷.
19.ابن أبی جمهور، عوالی اللئالی، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۸۸.
20.ابن حیون، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۹۲.
21.هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷۹۱.
22.طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷۲؛
23.ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۲۰.
24.مفید، محمد بن محمد، الإرشاد للمفید، ترجمه، ساعدى خراسانى، محمد باقر، ص ۱۱۳
25.گردیزی، زین الأخبار، ۱۳۶۳ش، ص۱۳۰.
26.جزائری، کشف الأسرار، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹.
27.لسان العرب، ج ۳، ص ۲۶۱
28.حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۰.
29.مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۰.
30.مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۴.
31.حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ص۸۷؛
32.مناقب مرتضوی، ۱۳۸۰ش، ص۱۶۵.
33.اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۳۹
34.مجلسی، زندگانی حضرت امام حسین(ع)، ۱۳۶۴ش، ص۵۵.
35.طبری آملی کبیر، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۳۴۱.
36.مظفر نجفی، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۸۲-۸۳.
37.روضه الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱.
38.طبری آملی کبیر، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۰.
39.مفید، الإفصاح فی الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۳.
40.حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۰.
41.یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۵۶.
42.ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۹۶.
43.طبری آملی صغیر، نوادر المعجزات، ۱۴۲۷ق، ص۱۷۲
44. نهج البلاغة، شریف الرضى، محمد بن حسین، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت، قم، 1414 قمری، چاپ: اول، ص 91، (خطبه 55).
45. الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 8، ص 351.
منابع:
http://thaqalain.ir
https://makarem.ir/main.aspx
https://fa.wikishia.net/view
http://www.imamalinet.net/fa/Question/View/62398
