شب نیمه شعبان، یادآور تولّد اولین و آخرین امید پیامبران و فرشتادگان الهی و منجی عالم بشریت حضرت ولی عصر(عج) و دارای فضلیتی بس عظیم است.
و در روایات معصومین علیهم السلام بر احیای آن تاکید شده تا آن جا که نبی مکرم اسلام(ص) در فضیلت این شب نورانی فرموده است: «مَنْ أَحْیَا لَیْلَهَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ»هرکس شب نیمه شعبان را به شب زنده داری سپری کند، در روزی که دلها مرده است، دل او زنده است.(1)
دعای کُمَیل دعایی که حضرت علی(ع) به کمیل بن زیاد نخعی تعلیم کرده است. این دعا دارای مضامینی بلند در شناخت خداوند و درخواست بخشش گناهان است. علامه مجلسی دعای کمیل را بهترینِ دعاها دانسته است. این دعا از دعاهای رایجی است که شیعیان در شب نیمه شعبان و شب‌های جمعه می‌خوانند.
سید بن طاووس در اقبال الاعمال، علامه مجلسی در زاد المعاد و کفعمی در ضمن اعمال نیمه شعبان این دعا را آورده‌اند. زیاد شدن روزی و مغفرت الهی از ثمرات خواندن این دعا دانسته شده است.
شرح‌های زیادی بر دعای کمیل نوشته شده است از جمله شرح میرزا ابوالحسن لاری در حاشیه زاد المعاد علامه مجلسی، شرح مولی عبدالله سبزواری از شاگردان حاج ملا هادی سبزواری، شرح میرزا عباس دارابی از شاگردان حاجی سبزواری و شرح انیس اللیل از تألیفات حاج محمدرضا کلباسی
کمیل بن زیاد نخعی کیست
کمیل بن زیاد بن نهیک نخعی از قبیله نخع، از تابعین اصحاب رسول خدا(ص) و از یاران خاص امام علی(ع) و امام حسن(ع) است. وی ۱۸ سال از عمر خود را در دوران رسول خدا(ص) سپری کرد.
او از جمله شیعیانی است که در روزهای اول خلافت حضرت علی(ع) با او بیعت کرد و در جنگ‌های امام علی(ع)، از جمله صفین حضور داشت. او را صاحب سرّ امیرالمومنین(ع) نیز می‌دانند.
کمیل از جمله ده نفری است که در زمان عثمان از کوفه به شام تبعید شدند. (2) کمیل در سال ۸۲ق به دستور حجاج بن یوسف ثقفی کشته شد(3)
از آنجا که این دعا را کمیل از امام علی(ع) روایت کرده، به دعای کمیل مشهور شده است
.
سند دعای کمیل
منبع دعای کمیل کتاب مصباح المتهجد(4) شیخ طوسی است. شیخ طوسی این دعا را به نام دعای خضر در ضمن اعمال ماه شعبان آورده است. وی می‌گوید: «روایت شده که کمیل بن زیاد نخعی امیرالمؤمنین(ع) را دید که در شب نیمه ماه شعبان در حال سجده این دعا را می‌خواند» سپس دعای مشهور کمیل را نقل می‌کند.
سید بن طاووس در اقبال الاعمال،(5) علامه مجلسی در زاد المعاد(6) و کفعمی(7) در ضمن اعمال نیمه شعبان این دعا را آورده‌اند. شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان(8) دعای کمیل را به نقل از مصباح المتهجد آورده است. علامه مجلسی (9)دعای کمیل را بهترین دعا معرفی کرده است
چرا در نمیه شعبان دعای کمیل می خوانیم
شب نیمه شعبان واجابت دعا
سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال(10) بعد از اینکه کلام شیخ طوسی در مصباح المتهجد را می‌آورد، روایت دیگری را نقل می‌کند که کمیل بن زیاد می‌گوید:
«روزی با مولای خود، امام علی(ع) در مسجد بصره نشسته بودم و جمعی از اصحاب حضرت هم حضور داشتند. از حضرت سؤال شد که معنای این آیه که خدا می‌فرماید: «فِیهَا یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ»(11) چیست؟
حضرت فرمودند: آن شب نیمه شعبان است. سوگند به کسی که جان علی در دست قدرت اوست هیچ بنده‌ای نیست جز اینکه تمام آنچه بر او از نیکی و بدی می‌گذرد، در شب نیمه شعبان برایش تقسیم می‌شود تا آخرسال او. هر بنده‌ای که آن شب را به عبادت احیا کند و دعای حضرت خضر را بخواند، دعای او مستجاب می‌شود.
کمیل می‌گوید: «وقتی که حضرت به منزل خود رفتند، وقت شب به خدمت آن بزرگوار رسیدم. حضرت فرمودند برای چه کاری آمدی؟
عرض کردم به طلب دعای خضر آمده‌ام. امیرالمومنین فرمود:ای کمیل، اگر این دعا را حفظ کردی هر شب جمعه یا در هر ماه و یا سالی یکبار و یا لااقل در تمام عمر یک مرتبه بخوان تا امور تو کفایت شود.
خداوند تو را یاری می‌کند، روزی تو زیاد می‌شود و البته از مغفرت هم محروم نخواهی شد. ای کمیل، مدتی که تو با ما مصاحب هستی، موجب شده که تو را به چنین نعمت و کرامتی سرافراز گردانم. ای کمیل بنویس: اللهم انی اسئلک برحمتک.
حکم فقهی تلاوت آیه دردعای کمیل
جُنُب و حائض اگر دعای کمیل بخوانند احوط و بهتر آن است که آیه «أَفَمَن کانَ مُؤْمِنًا کمَن کانَ فَاسِقًا لَّا یسْتَوُونَ»[(12) که جزء آن است، نخوانند چون جزء سوره حم سجده است. (13) اما بعضی از فقها خواندن این آیه را برای حائض و جنب حرام می‌دانند. (14)
زمان خواندن دعای کمیل
با توجه به گفته سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال(15) زمان قرائت دعای کمیل، نیمه شعبان و شب جمعه است. و در ایران نیز رسم بر این است که شیعیان این دعا را در نیمه شعبان و شب‌های جمعه در مکان‌های مذهبی به صورت جمع می‌خوانند
فضیلت شب نیمه شعبان در روایات
از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که : شب نیمه شعبان در خواب بودم که جبرئیل به بالین من آمد و گفت: ای محمد چگونه در این شب خوابیدهای؟
پرسیدم: ای جبرئیل مگر امشب چه شبی است؟ گفت: شب نیمه شعبان است. برخیز ای محمد، پس مرا از جایم بلند کرد و به سوی بقیع برد، در آن حال گفت: سرت را بلند کن امشب درهای آسمان گشوده میشوند، درهای رحمت باز میگردند و همه درهای خشنودی، آمرزش، بخشش، بازگشت، روزی، نیکی و بخشایش نیز گشوده میشوند.
بحشش گناهان در شب نیمه شعباان
هر کس در این شب صد مرتبه خداوند را تسبیح گوید، صد مرتبه حمدش را بر زبان جاری سازد، صد مرتبه زبان به تکبیرش گشاید و صد مرتبه ذکر یگانگی (لا اله الا اللّه) او را به زبان آورد.
خداوند از سر فضل و احسانی که بر بندگانش دارد، همه گناهانی را که او انجام داده بیامرزد و درخواستهای دنیوی و اخروی او را برآورده سازد، چه درخواستهایی که بر خداوند اظهار کرده و چه درخواستهایی که اظهار نکرده و خداوند با علم خود بر آنها واقف است
... ای محمد، هر کس امشب را با منزه داشتن خداوند (تسبیح)، ذکر یگانگی او ، یاد بزرگی او(تکبیر)، راز و نیاز با او (دعا)، نماز، خواندن قرآن، نمازهای مستحب و آمرزش خواهی (استغفار) صبح کند،
بهشت جایگاه و منزل او خواهد بود و خداوند همه آنچه را که پیش از این انجام داده و یا بعد از این انجام میدهد، خواهد بخشید(16)
امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارشان فرموده اند که این شب برترین شبها بعد از شب قدر است، خداوند در این شب فضلش را بر بندگان جاری میسازد و از منّت خویش گناهان آنان را میبخشد، پس تلاش کنید که در این شب به خدا نزدیک شوید.
همانا این شب، شبی است که خداوند به وجود خود سوگند یاد کرده که در آن درخواست کنندهای را، مادام که درخواست گناه نداشته باشد، از درگاه خود نراند. این شب، شبی است که خداوند آن را برای ما خاندان قرار داده است، همچنان که شب قدر را برای پیامبر ما، صلّی اللّه علیه وآله، قرار داده است
. پس بر دعا و ثنای بر خداوند تعالی بکوشید، که هر کس در این شب صدمرتبه خداوند را تسبیح گوید، صد مرتبه حمدش را بر زبان جاری سازد، صد مرتبه زبان به تکبیرش گشاید و صد مرتبه ذکر یگانگی (لا اله الا اللّه) او را به زبان آورد.
خداوند از سر فضل و احسانی که بر بندگانش دارد، همه گناهانی را که او انجام داده بیامرزد و درخواستهای دنیوی و اخروی او را برآورده سازد، چه درخواستهایی که بر خداوند اظهار کرده و چه درخواستهایی که اظهار نکرده و خداوند با علم خود بر آنها واقف است(17).
.
دعای کمیل از منظر امام خمینی
امام خمینی: دعای کمیل یک دعای عجیبی است، بسیار عجیب. بعض فقرات دعای کمیل از بشر عادی نمی‌تواند صادر بشود
دعای کمیل از منظر آیت الله بهجت
مرحوم حضرت آیت الله العظمی بهجت می فرمود: در روایت آمده است که دعای کمیل، دعای حضرت خضر است که حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) خوانده و کمیل شنیده و از حضرت درخواست کرده که آن را به او تعلیم کند و حضرت آن را به ایشان آموخته و فرموده است:
یا کمیل! اذا حفظت هذا الدعاء، فادع به کل لیلة جمعة، او فی الشهر مرة، او فی السنة مرة، او فی عمرک مرة، تکف و تنصر و ترزق و لن تعدم المغفرة. یا کمیل! قد اوجب لک طول الصحبة لنا ان نجود لک بما سالت!
ای کمیل! هرگاه این دعا را حفظ نمودی، هر شب جمعه، یا هر ماه یک بار، یا در هر سال یک بار یا در عمرت یک بار آن را بخوان که اگر آن را بخوانی، خداوند تو را کفایت و یاری نموده و روزی می دهد، و از آمرزش پروردگار بی نصیب نمی گردی. ای کمیل! طول مصاحبت تو با ما، موجب شد که خواسته ی تو را برآورده نموده و این دعا را به تو بیاموزیم.
محتمل است حضرت خضر (علیه السلام) آن را به عربی نخوانده باشد، و چه بسا حضرت امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در آن زیاداتی افزوده باشد،
و در عین حال دعای حضرت خضر به آن اطلاق شود؛ زیرا در آن صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است و خیلی واضح و آشکار نیست که در دعاهای انبیای سلف (علیهم السلام) صلوات بر محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و آل وجود داشته باشد.
سؤال: مگر انبیای گذشته (علیهم السلام) در گرفتاری ها به خمسه ی طیبه (علیهم السلام) متوسل نمی شدند؟!
جواب: معنای توسل آنان به خمسه ی طیبه (علیهم السلام) در شداید، این نیست که هر دعایی از آنها مشتمل بر صلوات بر محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و آل باشد (18)..
دعای کمیل و رهایی از استرس ها و اضطراب در نیمه شعبان
برخی شب ها برگزیده است همچون شب نیمه شعبان که اگر کسی می خواهد به آرامش برسد (فارغ از بعد آخرت و قیامت) و اگر می خواهد همّ و غم هایی همچون ترس از اشخاص و آینده، ترس از کاهش رزق (مردم این روزها به آن مبتلا هستند) و ترس از حوائج را نداشته باشد، می تواند در این شب با دعا به درگاه الهی پناه ببرد.
شب نیمه شعبان ، مناجات با خدا به دلیل گشایش درهای رحمت الهی بواسطه وجود مقدس امام زمان(عج) میسرتر و بابرکت تر و می توان بهترین بهره ها را از آن برد.
نقل است امیرالمومنین(ع) از جمعی عبور کردند و فرمودند:نمی دانید امشب نیمه شعبان است و اگر کسی این شب را به دعای خضر احیاء بدارد، فضیلت بسیار دارد.
کمیل ابن زیاد از اصحاب حضرت امیر(ع) در پی ایشان رفت و دید مولای متقیان(ع) در سجده دعای معروف به «کمیل» را می خوانند؛ وی وقتی حضرت(ع) سر از سجده برآوردند، عرضه داشت: می شود این دعا را به من یاد دهید؟
شر دشمن با دعای کمیل
حضرت امیر(ع) فرمودند: اگر کسی این دعا را در شب نیمه شعبان یا شب جمعه ای بخواند خدا او را از شر دشمن کفایت می کند؛ که این همان ترس هایی را که اغلب ما به آن امروزه مبتلا هستیم، نیز شامل می شود.
باید توجه داشت اصل این دعا متعلق به حضرت خضر(ع) است اما چون از جانب امیرمومنان(ع) به کمیل یاد داده شده، به دعای «کمیل» شهرت یافته است.
شب نیمه شعان با دعای کمیل
شب نیمه شعان با دعای کمیل برکات و فضیلت بسیار دارد، تصریح کرد: دعای کمیل مشتمل بر همه اموری است که ما در زندگی دنیوی و اخروی بدان نیاز داریم،
لذا اگر کسانی تا نیمه شعبان خود را آماده ماه مبارک رمضان نکرده اند، می توانند امشب با احیای شب نیمه شعبان بویژه با دعای شریف کمیل آمادگی برای تشرف به ضیافت الله را بیابند.
از شب های محتمل در قدر بودن، شب نیمه شعبان است و چه خوب است در نیمه این شب که درهای رحمت الهی به روی بندگان گشوده است، با زمزمه دعای کمیل از این همه عظمت و ظرفیت بهره ببریم.
راه معرفت به امام زمان با دعای کمیل
کسی که می خواهد وجود مبارک ولی عصر(عج) را بشناسد، بهتر است زیارت ها و دعاهای مرتبط با آن حضرت را به دقّت بررسی کند، تا به حریم معرفت آن امام همام بار یابد.یکی از این دعاها دعای کمیل در نیمه شعبان است.
زراره(که گویا از چنین فضای پر شبهه ای هراسناک گردید، و به فکر چاره افتاده) گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایتان شوم! اگر من در آن زمان بودم چه کنم؟ آن حضرت فرمود:
اگر آن زمان را ادراک کردی، پیوسته دل به این دعا مشغول دار: «اللّهمّ! عرّفنی نفسک، فإنّک إن لم تعرّفنی نفسک لم أعرف نبیّک. اللّهمّ! عرّفنی رسولک، فإنّک إن لم تعرّفنی رسولک لم أعرف حجّتک. اللّهمّ! عرّفنی حجّتک، فإنّک إن لم تعرّفنی حجّتک ضللتُ عن دینی»[19].
اگر کسی امشب با گفتن «الهی العفو» و «إِلَهِی وَ رَبِّی مَنْ لِی غَیْرُکَ» عرضه حاجت کرده و با فرازهای «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ، اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ، اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ، اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ، اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاَءَ» موانع استجابت دعا را برطرف کند، می تواند بهترین ها را از خدا طلب و دریافت کند.
سرانجام تولد نوزاد در نیمه شعبان
شیخ حرّ عاملى(ره) از بزرگان اصحاب نقل مى‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمود:«شبى که حضرت قائم(عج) در آن متولد شد، هیچ نوزادى در آن شب متولد نمى‌شود مگر این که مؤمن خواهد شد.
و اگر در سرزمین کفر متولد گردد، خداوند او را به برکت امام مهدى(عج) به سوى ایمان منتقل مى‌سازد. (20) بیدار بودن در شب های خاص و شب زنده داری کردن و احیا داشتن در روایات ائمه معصومین علیهم السلام نیز مورد توجه قرار گرفته و در سیره آنها نیز قابل مشاهده است.
و از جمله آنها احیا داشتن شب نیمه شعبان است. بنابراین شب زنده داری یک آموزه دینی است که اصل آن در قران بیان شده و موارد خاص ان نیز در روایات آمده و گفته شده است که شب نیمه شعبان افضل شب ها بعد از شب قدر است.
اعمال شب نیمه شعبان
براى شب نیمه شعبان چند عمل وارد شده است:
1- غسل، که باعث تخفیف گناهان مى‌شود.
2- احیاء این شب به نماز و دعا و استغفار. و در روایت است که هر کس این شب را احیا دارد؛
3- زیارت امام حسین علیه السلام است که افضل اعمال این شب و باعث آمرزش گناهان است
4- خواندن دعایی که شیخ و سید نقل کرده اند و با "اللهم بحق لیلتنا و مولودها" شروع می شود و به منزله زیارت امام زمان صلوات الله و سلامُه عَلَیْهِ است.
5- خواندن صد مرتبه آیه مبارکه « أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَّا تَذَکَّرُونَ (21)
6- خواندن دعای کمیل
7- قرآن به سر گرفتن
8- خواندن دعایی از مولایمان حضرت حجت (عج) که با " اللهم صل علی محمد سید المرسلین و خاتم النبییین و حجه رب" شروع می شود. (کتاب مفاتیح الجنان )
نتیجه:
در پاسخ به سوال چرا در نمیه شعبان دعای کمیل می خوانیم یادآور می شویم که:
از اعمال این شب، خواندن دعاى کمیل در سجده است روایت شده که کمیل گوید دیدم حضرت على علیه‌السلام این دعا را در شب نیمه شعبان در سجده خواندند.
در مورد زیارت امام حسین علیه‌السلام در این شب به خصوص در صورت امکان در کنار قبرش، آمده هر که بشناسد امام حسین علیه‌السلام را و شهادت او و هدف شهادتش را که موجب نجات امت گردید و وسیله و راهگشایى براى رسیدن به فوز عظیم شد
(خلاصه این که عبادتش در این شب از روى توجه و علاقه و معرفت خاص باشد)آن گونه خویشتن را در برابر خدا خاضع نماید که شایستگى آن را دارا مى‌باشد و نیز از خدا خواسته‌هاى شرعیش را تقاضا کند.
باشد که در چنین شبی مردم متدین و سالکان کوی حق و پویندگان مسیر تعالی و سعادت، به ویژه ما منتظران ظهورش، از احیاء این شب غافل نباشیم. و با احیاء این شب، به خدا نقرب جوییم.
معرفت خویش را به انسان های کامل و ائمه معصوم علیهم السلام به ویژه امام عصر عجل ا....تعالی فرجه الشریف تکمیل نماییم. و با ترویج و تبلیغ فرهنگ احیاء شب نیمه شعبان، مقدمات ظهور و حضور حضرت را مهیا کنیم و به معنای دقیق کلمه «منتظر واقعی» باشیم.
پی نوشت:
1. ثواب الاعمال، ص۷۷
2.تاریخ الطبری/ترجمه، ج۶، ص۲۱۹۵، ۲۱۹۹
3.ر.ک ناظم‌زاده قمی، اصحاب امام علی (ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۱۱-۱۰۱۸2.
طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص۵۸۴.4
ابن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۰.5
مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۶۰.6
کفعمی، البلدالامین، ۱۴۱۸ق، ص۲۶۷؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۱۴ق، ص۷۳۷.7
قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۶۹ش، ص۱۱۲.8
مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۶۰.9
10.ابن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م، ص۲۲۰
دخان، آیه ۴.11
12.سجده، آیه ۱۸
13.یزدی، عروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۱۴،۵۱۳3
امام خمینی، تعلیقه علی عروة الوثقی، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۱؛ ر.ک: توضیح المسائل مراجع.14
ابن طاووس، اقبال الأعمال، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۰.15
16. ).( ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ص 212 المجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج98، ص413)
17. ( ابن طاووس، علی بن موسی، همان، ص209؛ المجلسی، محمد باقر، همان، ج94، ص85، ح5؛ الصدوق، محمد بن علی بن الحسین، همان ج2، ص424، ح1
18..کتاب در محضر حضرت آیت ا.... العظمی بهجت – ص 110
19. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۷
20. توضیح المقاصد شیخ بهائى، ص ۵۳۳
21. سوره نمل آیه 62
منابع:
https://www.parsnaz.com/news_detail_16554.html
https://www.erfan.ir/farsi/83778.html
http://shabestan.ir/detail/News
https://www.google.com/search?
https://article.tebyan.net/279500
https://fa.wikishia.net/view
