شما هم حتما در دوران تحصیل خودتان یا فرزندتان، با ترس و اجتناب کودک از رفتن به مدرسه روبرو بوده‌اید. کودکان زیادی خصوصا در سال اول ابتدایی روزها یا حتی هفته‌های اول مدرسه را با چشمانی گریان و نگاهی نگران می‌گذارنند. ترس از مدرسه یکی از شایع‌ترین اختلال‌های مرتبط با درس و تحصیل در کودکان و نوجوانان است و در هر سنی امکان بروز دارد.

ترسیدن از مدرسه در سنین مختلف احتمالا دلایل متفاوتی دارد که در این مقاله بررسی کرده‌ایم و راهکارهایی برای کنترل و مدیریت ترس و اجتناب از مدرسه رفتن برای کودکان و نوجوانان بیان می‌کنیم.

دلائل ترس از مدرسه در کودک چیست؟

هرگز نباید از عدم آگاهی کودک نسبت به جزییات قوانین و مقررات مدرسه استفاده کرد و عوامل ایجاد ترس در کودک را ایجاد کرد هرگز به گودک نگویید (اگر غذا نخوری به معلمتان خواهم گفت). هراس از مدرسه، ترس شدیدی است که فقط در مورد مدرسه وجود دارد و کودک در مکان‌های دیگر می‌تواند دوری از مادر را تحمل کند.

این ترس می‌تواند از بخش خاصی از مدرسه، عملکرد تحصیلی یا محیط مدرسه یا در اثر تجربه اتفاق‌های ناخوشایند، مانند آزار دیدن از دوستان در مدرسه یا مشکلاتی در مسیر خانه تا مدرسه باشد. در این موارد پی بردن به علت هراس، برای اقدام‌های درمانی ضروری است.

ترس از مدرسه به دلیل هراس از تجربه

تشخیص این که کودک به چه دلیل از بودن در مدرسه خودداری می‌کند اهمیت زیادی دارد برای کودکانی که بهره هوشی در حد متوسط یا بالای متوسط دارند مشکلات تحصیلی علت بی میلی آنها به مدرسه نمی‌باشد. گاهی اوقات ترس از مدرسه، از اطلاعات محض از معلم یا دیگران و مقررات خارج از خانه، مقایسه شدن با کودکان ناآشنا و تجربه ترس از شکست ناشی می‌شود.

ترس از مدرسه به دلیل تمسخر کودک

برخی کودکان به دلیل تمسخر، آزار، تهدید و زورگویی بچه‌‌های دیگر و مورد انتقاد قرار گرفتن یا تنبیه شدن توسط معلم از مدرسه هراس دارند.برای بسیاری از کودکان ترس از رفتن به مدرسه درواقع دور شدن از والدینشان (اضطراب جدایی) است.

اکراه و امتناع از رفتن به مدرسه می‌تواند به دلایل مختلف باشد. در مواردی هم ترس کودک از این ترس شدید و غیرمنطقی ناشی می‌شود که تصور می‌کند در جمع، ارزیابی می‌شود یا خجالت می‌کشد، زیرا مجبور است در کلاس درس جواب دهد.

ترس از مدرسه به دلیل هراس از مکان‌‌های بسته

در برخی از کودکان مبتلا به مدرسه هراسی، مراسم صبحگاهی استرس زاست و اغلب این کودکان دچار هراس از مکان‌‌های بسته هستند. شاید به همین دلیل برای برخی از این کودکان لازم باشد که هر وقت احساس ضعف و سستی می‌کنند بتوانند کلاس را ترک کنند. در کودکان هراس از مدرسه برای بار اول در دوره ترس پیش دبستانی یا کلاس اول ایجاد می‌شود.

ترس از مدرسه به دلیل نداشتن مهارت‌‌های ارتباطی

کودکان به دلیل نداشتن مهارتهای ارتباطی، ناتوانی در برقراری ارتباط با گروه همسالان خود و نداشتن مهارت های خودمراقبتی، نداشتن توانایی در استفاده از سرویس‌‌‌های بهداشتی مدارس دچار هراس از مدرسه می‌شوند. این اختلال در بین دانش آموزان دوره ابتدایی به ویژه پایه اول تحصیلی شایع می‌باشد به همین دلیل بهتر است مدارس تا قبل از شروع سال تحصیلی جلسات آموزش خانواده را برای خانواده‌‌ها به ویژه والدین پایه‌ های اول برگزار کنند تا والدین با ماهیت این نوع اختلال و شیوه‌‌های مواجهه با آن بیشتر آشنا شوند.

اصلی ترین علل ترس کودک از مدرسه ، اضطراب جدایی

چهار مرحله ترس از مدرسه وجود دارد :
• مرحله اضطراب ناشی از جدایی
• مرحله امتناع از مدرسه رفتن
• مرحله آشفتگی مرضی درونی
• مرحله احساس درد، تهوع و بهم خوردگی دل

اضطراب جدایی به این معنی است که کودک مبتلا نسبت به جدایی از پدر و مادرش یا دور شدن از خانه، اضطراب بیش از حد، ناتوان کننده و نامتناسب با سن خود نشان می‌دهد. ممکن است کودک هر شب کابوس ببیند که او را دزدیده اند، خواب کشته شدن خود را ببیند یا خواب ببیند که پدر و مادرش مرده اند. کودکی که اضطراب جدایی دارد برایش دشوار است که در یک اتاق تنها بخوابد، خرید کند و به مدرسه یا اردو برود.

تمایل این کودکان در آغوش ماندن پدران و مادرانشان است و دوست دارند شب‌‌ها کنار آنها یا درست پشت در اتاق خواب والدینشان بخوابند. در کودکان بزرگتر شکایت‌‌های جسمانی خاص یا اظهار ناراحتی عمومی در مدرسه بیشتر دیده می‌شود و معمولا باعث می‌شود کودک به خانه بازگردانده شود. کودکان مبتلا هنگام جدایی از والدین خود بی تاب می‌شوند و به هر عذر و بهانه ای متوسل می‌شوند تا دوباره پیش پدر و مادرشان برگردند.

در واقع می‌توان گفت با توجه به این که اضطراب جدایی در ۹ تا ۱۸ ماهگی بهنجار می‌باشد، اختلال اضطراب جدایی به این دلیل ایجاد می‌شود که کودک قادر نبوده است این مرحله رشدی را با موفقیت پشت سر بگذارد یا بر اثر استرس، به مراحل قبلی رشد بازگشته است.

اختلال اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی در کودکی اگر درمان نشود می‌تواند سبب بروز اختلال وحشت زدگی یا هراس از مکان‌‌های باز در بزرگسالی شود. در کودکانی که مادرانی افسرده و مضطرب دارند این اختلال بیشتر است و بالا بودن شیوع آن بین خواهر و برادرهای کودکانی است که اختلال اضطراب جدایی دارند.

کودکان مبتلا به این اختلال در وضعیت‌‌های اجتماعی (برای مثال معاشرت با غریبه‌‌ها، قرار گرفتن در موقعیت‌‌هایی که انسان را دستپاچه می‌کنند و…)، اضطراب بیشتری دارند. چنین به نظر می‌رسد که پسرانی که مادرانشان مریض هستند در برابر این اختلال آسیب پذیرتر از دیگرانند.

ظاهرا آنها به گونه ای غیرعادی به مادرانشان متکی هستند و بیش از اندازه نگران حال آنها می‌باشند. در بسیاری موارد این کودکان، مستعد پاره ای ناراحتی‌‌های عاطفی هستند و هراس از مدرسه تنها یکی از اشکال متعددی است که حالت رکود و شکست را منعکس می‌کند.

می‌توان گفت نشانه یا عارضه هراس از مدرسه گرچه فقط یکی از شیوه‌‌های بروز درد است گاه به اختلال رابطه میان یکی از والدین و کودک اشاره دارد ،کودکانی که ترس از مدرسه دارند , معمولا عملکرد تحصیلی پایینی دارند.

علائم رفتاری ترس از مدرسه

• عصبانیت هنگام بیدار شدن در صبح
• پرخاشگری
• تهدید به آسیب زدن به خود یا دیگران
• فرار کردن از مدرسه
• تحریک‌پذیری بالا
• گریه کردن بی دلیل کودک و ناآرامی
• جویدن ناخن‌ها
• خراب کردن مداوم اسباب‌بازی و عروسک‌ها
• پاره کردن کتاب‌ها
• گم کردن مداوم وسایل مدرسه

علائم جسمانی ترس از مدرسه

• شب ادراری
• دردهای جسمی مانند سردرد، شکم درد، درد پا و معده درد
• مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ و اسهال
• سرگیجه
• ضعف و بیحالی ناشی از اضطراب
• تپش قلب
• لکنت زبان

علائم روانی ترس از مدرسه

• افسردگی
• تمایل به انزوا
• احساس ناامنی شدید
• ترس شدید نسبت به از دست دادن والدین
• بی‌خوابی
• کابوس دیدن

ترس کودک از مدرسه را از بین ببرید

برای اینکه ترس فرزندتان را از درس و مدرسه از بین ببرید، از روش های زیر کمک بگیرید:

برای از بین بردن ترس، کودک خود را تهدید نکنید:

برخی از مادران که کودکشان کلاس اولی است و با محیط مدرسه آشنا نیست و با وارد شدن به آن دچار ترس می شود ، به اشتباه از کودک خود را وادار به جدایی از خود می کنند و گاهی کودک را تهدید به ماندن می کنند که این کار سبب تقویت ترس در کودک شده و به وخیم تر شدن شرایط کمک می کند بنابراین این مادران باید از توجه و عکس العمل بیش از حد نسبت به این مساله بپرهیزند.

برخورد مناسب با کودک در منزل برای از بین بردن ترس از مدرسه :

کودکانی را که از مدرسه رفتن فراری هستند را سرزنش و مقایسه و تحقیر نکنید و به آنها نگویید که اگر به مدرسه بروی دوستت دارم و وقتی از مدرسه رفتن اجتناب می کند، پیام های هیجانی مانند «من دیگر مادرت نیستم»، به او ندهید و مساله را شخصی نکنید. زیرا اینگونه کودک حس می کند برای خوشحالی مادر باید به مدرسه برود. اگر کودکتان از شما پرسید چرا باید به مدرسه بروم به او با صبر و حوصله توضیح دهید که مدرسه رفتن سبب علم آموزی می شود و یک قانون اجتماعی است.

کم کردن مرحله ای میزان ترس:

به توصیه ی روانشناس کودک در نمناک والدین می توانند در روز های ابتدایی مدرسه که کودک با وارد شدن به مدرسه دچار ترس می شود، همراه او در کلاس حضور داشته باشند و به تدریج این فاصله را زیاد کنند. کم کردن مرحله ای میزان ترس از طریق همراهی مادر و ایجاد امنیت لازم در مدرسه سبب غلبه بر ترس از مدرسه کودک خواهد شد.

آشنایی با مدرسه برای از بین بردن ترس کودک از مدرسه:

یکی از علت های ترس کودک از مدرسه نا آشنا بودن او با محیط مدرسه است. پیش از شروع مدرسه، حتی هنگام ثبت نام، کودک را با خود به مدرسه ببرید. فضای داخل مدرسه را به او نشان دهید و مربی و ناظم مدرسه را معرفی کنید تا آمادگی و آشنایی لازم را به دست بیاورد. به او اطمینان دهید که محیط مدرسه بسیار امن است و اجازه دهید خودش نقاط مختلف را جستجو کند و به ایمن بودن محیط پی ببرد. این کار به افزایش علاقه و کاهش ترس کمک می کند.

این رفتارها ممنوع:

خاطره های خوب و شاد مدرسه تان را برایش بازگو کنید و در مورد مشکلات مدرسه نرفتن یا به دست نیاوردن شغل مناسب در صورت مدرسه نرفتن صحبت نکنید. کودکان را با آرامش به مدرسه بفرستید و تاکید و سفارش های مختلف به او نکنید زیرا اضطراب والدین به فرزندان منتقل می شود.

تشویق و هدیه دادن به کودک:

والدین ی توانند با تشویق و هدیه دادن به کودک او را به مدرسه رفتن ترغیب کنند و یا از معلم کودک بخواهند هدیه ای به او بدهد. این کار به میزان قابل توجهی علاقه او به مدرسه را افزایش می دهد. کادر آموزشی نقش مؤثری در ایجاد ارتباط عمیق و عاطفی با چنین کودکانی دارند. کودک را برای مدرسه رفتن تشویق کنید و اگر در خانه ماند، اجازه بازی و تماشای تلویزیون را در ساعت هایی که باید در مدرسه باشد، به وی ندهید.

استقبال گرم از کودکتان برای از بین بردن ترس از مدرسه:

برای از بین بردن ترس کودک از مدرسه، بهتر است یکی از اعضای خانواده به ویژه مادر بعد از پایان مدرسه منتظر کودک باشد. استقبال و منتظرماندن در هنگام پایان مدرسه از سوی والدین سبب کاهش اضطراب کودک می شود.

وقتی کودک از مدرسه برمی گردد :

وقتی کودک از مدرسه به منزل برمی گردد، اجازه دهید کودک درباره احساسش در مورد مدرسه صحبت کند و در غالب بازی علت ترس او را جویا شوید. پس از انجام تکالیف و درس خواندن، اجازه دهید اوقات فراغت، بازی و استراحت داشته باشد. از مدرسه برای ترساندن و تنبیه استفاده نکنید. مثلا نگویید:«اگر درس نخوانی، به معلمت می گویم»

از یک متخصص کمک بخواهید:

برخی از کودکان به شدت از مدرسه گریزانند . برای ترس کودکتان از مدرسه از یک متخصص کمک بخواهید. اگر کودک شما این طور است از یک متخصص کمک بخواهید تا این مشکل از بین برود.

در آخر

ترس از مدرسه از مواردی است که در هر سنی خصوصا کودکی و نوجوانی دیده می‌شود و با ورود به مقطع جدید شدت می‌گیرد. در این مقاله درباره علل و علائم ترس بیش از حد از مدرسه صحبت کردیم.

ترس و امتناع از مدرسه رفتن پیامدهای بسیاری دارد بنابراین باید به محض تشخیص، به دنبال ریشه‌یابی و اصلاح روش تربیتی خود، بررسی شرایط مدرسه و مشکلات روحی فرزندتان باشید. کمک از یک مشاور و روانشناس متبحر یکی از کلیدهای اصلی حل این مشکل است تا بتوانید حساب‌ شده و دقیق‌تر، متناسب با شرایط خاص فرزندتان برای رفع ترس از مدرسه قدم بردارید.