مقدمه:
قرآن به عنوان مهم ترین سند حقانیت دین مبین اسلام از همان آغاز نزول، آماج تهمت‌ها و انکارهای عده‌ای قدرت طلب و استعمارگر قرار گرفت.در عصر رسالت، پرچمداران این جریان، مشرکان قریش بودند و در اعصار بعد، دسته‌ای به نام شرق‌شناس(1) به منظور دورسازی مسلمانان از قرآن و در نتیجه دست‌یابی به اهداف نامشروع و استعماری خویش، شبهات و اشکالاتی را متوجه قرآن نمودند.
و به گمان خودشان «می‌خواستند نور خدا را با دهانشان خاموش سازند؛ ولی ـ غافل از اینکه ـ خداوند، نور خود را کامل می‌کند، گرچه کافران را خوشایند نباشد».(2)
«هارتموت بابزین».(3) درباره توجه غربیان و مسیحیان به قرآن، می‌گوید: رویکرد آنان به قرآن فقط از جنبه الهیات مسیحیت بود.
مسلمانان اعتبار انجیل را تکذیب می‌کردند، و ادعا داشتند که در آن، تحریف و تغییر صورت گرفته و قرآن ـ وحی مُنزل الهی بر محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر خدا ـ جانشین آن شده است.
الهیات جدل خیز مسیحیت متقابلا سعی داشت ثابت کند که قرآن منتخب کوتاهی از انجیل است و محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر دروغین است.
بنابراین، ابطال قرآن به عنوان اصل اساسی در تبلیغات مذهبیِ موفقیت‌آمیز، از همان آغاز، توجه مسیحیان غرب را به خود جلب نمود و انگیزه اصلی تلاش آنان برای ترجمه قرآن شد. .(4)
در این مقاله به بعضی از تلاش‌های شرق‌شناسان غربی در راستای بی‌اعتبار ساختن قرآن و راهکارهای اندیشمندان شرقی جهت مقابله با قران را یاد اوری خواهیم کرد.
روش های شرق شناسان برای اهانت به قران و اسلام چگونه بوده است؟
1- نفوذ شرق شناسان در حکومت های اسلامی برای قرآن ستیزی
تعداد زیادی از مسیحیان، با نفوذ در دستگاه خلافت بنی امیه در صدد تخریب و ضربه زدن به اسلام برآمدند و در این راستا از هیچ کوششی فروگذار نکردند. دو نمونه را بیان می کنیم.الف: ابومالک غیاث بن صلت
ابومالک غیاث بن صلت، ملقّب به أخطل (20 ـ 92ق / 460 ـ 710م) که با سرودن شعری در مدح عبدالملک رسماً شاعر خلیفه گردید.
و در سایۀ حمایت خلیفه اموی، آشکارا اسلام و مسلمین را به باد تمسخر و انتقاد می‌گرفت و کسانی را که برای نزدیکی به صاحبان قدرت، تغییر دین داده بودند سخت سرزنش می‌کرد. (5)
ب:جون دمشقی] معروف به یوحنّا
جون دمشقی(6) معروف به یوحنّا (650 ـ 750م) است که با نوشتن کتاب‌هایی با نام فرقه‌ها،(7) مناظره با مسلمانان و روش‌های گفت‌وگو و جدل با مسلمین، نامش را به عنوان بنیان‌گذار تهمت‌ها و دروغ پردازی‌ها علیه اسلام و قران و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در تاریخ ثبت کرد. (8)
و قضایای کاذبه و موضوعاتی را پدید آورد که بعدها زیر بنای اندیشه‌های شرق‌شناسی گردید؛ همو است که از خود درآورد که: پیامبر اسلام دین خویش را توسط راهب مسیحی از تورات و انجیل گرفته و اینکه:
وحی و نزول آیات قرآن، همگام با نیازهای جنسی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بود. مسیحیان اندلس همین آرای باطله را چسبیدند و گرفتند و بر آنها افزودند و کلیسا هم این تهمت‌ها و مزخرفات پوچ را منتشر کرد و به لاتین ترجمه نمود. و این، مبنای یورش ظالمانه علیه اسلام شد. (9)
بنابراین می‌توان گفت گام‌های آغازین اسلام‌شناسی در عصر حضور برداشته شده بود و از همان زمان فعالیت‌هایی برای شناخت اسلام صورت گرفت. منتها این فعالیت‌ها تا فتح آندلس به دست مسلمانان، به صورت پراکنده و غیر سازمان یافته بود.
پس از این عصر بود که چهره جدّی به خود گرفت و در دوران جنگ‌های صلیبی، به ویژه بعد از شکست مسیحیت در این جنگ‌ها و پیشرفت اسلام به سوی اروپا، شدت بیشتری یافت و کلیسا برای ارائه یک تصویر غیر واقعی و محرَّف از اسلام بیش از پیش کوشید. (10)
2- پرورش مبلغین توسط شرق شناسان جهت قرآن ستیزی
امام خمینی(رحمةالله) در موارد متعددی به این مطلب اشاره می‌فرماید، از جمله در کتاب ولایت فقیه می‌نویسد:در اثنای جنگ‌های صلیبی، احساس کردند آنچه سدی در مقابل منافع مادی آن‌هاست و منافع مادی و قدرت سیاسی آنها را به خطر می‌اندازد اسلام و(قرآن) احکام اسلام است و ایمانی که مردم به آن دارند.
پس، به وسایل مختلف بر ضد اسلام تبلیغ و دسیسه کردند. مبلّغینی که در حوزه‌های روحانیت درست کردند، و عمّالی که در دانشگاه‌ها و مؤسساتِ تبلیغات دولتی یا بنگاه‌های انتشاراتی داشتند،.
و مستشرقینی که در خدمت دولت‌های استعمارگر هستند، همه دست به دست هم داده، در تحریف حقایق اسلام کار کردند. به‌طوری که بسیاری از مردم و افراد تحصیل‌کرده نسبت به اسلام گمراه و دچار اشتباه شده‌اند.(11)
امام(رحمةالله) در این‌باره می‌فرماید: از وقتی که غربی‌ها راه پیدا کردند به شرق،... کارشناس‌های خودشان را فرستادند و... همۀ شرق را مطالعه کردند.
یک قسم مطالعات، مطالعات در خصوص زمین‌های اینجا... ذخایر زیرزمینی این ممالک شرقی، این یک قسم مطالعات بوده است...
یک مطالعات دیگر راجع به عقاید این مردم بوده است. و اینکه این عقایدی که این‌ها دارند تا چه حدود می‌تواند فعالیت داشته باشد، (12)
و تا چه حدود می‌تواند جلوگیری کند از چپاولگری. (13) این‌ها فهمیدند که یک لقمه چربی است شرق و دارای مخازن و معادن است و باید این را به هر طوری که هست، این طعمه را به هر طوری که هست باید این‌ها ببرند.
3-اقدامات شرق شناسان غربی و حمایت دولت‌های استعماری
شرق‌شناسان با حمایت دولت‌های استعماری، به ایجاد مؤسسات و مراکز مطالعات اسلامی بسنده نکردند؛ بلکه در راستای فعالیت‌های خویش ـ همان‌گونه که اشاره شد ـ دست به اقدامات دیگری نیز زدند. از جمله: الف) اعزام شرق‌شناسان و اسلام‌شناسان به کشورهای اسلامی با اهداف زیر:
1. تبلیغ مسیحیت؛
2. جاسوسی برای کشورهای استعماری؛
3. انتقال میراث اسلامی به کشورهای غربی؛
4. ایجاد شبهه در اذهان مسلمانان به ویژه جوانان؛
5. ایجاد مدارسی در کشورهای اسلامی به منظور تربیت فرزندان مسلمانان به‌طوری که با گسترش استعمار مخالفت نکنند.
ب) برگزاری کنفرانس‌های شرق‌شناسی با هدف ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های شرق‌شناسان که اولینِ آن در سال 1783 در پاریس برگزار شد.
ج) راه‌اندازی نشریه‌های شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی که مهم‌ترین آنها مجله جهان اسلام است که توسط شرق‌شناسان امریکایی با هدف تبلیغ مسیحیت منتشر می‌شد.
د) اعزام گروه‌های باستان‌شناسی به شرق که مشهورترین آنها شامپولیون است که در مصر به کاوش آثار باستانی پرداخت.
هـ ) خطرناک‌تر از همه، آموزش و تربیت دانشجویان مسلمان با تربیت مسیحی بود. لویس ماسینیون خطاب به اطرافیانش می‌گوید:
دانشجویان شرق (مسلمانان) که به فرانسه می‌آیند باید رنگ تمدن مسیحی را به خود بگیرند و باز گردند. (14)
با توجه به آنچه گذشت می‌توان گفت: گرچه مطالعات اسلامی در غرب، در طول اعصار و دوران مختلف، دارای انگیزه‌ها و اهداف گوناگون بوده است،.
گاهی با انگیزه دینی، زمانی با انگیزه سیاسی و زمانی هم با انگیزه اقتصادی و... و لیکن همگان در یک مسأله اتفاق داشته‌اند و آن، ایستادگی در برابر اسلام و قرآن و تحریف معارف آن بود.(15)
4- مطالعه قرآن توسط شرق شناسان جهت قرآن ستیزی
امام خمینی در جای دیگر از همین کتاب، می‌نویسد: از طرف دیگر عده‌ای از مستشرقین که عمّال تبلیغاتی مؤسسات استعماری هستند، مشغول فعالیتند تا حقایق اسلام را تحریف و وارونه کنند. (16)
همچنین می‌فرماید: این‌ها متن قرآن را مطالعه کرده‌اند، اسلام را هم مطالعه کرده‌اند و فهمیده‌اند که قرآن یک کتابی است که اگر مسلمان‌ها به آن اتصال پیدا کنند،.
تودهنی می‌زند به این اقوامی که می‌خواهند بیایند سلطه پیدا کنند بر مسلمین. قرآن می‌گوید هرگز خدای تبارک و تعالی سلطه‌ای برای غیر مسلم بر مسلم قرار نداده است...
این‌ها مطالعه کردند، دیدند که وضع قرآن و اسلام و متون اسلام چه است که اگر این متون را مسلمین بر آن اطلاع پیدا کنند و اتصال پیدا کنند مسلمین بر قرآن و متشبث بشوند به قرآن و اسلام، فاتحۀ این غارتگری‌ها و این سلطه‌جویی‌ها را می‌خوانند؛.
پس چه بکنند که این سلطه‌جویی‌ها به قوّت خودش باقی باشد و این غارتگری‌ها هم ادامه پیدا کند؟ این‌ها باید این ملت را از اسلام جدا کنند. (17)
بنابراین از نگاه امام خمینی(رحمةالله): یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین اهداف شرق‌شناسی و مطالعات اسلامی ـ قرآنی در غرب، تحریف و وارونه نشان دادن معارف قرآن بوده و هست. (18)(19)
5- تهمت‌های ناروا و اطلاعات غلط قرآن ستیزان و شرق شناسان
سردینسن راس(20) شرق‌شناس انگلیسی اعتراف می‌کند که: طی چندین قرن، اطلاعاتی که اکثر اروپاییان راجع به اسلام داشتند، روی هم رفته به‌طور کلی مبتنی بر روایت‌ها، یعنی گزارش تحریف شدۀ مسیحیان متعصب بود.و همین منتهی به شیوع مجموعه‌ای از تهمت‌های ناروا و دور از انصاف گردید و راجع به چیزهایی که نزد اروپا خوب و پسندیده نمی‌نمود، (21) اغراق، مبالغه و سوء تعبیر می‌شد. (22)
6- چگونگی معرفی رسول خدا (ص) توسط قرآن ستیزان و شرق شناسان
کاراده‌فو درباره چگونگی معرفی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در غرب می‌گوید: محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) مدت طولانی در غرب، بد معرفی شده بود، به گونه‌ای که خرافه و یا صفت ناپسندی وجود نداشت: مگر ]اینکه[ به او نسبت دادند. (23)
حتی او را به عنوان (نعوذ بالله) شخص ریاکار، شهوتران، جاه‌طلب، مصروع، شیطان صفت، فریب‌کار و... برای اروپاییان معرفی نمودند.
بر اثر همین یاوه‌ها و اباطیل، در اروپای قرون وسطا این برداشت، برداشتی جا افتاده و مقبول بود که: محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبری دروغین بوده که وانمود می‌کرده است که از جانب خداوند به او وحی میشود. (24)
مسلمانان نیز به عنوان بت‌پرستانی که اقانیم سه‌گانه: محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)، ترواجان و ابوللو(25) را پرستش می‌کنند.
پنداشته می‌شدند و قرآن را به عنوان مجموعه‌ای از اعمال و تراوشات ذهنی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و یا برگرفته از کتب گذشتگان، معرفی کرده بودند.
دین اسلام نیز، دین فریب، شمشیر، شهوت و یا "کاریکاتوری کفرآمیز از مسیحیت"(26) تلقی می‌گردید. (27)
همان‌گونه که اشاره شد بنیان‌گذار این مزخرفات و اباطیل جون دمشقی (یوحنّا) در قرن هشتم میلادی بوده است و پس از او در نیمه دوم قرن نهم میلادی،.
یکی از خشن‌ترین مهاجمان به اسلام، به نام نیکیتاس بزانس کتابی را تحت عنوان نقص دروغ‌های موجود در کتاب مسلمانان(28) در ردّ قرآن و دین اسلام نوشت. (29)
7- انگیزه شرق شناسان از ترجمه های قرآن به زبان های اروپایی
1.ترجمه قرآن به زبان لاتینی: زبان لاتین مادر زبان های فعلی کشورهای اروپایی است. قرآن کریم همان گونه که گفته شد برای اولین بار در بین زبان های اروپایی در قرن 12م توسط کشیش کلیسای کلونی به لاتین ترجمه شد که در سال 1543 چاپ گردید.2. ترجمه های قرآن به انگلیسی: از سال 1649م تا 1980 بیش از 295 ترجمه کامل و 131 ترجمه ناقص یا منتخب از قرآن به زبان انگلیسی انجام شده است.(30)(31)
3. ترجمه های آلمانی قرآن کریم: اولین ترجمه قرآن به زبان آلمانی را کشیش کلیسای نورنبرگ آلمان «سالمون شوایگر» از متن ایتالیایی انجام داد و نام آن را «قرآن محمد»(Al Coranus Mohomedus) نهاد..(32)
4. ترجمه های فرانسوی قرآن: اولین ترجمه قرآن به زبان فرانسوی توسط «آندره درویه» است که مدتی ساکن استانبول و مصر بوده و بر عربی تسلط یافته و ترجمه او با نام «قرآن محمد» در سال 1647 م. در پاریس چاپ و تا سال 1775 بیش از 20 بار تجدید چاپ گردید. (33)
5. ترجمه های ایتالیایی قرآن کریم: اولین ترجمه قرآن به زبان ایتالیایی را «آندری آریوانیه» (Andran Arraivadene) انجام داد که سال 1543 در شهر «بال» سوئیس و سال 1547 در شهر «ونیز» منتشر شد
حال سوال این است به چه انگیزهای قران به این زیانها ترجمه شده است.؟
انگیزه اکثر آنان به ویژه کشیشان مترجم یا مأموران کلیسا و یا مأموران دولت های غربی را می توان از اعترافات ذیل کشف نمود:
1. آبراهام هنکلمان: او دلیل این کار (ترجمه قرآن) را در قبال اعتراض کشیشان چنین ابراز کرد: «نشر این کتاب یک حرکت دینی نیست، بلکه در راستای بررسی های زبان عربی است. در هر حال ضعف های قرآن را می توان بدین وسیله نیز عرضه کرد».(34)
2. لودفیجو ماراتشی: در سال 1698 م. قرآن کریم را با ترجمه لاتین و مقدمه ای هدفمند و پاورقی های دفاعی از ناحیه مسیحیت چاپ و منتشر کرد. وی به عنوان دفاع از خویش چنین نگاشت: «جوهره انتشار این قرآن یک حرکت دفاعی از ناحیه کاتولیک بر ضدّ اسلام است».(35)
3. پطروس عالی قدر: «پطروس عالی قدر» راز ترجمه قرآن را چنین نوشت: «... حداقل علمای مسیحیت می توانند با کشف و تبیین نقاط ضعف قرآن، ایمان پیروان مسیحیت را در برابر تبلیغ و دعوت اسلام واکسینه کنند تا جاذبه های ناچیز قرآن عقیده آنان را تغییر ندهد».(36)
«هنکلمان» شرق‌شناس آلمانی، وقتی که اولین ترجمه قرآن را به زبان آلمانی در سال 1964م. منتشر کرد، هدف خود را از ترجمه قرآن اینگونه بیان کرد:
بر هر فرد مسیحی واجب است که برای معارضه با اسلام و تبلیغ مسیحیت، با قرآن آشنا شود. (37)
البته این سخن به معنای انکار تحقیقات علمی و منصفانه برخی از شرق‌شناسان نیست؛ و لیکن باید توجه داشت که:
اولاً این نوع تحقیقات نسبت به نوشته‌های مغرضانه، بسیار اندک است،
ثانیاً در اینگونه تحقیقات نیز نکات مبهم و قابل تأمل، بسیار زیاد است؛ لذا باید محتاطانه به آنها نگریست.
8- ضعف علمای اسلام در کارهای علمی قرآنی و هوشیاری شرق شناسان
الف: فلوگل» آلمانی اولین معجم الفاظ را جهت جست و جوی آیات قرآن نگاشت. این کتاب با نام «نجوم الفرقان فی اطراف القرآن (Concordantiae corani arabicae) در سال 1842م. در شهر «لایپزیک» آلمان چاپ شد.محمد فؤاد عبد الباقی که معجم خویش را بر اساس همان کتاب فلوگل نوشته و سال 1939 برای چاپ عرضه کرده است(38) در مقدمه کتابش «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم» از کار فلوگل چنین قدردانی می کند:
«بهترین و جامع ترین کتاب در فن معجم آیات قرآن که هیچ رقیب ندارد، کتاب نجوم الفرقان فلوگل، مستشرق آلمانی است».(39)
به واقع «معجم مفهرس قرآن» که اکنون در دست ما مسلمانان و موارد استفاده همه علمای اسلام است، حاصل تحقیق «فلوگل» آلمانی است.
این نشان از کُندی و ضعف اهتمام دانشمندان و علمای اسلام و مسئولان و مراکز دینی می باشد، چنان که شاهدی است .
بر پیشتازی و تیز بینی و همت جدی دانشمندان مسیحی و یهودی غرب در خصوص کار علمی مربوط به قرآن و معارف اسلام. پس از فلوگل کتب معجم الفاظ قرآن توسط مسلمانان تدوین شد، مانند:
«مفتاح کنوز القرآن»، «فتح الرحمن»، «کتاب ترتیب زیبا» و... البته برخی(40) شش کتاب معجم الفاظ قرآن را که توسط مسلمانان قبل از فلوگل تألیف شده، نام می برند که احتمالاً رواج چندانی نیافتند.
ب: اکنون عالم و محقق و نویسنده و طلبه ای نیست که در منزل خود کتاب المنجد را به عنوان پل فهم واژه های قرآن و حدیث نداشته باشد.
و شاید بتوان گفت که میزان بهره بری مسلمانان به این کتاب برای فهم معارف اسلامی خیلی بیشتر از مراجعه عرب های غیر مسلمان برای درک مفاهیم واژه های عربی است.
کتاب المنجد اثر دو کشیش مسیحی به نام های «استاد کرم بستانی» و «پدر کلیسایی پولس موترد» می باشد.
ج: کشیشان و دانشمندان مسیحی به تألیف لغت نامه های مستقل عربی اکتفا نکردند، بلکه کوشیدند سهمی در تغییر و تکمیل علمی لغت نامه هایی داشته باشند که لغویین بزرگ مسلمان آنها را برای تبیین مفاهیم قرآن و سنت نگاشته اند.
کتاب القاموس المحیط از کهن ترین و رایج ترین و معتبرترین کتاب های لغت عربی است که در اوایل قرن نهم هجری توسط علامه «مجد الدین محمد بن یعقوب فیروزآبادی (817-729)» تألیف شده و در دسترس محققان و عالمان و اسلام شناسان قرار داده شده است.
کشیشان مسیحی در کلیساها نسبت به تبیین و ترویج معارف اسلامی احساس تکلیف کرده و کتابی را با انگیزه ترویج قرآن و اسلام تألیف شده و در دستور کار اصلاح و تکمیل قرار دادند.
انجام این مسئولیت سنگین را کشیش توانمندی به عهده گرفت که دوره فلسفه لاهوت و شریعت و فقه کلیسا راگذرانده بود.
جلب توجه برای علمای اسلام و طلاب و محققان حوزه های علمیه و دانشکده ای الهیات است که بدانند غربیان مسیحی و یهودی تا چه اندازه به موضوعات قرآنی ما توجه کرده اند.
و درباره چه موضوعاتی مطالعه و تحقیق و قلم فرسایی کرده اند که حتی برخی از ما مسلمانان آن مقدار کار و همت علمی نداشته ایم.
سوال : چرا شرق شناسان مسیحی و یهودی گزینش هدفمندی را درموضوعات تحقیقی قرآن داشته اند؟
کمتر مستشرق و پژوهش گر غربی را می توان یافت که بدون انگیزه خاص و جهت گیری قبلی و کاملا بی طرفانه و صرفا به سبب علاقه به آشنایی با معارف قرآن مسلمان، عمر خویش را وقف پژوهش های قرآنی کرده باشد.
از آن مهم تر، دولت ها و مراکز پشتیبانی کننده مالی این گونه پژوهش گران اعم از اراده های دولتی وزارت خارجه کشورهای غربی یا دانشگاه های دولتی یا کلیساها یا مؤسسات خیریه، غربی با چه انگیزه ای بخشی از بودجه مورد نیاز ملت خویش را از مردم سلب کرده و به پژوهش های قرآنی تخصیص می دهند؟
البته نمی خواهیم در آغاز، بدبینانه قضاوت کنیم. اما عقل انسان به روشنی درک می کند که شیوه این پژوهش های قرآنی مستشرقان در غرب قطعا به گونه ای طراحی شده که منافعی برای کارگردانان و طراحان و پشتیبانان این پروژه ها در بر دارد.
عناوین مقالات و کتاب هایی که از مستشرقان نام برده شده به خوبی روشن گر این جهت گیری استعماری یا صلیبی ضد اسلامی است.
عناوینی از مستشرقان و قرآن پژوهان غربی، که دستور کار پژوهشی خود قرار داده اند در چهار محور زیر قابل دسته بندی است:
الف - تشکیک در نبوت پیامبر اکرم(ص) و انکار نزول وحی بر ایشان.
ب اثبات بی برنامگی جمع و تدوین کتاب آیات قرآن و تردید در اینکه قرآن موجود همان آیات قرائت شده توسط پیامبر اکرم(ص) است.
ج. اشکال در ساختار قرآن کریم و ایراد اشکال های ادبی بر کلمات آن.
د. اشکال های فراوان بر آموزه ها و معارف و محتوای آیات قرآن کریم در ابعاد عقیدتی، فلسفی، حقوقی، سیاسی اخلاقی و مانند آن.(41)
حجم انبوه آثار قرآن پژوهی، قرآن شناسان غربی در سطح جهان و تأثیر گذاری منفی آن بر اذهان تشنه جامعه بشری و اسلامی، نقدی علمی را می طلبد.
تا حق را از باطل تفکیک و پاسخی منطقی به اشکال های مستشرقان ارائه و معارف ناب قرآن را به جامعه بشری برساند.
9- بیان شبهات متعدد قران توسط شرق شناسان قرآن ستیز
در بیان مفاهیم قرانی و علوم قرانی سو استفاده و شبها ت زیادی به قران از طرف شرق شناسان مسییحی و یهودی و غربی ها بیان شده است که د ر اینجا سه مورد آن را اجملا بیان می کنیم.1- شبهه نسخ آیات قرآن
مسأله «نسخ» از قدیمی ترین مسائل علوم قرآن است که ریشه در آیات قرآن و احادیث دارد. مفهوم نسخ از مفاهیمی است که در طول تاریخ تطوراتی داشته است.
و در همین راستا دیدگاههای دانشمندان نیز در قبول و انکار آن و شمارگان آیات منسوخ متحوّل شده است.
از آمچا که نسخ یکی از مسائل مهم و کاربردی در مطالعات قرآنی مسأله نسخ است در این مسأله دیدگاههای متفاوتی در بین اندیشمندان اسلامی وجود دارد.
شرق شناسان غربی از این تفاوت آراء و تفاوت دیدگاه های اندیشمندان اسلامی سو اسستفاده کرهاند و شبهاتی را وارد نموده اند.
این شبهات شرق شناسان غربی در رابطه با نسخ آیات قرآن از جدیترین شبهاتی است که در آثار مختلف آنها دیده میشود.
این شبهات، حقانیت کلام خدا را مورد خدشه قرار داده و زمینه‌ساز تزلزل در اعتقادات مسلمانان و به‌خصوص نسل جوان شده است؛
در حالیکه شرق شناسان غربی بدون توجه به معنای نسخ بر اساس پیش‌فرض‌ها و انگیزه‌های خاص وارد این بحث شده‌اند. و مسأله نسخ را دستاویزی برای طرح شبهات گوناگون خود کرده‌اند.
در حالی که قرآن کریم کتابی است آسمانی که به طور کامل بدون کم و کاستی به ما رسیده است و هیچ گونه تناقضی در آن نیست و از آنجایی که منبع اصلی فقه است.
تصور اختلاف قرآن و فقه نیز بی معنا است و البته برخی احکام از منابع دیگر فقه استخراج شده‌اند. همچنین نسخ مصطلح مصداق خارجی یا ندارد یا بسیار کم است .
وتبدیل حکم در این موارد بر اساس حکمت و ضابطه خاص خود ایجاد شده است. و طبق نظریه نسخ مشروط و تمهیدی اصلاً مجالی برای طرح هیچ کدام از شبهات نمی‌ماند.
2- شبهه عدم تناسب و پیوستگی در آیات قرآن.
تنها به دو مورد از کسانیکه به عدم پیوستگی آیات قرآن اشاره دارد ااکتفا می کنیم.
1. ریچارد بل
ریچارد بل، مستشرق اروپایی و کسی که ترجمه ای تفسیری را از قرآن به انگلیسی به عمل آورده، از ناپیوستگی قرآن سخن گفته و برای آن دلیل تاریخی ذکر کرده است.
وی در مقدمه ترجمه خود بر قرآن می نویسد: «یکی از ویژگی های اصیل سبک قرآن این است که جسته جسته است. به ندرت می توان در طول بخش عمده ای از یک سوره، اتساق و انسجام معنایی مشاهده کرد»(42)
2- .تئودور نولدکه
نولدکه، مستشرق آلمانی، در مقاله خود در دایرة المعارف بریتانیکا ذیل ماده «قرآن» می نویسد: «با اینکه این کتاب از جنبه زیبایی و هنری در مقام اول است،.
اما ربط ضروری، چه در تعبیر یا در تسلسل حوادث، بیشتر مواقع در آن مفقود است» (43)
وی در ادامه، ساختار قرآن کریم را بدین اعتبار که ساختار قصصی و فاقد تسلسل در طریقه اخبار و سیر است، مورد انتقاد قرار داده، می گوید:
«قصص قرآن از هم گسسته است تا آنجا که فهم آنها بر کسی که این قصه ها را از منابع دیگر اخذ نکرده باشد، دشوار می نماید
هم چنین او تکرار برخی از الفاظ و عباراتی را که در نظرش ناموجه می نماید، مورد انتقاد قرار داده است.
نولدکه به کثرت انتقال قرآن در خطاب هایش از صیغه ای به صیغه دیگر و از حالتی به حالت دیگر (مثلاً از غیبت به خطاب و از ظاهر به مضمون) اشاره کرده و این امر را برای خرده گرفتن از قرآن مغتنم شمرده است (44)
اما آنچه مسلم است این است که: مستشرقان هیچ توجهی به نظام خاص «متن کتاب آسمانی» و نحوه «جمع آوری و تدوین قرآن» نداشته اند وعملا درکی در این مورد ندارند.
اما به رغم اینکه آیات سوره های قرآن به ظاهر پراکنده و هر یک مشتمل بر موضوعات متفاوت است،
با توجه به احاطه علمی، حکمت و هدف داری خداوند،. متن قرآن دارای هم گرایی موضوعی و محتوایی در راستای هدف تربیتی و هدایتی خویش است و عناصر محتوایی قرآن همانند اجزای یک ساختمان به هم پیوسته و ناظر به یک دیگر است
عدم تفکیک سبک گفتاری قرآن از سبک نوشتاری و عدم توجه به ظرافت های هنری قرآن و تنوع موضوعی قرآن در راستای هدایت و تربیت، موجب اینگونه اشکالات مستشرقان شده است.
3- شبهه اختلاف و تناقض در قرآن
یکی از وجوه اعجاز قرآن که از صدر اسلام تاکنون مورد توجّه دانشمندان بوده است، اعجاز آن در پیراستگی از اختلاف است. اثبات اعجاز قرآن در پیراستگی از اختلاف، بر پیش‌فرض‌ها و مقدّماتی استوار است.
مستشرقان غربی و قرآن‌پژوهان مسیحی، چون به مشاهده تناقض‌های فراوان در عهدین وکتاب‌های مقدّس خود عادت کرده‌اند، بر اساس همان عادت، انتظار وجود تناقض‌های فراوان در کتاب آسمانی مسلمانان داشتند. لذا به جستجو برای یافتن موارد آن در قرآن کریم پرداختند.
صرف‌نظر از انگیزه‌های ستیزه‌جویانه با قرآن و پیامبر(ص) و خاستگاه (یا منشاء) به وجود آمدن توهّم اختلاف، علّتی که باعث شده است عدّه‌ای با قصد یا بدون قصد، گمان یا اعتقاد پیدا کنند که در آیات قرآن کریم اختلاف و تناقض وجود دارد،
در نظر نگرفتن مبانی و قواعد صحیح در تفسیر آیات قرآن است، در حالیکه فهم و تفسیر قرآن نیازمند اتّخاذ مبانی و قواعد مبتنی بر بدیهیّات عقلی، قطعیّات و مسلّمات شرعی و ارتکازات عقلایی است.
و تنها بر مبنای استحسان و قیاس نمی‌توان به تفسیر آیات پرداخت و تفسیری که بر پایه غلط و بدون در نظر گرفتن مبانی و قواعد صحیح باشد، نتیجه‌ای جز بدفهمی و اختلاف در تفسیر یا توهّم تناقض در آیات نخواهد داشت(45)
با ملاحظه آثار خاور‌شناسانی که در آیات قرآن دچار توهّم تناقض شده‌اند، معلوم میشود بسیاری از آنان تنها به تحلیل سطحی محتویات قرآن اکتفا کرده‌اند و یا حتّی به تقطیع و جداسازی آیات از سیاق خود، برای رسیدن به هدف خود دریغ ننموده‌اند و به روش درست تفسیر آیات توجّه نداشته‌اند.
پی نوشت:
1.در تعریف شرق شناس گفته اند: شرق شناس، فردی از دیار مغرب زمین است که میراث شرق و هر آنچه به نوعی به تاریخ، زبان، ادبیات، هنر، علوم، عادات و سنن آن تعلق دارد، بررسی می کند.2..یُریدُون لِیُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأفْواِهِهم والله مُتِمُّ نُوُرِهِ وَلَو کَرِهَ الکَافِروُنَ؛ صف (61): 8.
3. Hartmut Buzin.
4.نظری اجمالی بر ترجمه های لاتینی قرآن: ترجمان وحی، ش7، ص 35 و 36.
5.ر.ک: انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ص 215 ـ 216.
6.John Damas Cus.
7. de haeresibus.
8. محمد در اروپا، ص 182.
9. سیر تاریخی و ارزیابی اندیشه شرق شناسی، ص 84 ـ 85؛ ر.ک: محمد در اروپا، ص 182؛ تطور الاستشراق فی دراسة التراث العربی، ص 25.
10. مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالات ص 121
11.ولایت فقیه، ص 10.
12.مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالات ، صفحه 131
13. صحیفه امام، ج 8، ص 449 ـ 450.
14. نقش کلیسا در ممالک اسلامی، ص 106.
15.مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالات ، صفحه 137
16. ولایت فقیه، ص 10.
17. همان، ص 128؛ ر.ک: صحیفه امام، ج 6، ص 158، و ج 8، ص 450.
18. صحیفه امام، ج 4، ص 317.
19.مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالات، صفحه 123
20.Sir Denson Ross.
21.مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالاتصفحه 125
22. محمد خاتم پیامبران، ج2، ص 281.
22. من الشرق والغرب نظرات استشراقیة فی الإسلام، ص 8، به نقل از المحمدیه، ص 20.
23. درآمدی بر تاریخ قرآن، ص 45.
24. حیاة محمد، ص 141.
25. نگرش تاریخی بر رویارویی غرب با اسلام، ص 79.
26. برای آگاهی بیشتر ر.ک: برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان، (تفاهمات و سوء تفاهمات)، ص 139؛ محمد در اروپا، ص 166؛ تراث الإسلام، ج1، ص 37؛ رؤیة الاسلامیة للاستشراق، ص 28؛ نقش کلیسا در ممالک اسلامی، ص 34.
27. Confutatio Falsi Iibris Quem Mhamdes arabs.
28.ر.ک: دفاع از قرآن در برابر آرای خاورشناسان، ص 11.
29.مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالات صفحه 126
30. همان، ص 209.
31. نسخه های بیش از 110 نوع از این ترجمه ها در مرکز ترجمه های قرآن به زبان های خارجی در قم موجود است (به نقل از مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 39).
32. کتاب شناسی جهانی ترجمه های ترجمه های قرآن، ص 59. هفده نوع از این ترجمه ها در مرکز ترجمه های قرآن در قم نگهداری می شود.
33. قرآن ناطق، ج 1، ص 205.
34. تاریخ حرکة الاستشراق، ص 98.
35. همان.
36. نقد الخطاب الاستشراقی، ص 44.
37. اهداف مطالعات اسلامی؛ به نقل از: روزنامه کار و کارگر، به تاریخ: 30 / 10 / 1377.
38. المعجم المفهرس، ناشر دارالکتب المصریة، مقدمه ناشر منصور فهمی.
39. محمد فؤاد عبد الباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، مقدمه.
40. بیدار فر، محسن، ترتیب معجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، انتشارات بیدار، 1372، ص د، مقدمه.
41. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 71.
42.خرمشاهی، ذهن و زبان حافظ، 45.
43.نولدکه، ماده قرآن در Ency, Brit. Edition, 11؛ علی الصغیر المستشرقون والدراسات القرآنیه، 24ـ25؛ همو، خاورشناسان و پژوهش های قرآنی، 37ـ39، مجله رسالة الاسلام، سال 9، ش1، ص64؛ بی آزار شیرازی، قرآن ناطق، 378.
44. همان
45.ر.ک؛ شراره، 1416ق.: 61.
نتیجه:
از مجموع مباحثی که در این مقاله مطرح شد به دست آمد که یکی از مهم‌ترین اهداف مطالعات اسلامی در غرب، تحریف اسلام و معارف قرآنی بوده است.که به منظور دورسازی مسلمانان از آن، توسط شرق‌شناسان صورت پذیرفته است و امام(رحمةالله) در موارد متعددی بر آن تأکید دارد.
یکی از کارهای نافرجام شرق‌شناسان در این مورد، تلاش آنان به منظور دست‌یابی شبهه وارد کردن به آیات الهی و تفسیر به رای کردن و نوشتن معجم های معرفی بد پیامبر به غربی ها ؛ تلاشی که هیچ‌گونه نتیجه‌ای برای شرق‌شناسان جز رسوایی در پی نداشته است.
شاید آخرین حربه های قرآن ستیزان در عصر حاضر ناتوانی پاسخگویی به سولات دین است.لذا در عین ناتوانی کسانی را اجیرمی کنند تا عملا به مقدشات و قران بی احترامی کنند یا آنش بزنند.
منابع:
http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_114668/خطای روشی شرق شناسان در خصوص قرآن از دیدگاه امام خمینی رحمة اللهhttps://hawzah.net/fa/Magazine/View/6436/6921/83493
https://www.farsnews.ir/news/13950221001602
http://qkh.journals.miu.ac.ir/article_2460.html
https://hawzah.net/fa/Article/View/95860
http://www.saqeb1.blogfa.com/post/10
