مقدمه:
در قرآن کریم افراد زیادی لعنت شده اند: در قرآن افراد زیادی بخاطر گناهان مختلف، مورد لعن قرار گرفته اند؛ «لعن» در اصل به معنی طرد و دور ساختن از رحمت، آمیخته با خشم و غضب است، با اینکه رحمت خداوند شامل همه چیز می شود؛وَ رَحمَتی وَسعَت کُلّ شَیی و رحمت من بر هر چیزی گسترده است(1) ولی انسان بخاطر سوء انتخاب خود به جایی می رسد که همچون توپ دربسته در اقیانوس رحمت الهی قرار دارد اما ذرّه ای آب رحمت را به درون خود نمی پذیرد. این افراد پس از توضیحاتی ذکر خواهد شد.
لعن در لغت راندن و دور کردنیا راندن و دورکردن از خوبی‌ها‌‌ست.(2) لعن اگر در سخن خدا باشد به معناى دور کردن از رحمت است و اگر از طرف مردم باشد به معناى دور‌شدن است
در این مطلب یاد آوری می کنیم که خداوند متعال امر به لعن نکرده، ولی خود در قرآن کریم کسانی را لعن کرده است.همچنین به این سوال پاسخ خواهیم داد که در قرآن چه کسانی مورد لعن قرار گرفته اند.
در قرآن چه کسانی مورد لعن قرار گرفته اند؟
به طور کلی سه گروه لعن شدگان داریم.
در قرآن عناوینی که مورد لعن قرار گرفته‌است ، بر سه گونه است :1- کفار
آیات و عناوینی که مخصوص کفار و سایر ادیان است .
2- منافقین
آیات و عناوینی که مخصوص منافقین است ، یا در مورد منافقین شناخته شده نازل شده است .
3- مسلمانان
آیات و عناوینی که شامل سایر مسلمانان «کسانی که اهل سنت آنان را منافق نمی‌دانند» - و از جمله گروهی از صحابه- نیز می‌شود
گروه اول:
لعن شدگانی که مخصوص کفار و غیر مسلمانان است :1- کفار و مشرکین :
1. بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفْرِهِمْ (3) خداوند آنان (یهودیان دشمن رسول خدا) را به سبب کفرشان لعنت کرده است2. فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْکَافِرِینَ(4) پس لعنت خداوند بر کافران باد
3. إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ(5) کسانی که کافر شدند و در حال کفر مردند لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر آنان باد.
4.وَلَکِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفْرِهِمْ(6) ولی خدا آنان را به علت کفرشان لعنت کرد .
5.وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْکُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِیمٌ(7)
خدا به مردان و زنان دوچهره و کافر ، آتش جهنم را وعده داده است . در آن جاودانه‌اند . آن آتش برای آنان کافی است و خدا لعنتشان کرده است و برای آنان پایدار است .
6.إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْکَافِرِینَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِیرًا(8)بدرستیکه خداوند کافران را لعنت کرده و برای آنان آتش فروزانی آماده کرده است .
7- وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِیرًا(9)
و مردان و زنان منافق پیشه و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد برده اند عذاب کند ؛ بد‌زمانه بر آنان باد ؛ و خدا بر آنان خشم نموده و لعنتشان کرده و جهنم را برای آنان آماده گردانیده و چه بد سرانجامی است .
2- گروهی از نصارا که به مباهله با رسول خدا (صلى الله علیه وآله) پرداختند :
فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ(10)پس هرکس پس از دانشی که تو را حاصل آمده در این با تو محاجه کند بگو بیایید پسرانمان را و سرانتان را و زنانمان را و زنانتان را و ما خویشان خود را و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم ؛ سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم .
3- اصحاب سبت :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ آَمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِمَا مَعَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ(11)ای کسانی که به شما کتاب داده شده است ، به آنچه فرو فرستادیم و تصدیق کننده همان چیزی است که با شماست ایمان بیاورید پیش از آنکه چهره هایی را محو کنیم و در نتیجه ایشان را به قهقری بر گردانیم یا همچنان که اصحاب سبت را لعنت کردیم آنان را نیز لعنت کنیم .
4- اهل کتابی که به دستورات پیامبران ایمان نیاورده کافر شدند :
1- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ آَمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِمَا مَعَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ(12)ای کسانی که به شما کتاب داده شده است ، به آنچه فرو فرستادیم و تصدیق کننده همان چیزی است که با شماست ایمان بیاورید پیش از آنکه چهره هایی را محو کنیم و در نتیجه ایشان را به قهقری بر گردانیم یا همچنان که اصحاب سبت را لعنت کردیم آنان را نیز لعنت کنیم .
2.لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ(13)
از میان فرزندان اسرائیل آنان که کفر ورزیدند به زبان داوود و عیسی بن مریم مورد لعنت قرار گرفتند . این کیفر به خاطر آن بود که عصیان ورزیده و تجاوز می‌کردند .
5-کسانی که به جبت و طاغوت ایمان آورده و می‌گفتند کفار از مسلمانان هدایت شده‌ترند :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیبًا مِنَ الْکِتَابِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَیَقُولُونَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا هَؤُلَاءِ أَهْدَى مِنَ الَّذِینَ آَمَنُوا سَبِیلًا * أُولَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَمَنْ یَلْعَنِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ نَصِیرًا(14)آیا کسانی را که از کتاب نصیبی یافته‌اند ، ندیدی ؟ که به جبت و طاغوت ایمان دارند و درباره کسانی که کفر ورزیده اند می گویند : اینان از کسانی که ایمان آورده اند راه یافته‌ترند * اینانند که خدا لعنتشان کرده و هرکه را خدا لعنت کند هرگز برای او یاوری نخواهی یافت .
6- شیطان :
1- وَإِنْ یَدْعُونَ إِلَّا شَیْطَانًا مَرِیدًا * لَعَنَهُ اللَّهُ ... (15) ... و جز شیطان سرکش را نمی خوانند ؛ خدا لعنتش کند ...2. قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا لَکَ أَلَّا تَکُونَ مَعَ السَّاجِدِینَ * قَالَ لَمْ أَکُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ * قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ * وَإِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلَى یَوْمِ الدِّینِ(16)
فرمود : ای ابلیس ؛ تو را چه شده است که با سجده‌کنندگان نیستی ؟ گفت من آن نیستم که برای بشری که او را از گلی خشک از گلی سیاه و بدبو آفریده‌ای سجده کنم ! فرمود : از این مقام بیرون شو که تو رانده شده‌ای ؛ و تا روز جزا بر تو لعنت باشد .
3.قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعَالِینَ * قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ * قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ * وَإِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلَى یَوْمِ الدِّینِ(17)
فرمود : ای ابلیس ، چه چیز تو را مانع شد که برای چیزی که به دستان قدرت خویش خلق کردم ، سجده آوری ؟ آیا تکبر نمودی یا از برتران بودی؟ گفت من از تو بهترم ؛ مرا از آتش آفریدی و او را از گل آفریده‌ای ! فرمود : پس از آن مقام بیرون شو که تو رانده‌ای ؛ و تا روز جزا لعنت من بر تو باد .
7- کسانی که خداوند بر آنان غضب گرفت و آنان را مسخ کرد :
قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذَلِکَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِیرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ ... (18)
بگو آیا شما را به بدتر از صاحبان این کیفر در پیشگاه خدا خبر دهم ؟ همانان که خدا لعنتشان کرده است و از آنان بوزینگان و خوکان پدید آورده و آنان که طاغوت را پرستش کردند ...
8- یهودی که می‌گفتند دست خدا بسته است !
وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا ... (19)ویهود گفتند : دست خدا بسته است ؛ دست‌های خودشان بسته باد و به سزای آنچه گفتند لعنت شدند ...
9- قوم عاد :
وَتِلْکَ عَادٌ جَحَدُوا بِآَیَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ * وَأُتْبِعُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ(20)و این قوم عاد بود که آیات پروردگارشان را انکار کردند و فرستادگانش را نافرمانی نمودند ، و به دنبال فرمان هر زورگوی ستیزه جوی رفتند ؛ و در این دنیا و روز قیامت ، لعنت بدرقه آنان گردید ...
10- فرعون ، لشکرش و بزرگان قومش از جمله هامان:
وَقَالَ فِرْعَوْنُ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرِی فَأَوْقِدْ لِی یَا هَامَانُ عَلَى الطِّینِ فَاجْعَلْ لِی صَرْحًا لَعَلِّی أَطَّلِعُ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّی لَأَظُنُّهُ مِنَ الْکَاذِبِینَ * وَاسْتَکْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَیْنَا لَا یُرْجَعُونَ * فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِی الْیَمِّ فَانْظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِینَ * وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا یُنْصَرُونَ * وَأَتْبَعْنَاهُمْ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ هُمْ مِنَ الْمَقْبُوحِینَ(21)فرعون گفت : ای بزرگان قوم ، من جز خویشتن برای شما خدایی نمی‌شناسم ؛ پس ای هامان ، برایم بر گل آتش بیافروز و برجی برای من بساز ؛ شاید به خدای موسى اطلاع یابم ؛ و من جدا او را از دروغگویان می‌پندارم .
و او و سپاهیانش در آن سرزمین به ناحق سرکشی کردند و پنداشتند که به سوی ما بازگدانیده نمی‌شوند .
و او و سپاهیانش را فرو گرفتیم و آنان را در دریا افکندیم ، بنگر که فرجام کار ستمکاران چگونه بود ؛ و آنان را پیشوایانی که به سوی آتش می‌خوانند گردانیدیم ، و روز رستاخیز یاری نخواهند داشت ؛ و در این دنیا لعنت بدرقه آنان کردیم و روز قیامت آنان از جمله زشت رویانند .
11- قوم فرعون :
... فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِیدٍ * یَقْدُمُ قَوْمَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ * وَأُتْبِعُوا فِی هَذِهِ لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ(22)ولی از فرمان فرعون پیروی کردند ، و فرمان فرعون صواب نبود ؛ روز قیامت پیشاپیش قومش می‌رود و آنان را به آتش در می‌آورد ؛ و دوزخ ورودگاه بدی برای واردان است . و در این دنیا و روز قیامت به لعنت بدرقه شدند ، و چه بد عطایی نصیب آنان می‌شود .
12.امت‌های جهنمی :
1.قَالَ ادْخُلُوا فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِی النَّارِ کُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا ... (23)می‌فرماید در میان امت هایی از جن و انس که پیش از شما بوده‌اند داخل آتش شوید ، هر بار که امتی در آتش در آید همکشیان خود را لعنت کند .
2.وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَوَدَّةَ بَیْنِکُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا ثُمَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَیَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضًا وَمَأْوَاکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُمْ مِنْ نَاصِرِینَ(24)
و (ابراهیم) گفت : جز خدا فقط بت هایی را اختیار کرده‌اید که آن هم برای دوستی میان شما در زندگی دنیاست ؛ آنگاه روز قیامت بعضی از شما بعضی دیگر را انکار و برخی از شما برخی دیگر را لعنت می‌کنند و جایتان در آتش است و برای شما یاورانی نخواهد بود .
13.بنی‌اسرائیلی که پیمان الهی را شکستند :
وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ ... فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ ... (25) در حقیقت خدا از فرزندان اسرائیل پیمان گرفت ... پس به سزای پیمان شکستنشان لعنتشان کردیم ...گروه دوم : عناوینی که مربوط به مسلمانان منافق است :
1- منافقین:
1.وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْکُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِیمٌ(26)خدا به مردان و زنان دوچهره و کافر آتش جهنم را وعده داده است . در آن جاودانه‌اند . آن آتش برای آنان کافی است و خدا لعنتشان کرده است و برای آنان پایدار است .
2.لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ ... * مَلْعُونِینَ ...(27)
اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان مرضی است و شایعه افکنان در مدینه باز نایستند ... * آنان لعنت شدگانند ...
3.وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِیرًا(28)
و مردان و زنان منافق‌پیشه و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد برده‌اند عذاب کند ؛ بدٍ زمانه بر آنان باد ؛ و خدا بر آنان خشم نموده و لعنتشان کرده و جهنم را برای آنان آماده گردانیده و چه بد سرانجامی است .
2- کسانی که در دل‌هایشان بیماری است و کسانی که در مدینه شایعه پراکنی می‌کردند :
لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ ... * مَلْعُونِینَ ... (29) اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان مرضی است و شایعه‌افکنان در مدینه باز نایستند ... * آنان لعنت شدگانند ...در مورد کسانی که در دل‌هایشان بیماری است ، در کتب اهل سنت ، تفسیر‌های مختلفی گفته شده است ،
مقصود از مرض دوست داشتن زنا است !
3- کسانی که در صلح حدیبیه به خدا گمان بد بردند :
وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِیرًا(30)و مردان و زنان منافق پیشه و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد برده‌اند عذاب کند ؛ بد‌زمانه بر آنان باد ؛ و خدا بر آنان خشم نموده و لعنتشان کرده و جهنم را برای آنان آماده گردانیده و چه بد سرانجامی است .
مخاطبین در این آیه ، طبق روایات اهل سنت چند قبیله نزدیک مدینه هستند
گروه سوم : عناوینی که شامل مسلمانان غیر منافق نیز می‌شود :
کسانی که خدا و رسولش را بیازارند ، مرد در لعن اگر دروغ بگوید ، شجره ملعونه ، کسانی که حقایق دینی را بعد از آنکه نازل شد ، از مردم پنهان کنند ، ظالمان ،پیمان‌شکنان و فساد کنندگان در زمین و قطع کنندگان رحم ، کسی که زنان پاکدامن را به بی‌عفتی متهم کند ، کسی که از روی عمد مسلمانی را بکشد ، بزرگانی از امت‌ها که در جهنم عذاب می‌شوند ، دروغگویان
1- کسانی که خدا و رسولش را بیازارند :
إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآَخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا(31)بی گمان کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می‌رسانند خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابی خفت آور آماده ساخته است .
ظاهر آن است که این آیه عام است ، برای هر کسی که آن حضرت را به هر صورتی بیازارد ؛ و هر کس که آن حضرت را بیازارد خدا را آزرده است ، همانطور که هرکس از آن حضرت اطاعت کند ، خدا را اطاعت کرده است !
از عمرو بن شاس روایت شده است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) به او فرمودند : « مرا آزار دادی!»
گفتم : ای رسول خدا ! دوست ندارم که شما را آزار دهم ! فرمودند : هرکس علی را آزار دهد ، مرا آزرده است !
شبیه این روایت را علمای دیگر اهل سنت از جمله احمد بن حنبل در مسند خویش نقل کرده‌اند :
مشخص است که این صحابی ، رسول خدا (صلى الله علیه وآله) را آزار داده است و مشمول عموم این آیه می‌شود .
2- مردی که در لعان دروغ بگوید :
1.وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِنْ کَانَ مِنَ الْکَاذِبِینَ(32) و (گواهی مرد در دفعه) پنجم (در لعان) این است لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد .لعان یک حکم شرعی و مخصوص به مسلمانان است ؛ بنا بر این ، لعنت در این آیه مخصوص یک شخص مسلمان است . بنا بر این ، این آیه شامل مسلمانان غیر منافق نیز می‌شود .
3- شجره ملعونه :
وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْنَاکَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْآَنِ ... (33)و آن رویایی را که به تو نشان دادیم و درخت لعنت شده در قرآن را جز برای آزمایش مردم قرار ندادیم ...
شَجَره مَلْعونه به‌معنای درختِ لعنت‌شده، واژه‌ای قرآنی است که یک‌بار در قرآن به‌کار رفته است.
بر اساس دیدگاه مفسران، خدا این درخت را به پیامبر(ص) نشان داده و آن را مایه فتنه، آزمایش و تهدید مردم دانسته است. منابع تفسیری، مصادیق مختلفی مانند زَقّوم، بنی‌امیه، یهود و طاغوت برای آن بیان کرده‌اند.
4- کسانی که حقایق دینی را بعد از آنکه نازل شد از مردم پنهان کنند :
إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتَابِ أُولَئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ(34)کسانی که نشانه های روشن و رهنمودی را که فرستادیم بعد از آنکه برای مردم در کتاب توضیح داده‌ایم نهفته می دارند ، آنان را خدا لعنت کرده و لعنت کنندگان لعنتشان کنند .
بخاری در صحیح خویش روایتی از ابوهریره نقل می‌کند که نشان می‌دهد او ترس داشت ، جزو کسانی باشد که این آیه شامل حال او می‌شود !
5- ظالمان :
در بسیاری از آیات قرآن کریم ، ظالمان را مورد لعن قرار داده است1. وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ * أُولَئِکَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَالْمَلَائِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ
و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمی‌کند ؛ آنان سزایشان این است که لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگی بر آنان است . (35)
2. فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ(36) پس آواز دهنده ای در میان آنان آواز در می‌دهد که لعنت خداوند بر ستمکاران باد .
3.أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ(37) هان لعنت خدا بر ستمگران باد .
4. یَوْمَ لَا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّار(38) روزی که ستمگران را پوزش‌طلبی‌شان سودی نمی‌دهد و برای آنان لعنت است و برایشان بد‌فرجامیِ آن سرای است .
ظالمان در قرآن چه کسانی هستند
در قرآن گروه‌های مختلفی به عنوان ظالم معرفی شده‌اند که بعضی از آنها به نص آیه قرآن در ابتدا مومن بوده‌اند :ا. مومنینی که کافران را به عنوان ولی خویش بگیرند :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آَبَاءَکُمْ وَإِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَى الْإِیمَانِ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ(39)ای کسانی که ایمان آورده‌اید ، اگر پدارنتان و برادرانتان کفر را بر ایمان ترجیح دهند ، آنان را به دوستی مگیرید ، و هر کس از میان شما آنان را به دوستی گیرد ، آنان همان ستمکارانند .
إِنَّمَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَأَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِکُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ(40)
قطعا خداوند شما را از دوستی کسانی باز می‌دارد که در دین با شما جنگ کرده و شما را از خانه‌هایتان بیرون رانده و در بیرون راندنتان با یکدیگر همپشتی کرده‌اند ، و هر کس آنان را به دوستی گیرد ، آنان همان ستمگرانند .
ب. مومنینی که دیگران را به سخره گیرند ، یا آنان را به نام یا القاب زشت بخوانند :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ(41)ای کسانی که ایمان آورده‌اید ، نباید قومی از شما قوم دیگر را ریشخند کند ، شاید آنها از اینها بهتر باشند ، و نباید زنانی ، زنان دیگر را (ریشخند کنند) ، شاید آنها از اینها بهتر باشند ؛
و از یکدیگر عیب نگیرید ، و به همدیگر لقب‌های زشت مدهید ، چه ناپسندیده است که پس از ایمان نام کفر آمیز بگذارید ؛ و آنها که توبه نکنند ، ظالم و ستمگرند .
ج. هر کس از حدود الهی تجاوز کند :
وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ(42) و هر کس از حدود خدا ، تجاوز کند ، پس آنان همان ظالمان هستند .و حدود الله نیز همانطور که در تفاسیر و روایات اهل سنت آمده است ، به معنی طاعت خداوند است :
بنا بر این هر کس از اطاعت خدا ، خارج شود ، ظالم است ، و هرکه ظالم بود ، ملعون ، خواه صحابی و خواه غیر صحابی ؛ و هر کدام از صحابه که معصیت خداوند کرده باشند ، داخل در این لعن خواهند بود .
د. هر کس به غیر آنچه خداوند نازل کرده حکم نماید :
وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُون(43) و کسانی که به موجب آنچه خداوند نازل کرده داوری نکرده‌اند ، آنان خود ستمگرانند .طبق مدارک اهل سنت ، ممکن است یکی از صحابه ظالم باشد ، و طبق آیه قرآن هرکسی که ظالم باشد ، مورد لعن الهی قرار می‌گیرد .
6- پیمان‌شکنان و فسادکنندگان در زمین و آنان که آنچه خدا دستور وصل آن را داده (صله رحم) قطع کنند :
1.وَالَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولَئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ(44)و کسانی که پیمان خدا را پس از بستن آن می‌شکنند و آنچه را خدا پیمان به پیوستن آن فرمان داده می‌گسلند و در زمین فساد می کنند ، بر ایشان لعنت است و بدفرجامی آن سرای ایشان را است .
2.فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ * أُولَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ
پس امید بستید که چون برگشتید در زمین فساد کنید و خویشاوندی‌های خود را از هم بگسلید * اینان همان کسانی هستند که خدا آنان را لعنت کرده و ایشان را ناشنوا و چشم‌هایشان را نابینا کرده است .
طبق اقرار علمای اهل سنت ، این آیه لعن قاطع رحم را ، حتی از امت رسول خدا (صلى الله علیه وآله) و از کسانی که اهل سنت او را اولی الامر می‌دانند ، ثابت می‌کند .
7- کسی که زنان پاکدامن را متهم به بی‌عفتی کند :
إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآَخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ(46)بی گمان کسانی که به زنان پاکدامن بی‌خبر و با ایمان نسبت زنا می‌دهند ، در دنیا و آخرت لعنت شده‌اند و برای آنها عذابی سخت خواهد بود .
این آیه طبق روایات اهل سنت ، در ماجرای تهمت زدن صحابه به عائشه نازل شده است . و کسانی که این تهمت را به عائشه زدند ، گروهی از صحابه از جمله حسان بن ثابت ، مسطح بن أثاثة و ... بودند .
8- کسی که از روی عمد مسلمانی را بکشد :
وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا(47)و هرکس مومنی را عمدا بکشد کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم می گیرد و لعنتش می کند و عذابی بزرگ برایش آماده ساخته است .
طبق روایات اهل سنت ، این آیه ، جزو آخرین آیاتی است که نازل شد ، و شان نزول آن ، در مورد مسلمانی بود که یکی از مسلمانان را کشت ، و سپس فراری شده و مرتد گردید .بنا براین ، این آیه نیز خاص به مسلمانان است .
9- بزرگانی از امت‌ها که در جهنم عذاب می‌شوند :
وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَکُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا * رَبَّنَا آَتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا کَبِیرًا(48)و می‌گویند : پرودگارا ! ما رؤسا و بزرگتران خویش را اطاعت کردیم ؛ و ما را از راه به در کردند !
پرودگارا ! آنان را دو چندان عذاب ده و لعنتشان کن لعنتی بزرگ !
طبق روایات اهل سنت ، صحابه ، این آیه را بر بزرگانی از مسلمانان و صحابه تطبیق کرده‌اند ؛ از جمله محمد بن ابی بکر که این آیه را بر تبعیت از عثمان تطبیق می‌کرد :
10-دروغگویان
فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ(49)پس هرکس در باین پس از دانشی که تو را حاصل آمده با تو محاجه کند بگو بیایید پسرانمان را و پسرانتان را و زنانمان را و زنانتان را و ما خویشان خود را و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم ؛ سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم
در بسیاری از تفاسیر اهل سنت ، در ذیل این آیه چنین آورده شده است که :«ثم نبتهل» ثم نتباهل بأن نقول بهلة الله على الکاذب منا ومنکم
مباهله می‌کنیم ، یعنی می‌گوییم نفرین خدا بر دروغگو چه از ما و چه از شما !بنا بر این دروغگو چه مسلمان و چه غیر مسلمان مورد لعن قرار می‌گیرد .
نتیجه:
لعن شامل کسی است که از رحمت و مغفرت خداوند رانده شده و گاهی در معرض عذاب الهی قرار گرفته است. خدای رحمان برای لعنت شدگان، در قرآن مولفه‌هایی ذکر کرده است.لذا کسانی که از جهاد در راه خدا سرپیچی کرده و همانند شیطان متکبر است و فرمان‌های الهی را انجام نمی‌دهد، ملعون هستند.
همچنین منافقان در زمره لعن شدگان الهی هستند چرا که از کفار و مشرکان هم بدترند چون در هر موقعیتی به شکلی دیگر در می‌آیند و اصلا قابل شناسایی نیستند.
کسانیکه آیات قرآن را تحریف کرده و یا معارف و حقایق قرآن را به صورت نادرست تفسیر می‌کنند و مردم را به انحراف می‌کشانند.
و آنهایی که از حدود و احکام الهی و محرمات و حلال‌ها تجاوز کرده و مقید به این احکام نیستند که هم خود را نابود می‌کنند و هم باعث می‌شوند، ترک انجام احکام الهی عادی شود.
عده ای هم که با تدبر نداشتن در قرآن به حقایق آن نمی‌رسند و از طرفی مخالفان و دشمنان خیلی راحت می‌توانند حقایق تحریف شده را به مردمی که در قرآن تدبر ندارند را القاء کنند.
آنهایی که به زنان پاکدامن تهمت می‌زنند از لعنت شدگان درگاه الهی هستند چون هیچ چیزی مثل آبرو برای فرد مهم و با ارزش نیست.
کسانی که با علم و از راه‌های مختلف، تعمدا دیگران را می‌کشند هم از لعنت شدگان هستند.
پی نوشت:
1.سوره اعراف، آیه ۱۵۲.2. ابن منظور،لسان العرب، دارالاعلام، بیروت، ج13، ص387، ماده: «لعن».
3.سوره بقره آیه 88
4.سوره بقره آیه89
5.سوره بقره آیه 161
6.سوره نساء آیه 46
7.سوره توبه آیه 68
8.سوره أحزاب آیه 64
9.سوره فتح آیه 6
10سوره آل عمران آیه 61
11.سوره نساء آیه47
12.سوره نساء آیه47
13.سوره مائده آیه 78
14سوره نساء آیه 51 و 52
15سوره نساء آیه 117 و 118
16.سوره حجر آیات 32 تا 35
17.سوره ص آیات 75 تا 78
18.سوره مائدة آیه 60
19.سوره مائده آیه 64
20سوره هود آیات 59 و60
21.سوره قصص آیات 38 تا 42
22.سوره هود آیات 97 تا99
23.سوره أعراف آیه 38
24.سوره عنکبوت آیه25
25.سوره مائدة آیه 12 و 13
26.سوره توبه آیه 68
27.سوره أحزاب آیه60 و 61
28.سوره فتح آیه 6
29.سوره أحزاب آیه60 و 61
30.سوره فتح آیه 6
31.سوره أحزاب آیه57
32.سوره نور آیه 7
33.سوره إسراء آیه 60
34.سوره بقره آیه 159
35.سوره آل عمران آیات86 و 87
36.سوره أعراف آیه44
37.سوره هود آیه 18
38.سوره غافر آیه 52
39.سوره توبة آیه 23
41.سوره ممتحنة آیه 9
42.سوره حجرات آیه 11
42.سوره بقرة آیه 229
43.سوره مائدة آیه 45
44.سوره رعد آیه 25
45.سوره محمد آیات 22 و 23
46.سوره نور آیه 23
47.سوره نساء آیه 93
48.سوره أحزاب آیات 67 و 68
49.سوره آل عمران آیه 61
منابع:
file:///C:/Users/Montazami/Downloads/14665-f-13980118-rahnama-18-laen-va-salam.htm
http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=324824&catid=-2
https://portal.anhar.ir/node/28804#gsc.tab=0
https://www.shia-news.com/fa/news/20795
http://tahoor.com/FA/Article/View/401590
https://hedayatgar.ir/fa/news/3830
https://vareth.ir/news/95461
