مقدمه:
قرآن کتابی فوق بشری است که در آن حقایقی برای انسانها وجود دارد که به آنها نیاز دارد ، این حقایق را گاهی با چشم می بیند و در بیرون لمس می کند، حقایقی که در قالب الفاظ و کلمات بیان کرده است .هر لفظ و کلامی در قرآن دارای اشاراتی است که برای صاحبان خرد قابل توجه است و آنان را به اندیشه فرا می‌خواند.اگر چه برای عده ای هم جای تفکر و اندیشه وجود ندارد.
از جمله اشاراتی که در قرآن مورد سوال قرار می گیرد، این است که چرا خداوند به مخلوقاتش مثل بعضی میوه ها قسم خورده است؟
از جمله قسم های ق خداوند در قرآن قسم ، به زیتون و انجیر است ، حال این سوال به وجود می آید که از بین میوه هایی که در قران ذکر شده است، چرا به انجیر و زیتون قسم خورده است؟
در این مطلب راسخون به بعضی پاسخ های که مفسرین و بعضی اندیشمندان قرآنی به این سوال داده اند اشاره ای خواهیم داشت.
سوال اول:
چرا خداوند در قران به آفریده ها و مخلوقاتش قسم خورده است ؟
الف: سوگندهاى قرآن دارای حکمت و فلسفه های متعددی است که به برخی اشاره می شود.1- تأکید و بیان اهمیت امورى که خداوند براى آنها سوگند یاد کرده (جوابهاى قسم) تا مردم در آنها نیک بیندیشند و به آنها اهمیت ویژه قائل شوند.
2.براى متوجه کردن انسان به منافع و فوائد فراوان چیزهایى که به آنها سوگند یاد شده است مانند خورشید و ماه و ستارگان و شب و روز و حتى مثل انجیر و زیتون که آنها وسیله رحمت و نعمتند.
3. براى بیان واقعیت داشتن امورى که مورد انکار یا شک و تردید مردم مى باشد مانند سوگند به قیامت و فرشتگان و وجدان انسان و امثال آنها .
4. براى تعظیم و تکریم اعمال خیر و شایسته تا مردم به انجام آنها تشویق و ترغیب شوند، مانند سوگند به اسبان مجاهدان و اوقات فریضه حج و امثال آن.
پس آن طورى که از آیات قرآن و بیانات ائمه و پژوهشگران اسلامى استفاده مى شود، سوگندهاى قرآن عالى ترین وسیله جهت گرایش افکار انسان به تحقیق در ژرفاى مسائل و موجودات جهان است.
تا از رهگذر این کوشش ها و دقت ها درهاى علوم و دانشها را بسوى جامعه انسانى بگشایند. و بقول طنطاوى «سوگندهاى قرآن کلید دانشها است» . [1]
5- برخی معتقدند خداوند به چهل نوع از آفریده‌های خود سوگند یاد کرده که بیست نوع از آنها از موجودات آسمانی و عالم بالا، و بیست نوع دیگر از موجودات زمینی و عالم پایین است، و به بندگان خویش امر کرده است در همه این موجودات نیک بیندیشند.
ب: دیدگاه علماء در قسم به مخلوقات
طبرسی می‌نویسد:خداوند به هر یک از آفریده‌های خود که شگفتی‌ها و نشانه‌های توحید و صنع الهی و بدایع حکمتش را دارند سوگند یاد میکند تا بزرگی قدرت خویش و یگانگی ذات اقدسش را نشان دهد.
آلوسی می‌نویسد: سوگند به چیزی، بزرگداشت آن است.
علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه می‌فرماید: خداوند در کلام خود به بیشتر آفریدگانش مانند: آسمان ، زمین ، خورشید ، ماه ، شب ، روز ، انجیر ، زیتون و… سوگند یاد کرد؛ چون آنها وسیله رحمت و نعمتند که ذات اقدسش به بشر ارزانی داشته است.
ج: اشکال بر سوگند به مخلوقات
برخی به سوگند به مخلوقات از سوی قرآن اشکال وارد کرده‌اند که چگونه خداوند به مخلوقات قسم یاد میکند؛ در حالی که از سوگند به غیرخدا نهی شده است.سه جواب به این اشکال داده‌اند:
۱. این کلمات که به آنها قسم یاد شده است مضاف الیه هستند و در حقیقت «رب» در تقدیر است؛ مانند «و التین»؛ یعنی «و رب التین»، یا «و الشمس»؛ یعنی «و رب الشمس». در واقع، قسم به خدا است.
۲. عرب، این مخلوقات را که در قرآن به آنها قسم یاد شده است بزرگ می‌شمردند و به آنها قسم یاد می‌کردند. قرآن نیز به روش و عادت آنان سخن می‌گوید.
۳. قسم به مخلوقات و مصنوعات که نشانه کاملی بر وجود خدایند، در حقیقت قسم به خود خدا است؛ چون قسم به مخلوقات و مصنوعات، مستلزم قسم به آفریدگار و پدیدآورنده است. [2][3][4]
سوال دوم:
چرا خداوند به انجیر و زیتون قسم خورده است؟
خداى متعال در وره «تین» مى فرماید» «وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُون».[5] (قسم به تین و زیتون : دو میوه معروف انجیر و زیتون یا دو معبد بزرگ کعبه و بیت المقدس).«تین» در لغت به معنى «انجیر» و «زیتون» همان زیتون معروف است، که ماده روغنى مفیدى از آن مى گیرند.
در قرآن چند بار به تین و زیتون اشاره شده است؟
واژه «تین» در قرآن مجید، تنها در اینجا ذکر شده، در حالى که کلمه «زیتون» شش بار صریحاً در قرآن مجید آمده است.و یک بار هم به صورت اشاره، در آنجا که مى فرماید«وَ شَجَرَةً تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سَیْناءَ تَنْبُتُ بِالدُّهْنِ وَ صِبْغ لِلآکِلینَ»؛ (و درختى که از طور سینا مى روید و از آن روغن و نان خورش براى خورندگان فراهم مى گردد). [6]
واژه ی "زیتون" شش بار و تین یک بار در قرآن آمده است به این ترتیب:
زیتون/نور/آیه 35
زیتون/عبس/آیه29
زیتون/انعام/آیه -99 و آیه 141
زیتون/نحل/آیه11
زیتون/سوره تین/آیه1
تین/تین/آیه1
در همه ی موارد شش گانه به جز یک مورد هیچ سوگند و قسمی از "زیتون"در میان نیست:
در 5 آیه هیچ قسمی به زیتون نخورده است
کانّها کوکب دُرّیّ یوقد من شجره مبارکه زیتونه لا شرقیه و لاغربیه[7] فأنبتنا فیها حبا[8] و عنبا و قضبا(9) و زیتونا و نخلا[10] «و» در این آیه به معنای قسم نیست.ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و الاعناب... [11] و جنات من اعناب و الزیتون و الرمان مشتبها و غیر متشابه... [12]
و هو الذی انشأ معروشات و غیر معروشات و النخل و الزرع... و الزیتون و الرمان ... [13]در این پنج مورد خداوند از میوه ی زیتون و سودمند ی های آن در میان و همراه میوه های دیگر سخن می گوید و هیچ سوگندی به آن یاد نمی کند.
آیا منظور، سوگند به همین دو میوه معروف است یا چیز دیگر؟
اما آن تنها موردی که سوگند به زیتون هست همین یک مورد است . و در هرکجای دیگری اسم زیتون آمده است قسمی وجود ندارد.و التین و الزیتون (1)و طور سینین (2)و هذا البلد الامین (3) لقد خلقنا الانسن فى احسن تقویم (4) [14]
در این موضوع مفسران سخنان گوناگونى دارند.
1- قسم به میوه انجیر و زیتون معروف
بعضى مفسران قسم مختص به همان دو میوه معروف مى دانند . زیرا انجیر و زیتون دارای خواص غذائى و درمانى فوق العاده زیادى هستند.به همین دلیل که انجیر وزیتون دارای ارزش غذایی فراوانی است که غذاشناسان و پزشکان فوائد بسیار را برای آنها بر شمرده اند که برخی از آنها را دراینجا مطرح می کنیم:
میوه زیتون:
بی شک تمامی میوه هایی که خداوند منان آفریده، ارزشمند است، ولی نباید تردید کرد که برخی از آنها از لحاظ ارزش و خاصیت غذایی، به نوعی بر دیگری برتری دارند؛در این میان «زیتون» از جمله میوه هایی است که هم دارای خاصیت غذایی، و هم ارزش دارویی و هم منبعی برای سوخت و ایجاد روشنایی است، از برگ و هسته ی آن نیز استفاده می شود.
به گفته برخی متخصصین زیتون معجزه گراست وبرای درمان بسیاری از بیماری ها از جمله درمان نقرس، تصلب شرائین، فشار خون و دردهای عصبی موثر است.
نکته ی قابل توجه اینکه در میان مواد غذایی چه نباتی و چه حیوانی، هیچ ماده ی غذایی به اندازه ی زیتون دارای «پتاسیم» نیست، و اگر بدانیم «پتاسیم» چیست و چه نقشی در حفظ حیات ما دارد، خواهیم فهمید چرا باید زیتون را مورد توجه قرار داد.
به طور خلاصه، «پتاسیم» در سازندگی عضلات بدن و انرژی بدن موثر است و در ساختمان ترشحات غدد داخلی بدن به کار رفته است که در حفظ نیروی فعال و نشاط زندگی لازم است.
از طرفی کمبود «پتاسیم» در بدن، رشد را متوقف می سازد پلکها متورم می شود و دستگاه تنفس دچار اختلال می شود.
«پتاسیم» در فعالیت و قدرت تصفیه و شستشوی سلول های کبدی، موثر است و موجب می گردد کبد مواد سمی و اوره و اسیداوریک را بهتر وبیشتر از خون گرفته خارج نماید.
«پتاسیم» در قدرت دفعی کلیه ها نقش اساسی دارد و موجب فعالیت بیشتر کلیه ها و دفع مواد سمی از خون می گردد و بدین لحاظ «پتاسیم» را یکی از داروها و درمان کننده بیماری های کلیه می دانند.
«پتاسیم» حتی در ساختمان گلبول های قرمز خون وجود دارد و در فعالیت و سازندگی و حفظ آن اثر دارد.
غیر از پتاسیم ـ که وجودش برای ادامه ی حیات و حفظ تندرستی ما ضروری است ـ مواد معدنی دیگری چون فسفر،کلسیم، منیزیم، آهن در زیتون وجود دارد که هر کدام نقش شگرف و سازنده ای در زندگی ما دارند.
میوه انجیر
«انجیر» نیز میوه ای است که جنبه ی دارویی فراوانی دارد و چیز زائدی ندارد و تمامش خورده می شود غذای لطیف و سریع الهضم است ولینت طبع می آورد، بلغم را تحلیل می دهد و کلیه ها را پاک و سنگ مثانه را از بین می برد و راه کبد و سپرز را باز می کند و بدن را فربه می سازد.«انجیر» دارای مواد و ترکیبات غذایی و دارویی سبک و خوشخوراک است که تازه و خشک آن، گوشت، هسته و پوستش برای همه و هر سنی قابل استفاده و گواراست.
در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است: « انجیر بوی دهان را می برد، لثه ها و استخوان ها را محکم می کند، مو را می رویاند، درد را بر طرف می سازد، و با وجود آن نیاز به دارو نیست، و همچنین می فرماید: انجیر شبیه ترین میوه به میوه ی بهشتی است.»
انجیر حاوی مقدار زیادی «فسفر» می باشد که در تقویت هوش و حافظه بسیار موثر است نیز سرشار از «پتاسیم» که برای سلامتی کودکان ضعیف و کم خون و بی اشتها مفید می باشد، مقدار قابل توجهی، کلسیم دارد، که هم سازنده ی خون و استخوان و هم در ایجاد عضلات بدن و نیروی اعصاب و افزایش قدرت جسمانی موثر است.
امروزه کارخانجات بزرگ داروسازی، از مواد موجود در انجیر و خواص حیاتی آن برای ساخت داروهای لازم جهت درمان و دفع سموم بدن استفاده می کنند.
2- قسم به دمشق و بیت المقدس است
بعضى دیگر معتقدند:منظور از «تین»، کوهستانی است که « دمشق» بر بلندی آن واقع شده؛ و منظور از «زیتون» کوهستانی است که «بیت المقدس» بر بالای یکی از کوهایش بنا شده است.اطلاق نام دو میوه ی «انجیر» و «زیتون» بر این دو کوه، شاید برای این بوده که این دو میوه در این دو منطقه می روید و سوگند خوردن به این دو منطقه هم شاید به خاطر این بوده که عده ی بسیاری از انبیاء در این دو منطقه مبعوث شده اند.
و از طرفی این دو قسم با سوگندهاى سوم و چهارم که از سرزمین هاى مقدسى یاد مى کند، هماهنگ است.
3- قسم به دو کوه به نام تین و زیتون است
بعضى نیز گفته اند: نامگذارى این دو کوه به نام «تین» و «زیتون» به خاطر این است که: بر یکى از آنها درختان «انجیر» مى روید و بر دیگرى درختان «زیتون».4-قسم به دوران حضرت آدم و نوح است
بعضى نیز «تین» را اشاره به دوران آدم دانسته اند؛ چرا که لباسى که آدم و حوا در بهشت پوشیدند، از برگ درختان انجیر بود و زیتون را اشاره به دوران نوح(علیه السلام)مى دانند؛زیرا در آخرین مراحل طوفان، نوح، کبوترى را رها کرد، تا درباره پیدا شدن خشکى از زیر آب جستجو کند، او با شاخه زیتونى بازگشت و نوح فهمید طوفان پایان گرفته و خشکى از زیر آب ظاهر شده است (لذا شاخه زیتون رمز صلح و امنیت است).
5- قسم به مسجد نوح و بیت المقدس است
بعضى نیز، «تین» را اشاره به مسجد نوح(علیه السلام) که بر کوه «جودى» بنا شده مى دانند و زیتون را اشاره به «بیت المقدس».ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- التِّینُ مَسْجِدُ نُوحٍ (علیه السلام) الَّذِی بَنَی عَلَی الْجُودِیِّ وَ الزَّیْتُونُ بَیْتُ الْمَقْدِسِ. [15]
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- التِّینِ مسجد نوح است که بر جودی ساخت. وَالزَّیْتُونِ بیت المقدس است.ولى ظاهر آیه در بدو نظر، همان دو میوه معروف است، اما با توجه به سوگندهاى بعد، مناسب دو کوه یا دو مرکز مقدس و مورد احترام مى باشد.
6- قسم به مدینه و بیت المقدس
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ اخْتَارَ مِنَ الْبُلْدَانِ أَرْبَعَهًًْ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ: وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ* وَ طُورِ سِینِینَ* وَ هذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ فَالتِّینُ الْمَدِینَهًُْ وَ الزَّیْتُونُ بَیْتُ الْمَقْدِسِ وَ طُورُ سِینِینَ الْکُوفَهْ وَ هذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ مَکَّهًْ [16]پیامبر (صلی الله علیه و آله: :خداوند تبارک وتعالی چهار سرزمین را برگزید و فرمود:التِّینِ مدینه است و الزَّیْتُونِ، بیت المقدّس است و طُورِ سِینِینَ، کوفه است وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ، مکّه است.
درست است که در آن زمان«کوفه» به صورت یک شهر بزرگ نبود، ولى با توجه به عبور شط فرات از آن سرزمین، مسلماً در آن زمان آبادىهاى فراوانى در آنجا وجود داشته است،«از تواریخ نیز استفاده مىشود که قبل از اسلام نیز در آنجا شهرى وجود داشت»[17]
تین و زیتون در روایات
1- تیون و زیتون و سلامتیابنعبّاس (رحمة الله علیه)- وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ أَقْسَمَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِالتِّینِ الَّذِی یُؤْکَلُ وَ الزَّیْتُونِ الَّذِی یُعْصَرُ مِنْهُ الزَّیْتُ. [18]
1.ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ؛ خدا به انجیر خوراکی و زیتونی که روغنکشی کنند سوگند خورده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَنَسٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُورَهًُْ وَ التِّینِ، فَرِحَ لَهَا فَرَحاً شَدِیداً حَتَّی بَانَ لَنَا شِدَّهًُْ فَرَحِهِ فَسَأَلْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) بَعْد ذَلِکَ عَنْ تَفْسِیرِهَا فَقَالَ: أَمَّا قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی: وَ التِّینِ فَبِلَادُ الشَّامِ، وَ الزَّیْتُونِ فَبِلَادُ فِلَسْطِینَ. [19]
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- انس گوید: وقتی سوره‌ی تین بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد، آن حضرت (صلی الله علیه و آله) بسیار شاد و خوشحال شد، به گونه‌ای که همه‌ی ما اصحاب، شادی و خوشحالی آن حضرت را مشاهدهکردیم.
از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) درباره‌ی علّت سرور و شادی نبی (صلی الله علیه و آله) و تفسیر سوره‌ی تین سؤالکردم. ابن‌عباس (رحمة الله علیه) بیانکرد؛ وَ التِّینِ یعنی سرزمین شام، الزَّیْتُونِ، یعنی سرزمین فلسطین.
2. قاطع بواسیر و نافع نقرس
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رُوِیَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ قَالَ فِی التِّینِ لَوْ قُلْتُ إِنَ فَاکِهَهًًْ نَزَلَتْ مِنَ الْجَنَّهًِْ لَقُلْتُ هَذِهِ هِیَ لِأَنَّ فَاکِهَهًَْ الْجَنَّهًِْ بِلَا عَجَمٍ فَکُلُوهُ فَإِنَّهَا تَنْفَعُ الْبَوَاسِیرَ. [20]
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از ابوذر غفاری (رحمة الله علیه) روایت شده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد انجیر فرمود:
اگر بخواهم بگویم میوه‌ای از بهشت نازلشده حتماً خواهم گفت این میوه، انجیر است. چراکه میوه‌ی بهشتی بدون هسته است؛
پس آن را بخورید که بواسیر (ورَم دردناک رگ‌های مقعد که گاهی با خونریزی همراه است) را برطرفکرده و برای نقرس (درد شدیدی در پا و بند انگشتان بخصوص شست پا) سودمند است.
نکات:
* میوه‌های بهشتی هسته ندارند.
* انجیر بواسیر نر و ماده را قطع و خونریزی بواسیری و گوشت‌های اضافه آن را برطرف میکند به شرط اینکه بر خوردن آن مداومت باشد.
* بیماری نقرس، ورم همراه با دردی است که از پا و مخصوصا شست پا، شروع می‌شود و معمولا کل پا را درگیر میکند و چه بسا درد به بالای پا نیز کشیده شود.
3-تقویت کننده نیروی جنسی و رفع سردی بدن
«کُلُوا التّینَ الرَّطبَ وَ الیابِسَ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی الجِماعِ وَ یَقطَعُ البَواسیرَ وَ یَنفَعُ مِنَ النِّقرِسِ وَالإِبرِدَةِ»[21]
نکات:
* انجیر خشک و تر تفاوتی ندارند. آب انجیر هم می‌تواند خاصیت انجیر را داشته باشد و به کسانی که در خوردن انجیر مشکل دارند، آب آن توصیه می‌شود.
* انجیر به تنهایی برای رفع تمام سردی‌ها از جمله سردیهای بلغمی، مفاصلی و جنسی مفید است.
4- درمان باد شابکه، بلغم خام و رماتیسم
اگر کسی دچار رماتیسم شده باشد، یک مشت انجیر و یک مشت شنبلیله را بگیرد، و در آب بجوشاند. سپس صاف کرده و یک روز در میان مصرف کند.
«قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ عَلَیهِ السَّلَامُ یَقُولُ مِنَ الرِّیحِ الشَّابِکَةِ وَ الْحَامِ وَ الْإِبْرِدَةِ فِی الْمَفَاصِلِ تَأْخُذُ کَفَّ حُلْبَةٍ وَ کَفَّ تِینٍ یَابِسٍ تَغْمُرُهُمَا بِالْمَاءِ وَ تَطْبُخُهُمَا فِی قِدْرٍ نَظِیفَةٍ ثُمَّ تُصَفِّی ثُمَّ تُبَرِّدُ ثُمَّ تَشْرَبُهُ یَوْماً وَ تَغِبُّ یَوْماً حَتَّى تَشْرَبَ مِنْهُ تَمَامَ أَیَّامِکَ قَدْرَ قَدَحٍ رَوِیٍّ»[22]
از امام کاظم (ع) شنیدم که فرمودند: برای باد شابکه (بادهایی که در یک قسمت بدن متراکم است یا بادهایی که در بدن متحرک است) و بلغم خام (که تازه در حال شکل‌گیری است)
و سردی در مفاصل، یک کف از شنبلیله و یک کف انجیر خشک را بگیر و روی آن آب بریز و این شنبلیله و انجیر را در ظرفی تمیز بپز و صاف کن و بگذار تا سرد شود، یک روز می‌نوشی و یک روز نمی‌نوشی تا اینکه به اندازه یک قدح رومی (یک پارچ) خورده شود.
نکات:
* واژه «مَغْمُور» به این معناست که روی آن را آب بگیرد.
* در برخی از روایات قید شده آب پخته شنبلیله و انجیر طی هشت روز مصرف شود؛ یعنی چهار نوبت خورده شود. قبلا بحث کردیم که چهار نوبت در هشت روز، حداقل زمان است و معیار این است که آنقدر خورده شود تا سردی از بدن بیرون رود.
* آب پخته شنبلیله و انجیر، درمان شاخص رماتیسم است. شنبلیله و انجیر هر دو گرم هستند و بایستی دمکرده آن یک روز در میان خورده شود.
* عبارت «تَشْرَبُهُ یَوْماً وَ تَغِبُّ یَوْماً» دو احتمال دارد:
1- حضرت امام (ع) به علت تقدیر المعیشة چنین توصیه‌ای فرمودند؛ شاید فردی نتواند هر روز انجیر بخورد.
* «حام» به معنای بلغمی است که هنوز شکل نگرفته است و یک روز در میان خوردن برای درمان آن کفایت میکند.
نکته: به لحاظ تجربی برای فردی که سردی بدنش غالب است، خوردن روزانه دمکرده انجیر و شنبلیله مفید است. زیرا فرض بر این است که فرد غلبه شدید بلغم دارد. اگر بلغم فردی شکل گرفته باشد، خوردن روزانه آن مناسب است.
5.نرم کننده انسدادها و درمان قولنج
انجیر نرم کننده عروق یا اندام‌هایی است که دچار انسداد شده باشند و برطرف کننده گرفتگی‌ها است. ممکن است کبد، کلیه، مجرای ادرار یا رگ‌ها دچار انسداد شده باشد. مصرف انجیر این انسدادها را با گرم کردن عضو، نرم میکند.
«أَکْلُ التِّینِ یُلَیِّنُ السُّدَدَ وَ هُوَ نَافِعٌ لِرِیَاحِ الْقُولَنْجِ فَأَکْثِرُوا مِنْهُ بِالنَّهَارِ وَ کُلُوهُ بِاللَّیْلِ وَ لَا تُکْثِرُوا مِنْه»[23]
خوردن انجیر راه‌های گرفته شده را نرم میکند و برای بیماری روده مفید است، در روز زیاد انجیر بخورد و شب انجیر بخورید اما زیاده‌روی نکنید.
نکات:
* قولنج چند معنا می‌تواند داشته باشد:
1. یبوست: در رساله اهلیلج امام صادق (ع)، قولنج مقابل اسهال قرار گرفته است.
2. بادی است که در روده می‌افتد و خارج نمی‌شود و درد شدیدی در روده بوجود می‌آید.
3. مطلق بیماری‌های روده
راوی می‌گوید: «کُنْتُ بِخُرَاسَانَ أَیَّامَ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ اَلْمَأْمُونِ فَقُلْتُ لِلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَا ابْنَ رَسُولِ اَللَّهِ مَا تَقُولُ فِی أَکْلِ اَلتِّینِ فَقَالَ هُوَ جَیِّدٌ لِلْقُولَنْجِ فَکُلُوهُ»[24]
زمانی که امام رضا (ع) در مشهد بودند و مأمون (لعنت الله علیه) امام را به خراسان دعوت کرد، به امام رضا (ع) گفتم: ای پسر رسول خدا ! نظر شما در رابطه با خوردن انجیر چیست؟ حضرت فرمودند: برای قولنج بسیار مفید است، پس بخورید.
* انجیر برای بیماری‌های قولنج، روده و رفع ام الأمراض یا یبوست مفید است.
6- برطرف کننده بوی بد دهان
بوی بد دهان به تعبیری معلول بلغم است و انجیر بلغم را برطرف میکند. امام رضا (ع) فرمودند:«التِّینُ یَذْهَبُ بِالْبَخَرِ»[25]انجیر بدبویی دهان را از بین می‌برد.
7- تقویت کننده استخوان
«اَلتِّینُ یَذْهَبُ بِالْبَخَرِ وَ یَشُدُّ اَلْعَظْمَ وَ یُنْبِتُ اَلشَّعْرَ وَ یَذْهَبُ بِالدَّاءِ حَتَّى لاَ یُحْتَاجُ مَعَهُ إِلَى دَوَاءٍ»[26]
انجیر بدبویی دهان را از بین می‌برد و استخوان را تقویت میکند و سبب رویش مو می‌شود و بیماری‌ها را دور میکند طوری که با وجود آن به هیچ داروى دیگرى احتیاج نیست.
نکات:
* انجیر برای کم‌خونی، پوکی استخوان و آرتروز بسیار مفید است.
* منظور امام (ع) از «حَتَّى لاَ یُحْتَاجُ مَعَهُ إِلَى دَوَاءٍ» این است که انجیر داروخانه‌ای سیار است و برای مشکلات معده، ریه و روده، لاغری، سردی، مشکلات استخوانی و کم اشتهایی مفید است.
8- رویاننده مو و تقویت کننده دهان و لثه‌ها
«التِّینُ یَذْهَبُ بِالْبَخَرِ وَ یَشُدُّ الْفَمَ وَ الْعَظْمَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یَذْهَبُ بِالدَّاءِ»[27]
انجیر بوی بد دهان را می‌برد و دهان و استخوان را تقویت میکند و سبب رویش مو می‌شود و بیماری را دور میکند.
* خوردن انجیر برای کسانی که موهای کم پشتی دارند بسیار مناسب است.
در روایت دیگری آمده است:«التِّینُ أَشْبَهُ شَیْ‌ءٍ بِنَبَاتِ الْجَنَّةِ»[28]انجیر شبیه‌ترین گیاه (یا میوه) به گیاهان (یا میوه‌های) بهشتی است.
9- رقیق کننده قلب و درمان خشکی چشم
انجیر قلب را رقیق میکند و اشک چشم می‌آورد و برای کسانی که انسداد مجاری اشکی دارند، مفید است.
برخی از افراد بلغمی مزاج، دچار گرفتگی مجاری چشم می‌شوند و اشک چشم ندارند. سویق عدس برای زیاد کردن اشک خوب است اما برای بلغمی مزا‌ج‌ها مفید نیست و چنین افرادی بایستی انجیر مصرف کنند.
«مَنْ أَرَادَ أَنْ یَرِقَّ قَلْبُهُ فَلْیُدْمِنْ أَکْلَ اَلْبَلَسِ وَ هُوَ اَلتِّینُ»[29]
* رقیق شدن قلب کنایه از جاری شدن اشک است.
10- خاصیت شیر انجیر در روایت
روایتی در رابطه با شیر انجیر وارد شده است:
«لَمَّا خَرَجَ مَلِکُ اَلْقِبْطِ یُرِیدُ هَدْمَ بَیْتِ اَلْمَقْدِسِ اِجْتَمَعَ اَلنَّاسُ إِلَى حِزْقِیلَ اَلنَّبِیِّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَشَکَوْا ذَلِکَ إِلَیْهِ فَقَالَ لَعَلِّی أُنَاجِی رَبِّی اَللَّیْلَةَ فَلَمَّا جَنَّهُ اَللَّیْلُ نَاجَى رَبَّهُ فَأَوْحَى اَللَّهُ إِلَیْهِ أَنِّی قَدْ کَفَیْتُکَهُمْ وَ کَانُوا قَدْ مَضَوْا فَأَوْحَى اَللَّهُ إِلَى مَلَکِ اَلْهَوَاءِ أَنْ أَمْسِکْ عَلَیْهِمْ أَنْفَاسَهُمْ فَمَاتُوا کُلُّهُمْ فَأَصْبَحَ حِزْقِیلُ اَلنَّبِیُّ وَ أَخْبَرَ قَوْمَهُ بِذَلِکَ فَخَرَجُوا فَوَجَدُوهُمْ قَدْ مَاتُوا وَ دَخَلَ حِزْقِیلَ اَلنَّبِیَّ اَلْعُجْبُ فَقَالَ فِی نَفْسِهِ مَا فَضْلُ سُلَیْمَانَ اَلنَّبِیِّ عَلَیَّ وَ قَدْ أُعْطِیتُ مِثْلَ هَذَا قَالَ فَخَرَجَتْ قَرْحَةٌ عَلَى کَبِدِهِ فَآذَتْهُ فَخَشَعَ لِلَّهِ وَ تَذَلَّلَ وَ قَعَدَ عَلَى اَلرَّمَادِ فَأَوْحَى اَللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ خُذْ لَبَنَ اَلتِّینِ فَحُکَّهُ عَلَى صَدْرِکَ مِنْ خَارِجٍ فَفَعَلَ فَسَکَنَ عَنْهُ ذَلِکَ»[30]
زمانی که پادشاه منطقه قبط اراده کرد بیت المقدس را خراب کند، مردم نزد حزقیل پیامبر (ع) جمع شدند و شکایت کردند. ایشان فرمودند: ا
مید است که شب با خداوند مناجات و دعا کنم. زمانی که تاریکی همه جا را فرا گرفت، با پروردگارش مناجات کرد و خداوند به او وحی کرد: من شما را کفایت کردم. مدتی گذشت خداوند به ملک هوا الهام کرد که جان آنها را بگیرد و حبس کند، پس همگی مردند.
صبح هنگام، حزقیل (ع) قوم خود را خبردار کرد. آنها هم آمدند و دیدند که پادشاه و سربازانش همگی مرده‌اند. حزقیل نبی (ع) در درون خود عُجب احساس کرد (و در قلبش دچار خودشیفتگی شد) و در درونش گفت:
سلیمان نبی (ع) چه برتری بر من دارد، در حالی که چنین چیزی به من عطا شده است. بعد از این عجب، جراحتی بر کبدش بوجود آمد که او را اذیت کرد.
(بعد از اینکه فهمید به علت عجبش دچار چنین دردی شده) برای خداوند خشوع وتذلّل کرد و روی خاکسترها نشست، خداوند به او وحی کرد شیر انجیر را بگیر و از بیرون کبد، روی آن ضماد کن. پس چنین کرد و تسکین پیدا کرد.
11- تقویت اعصاب و موها
امام رضا علیه السلام فرمود: انجیر بوى دهان را مى‌برد، لثه‌ها و استخوان‌ها را محکم مى‌کند، مو را مى‌رویاند، درد را برطرف مى‌سازد و مثل دارو مؤثر است.
زیتون، بلغم را برطرف مى‌سازد، رنگ صورت را صفا داده اعصاب را تقویت نموده، بیمارى و درد و ضعف را از بین مى‌برد و آتش خشم را فرو مى‌نشاند. [31]
13- خشک و تر فرق ندارد
قال رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم): کُلُوا التِّینَ الرَّطْبَ وَ الْیَابِسَ فَإِنَّهُ یَزِیدُ فِی الْجِمَاعِ وَ یَقْطَعُ الْبَوَاسِیرَ وَ یَنْفَعُ مِنَ النِّقْرِسِ وَ الْإِبْرِدَةِ. [32]
انجیر چه خشک وچه تر را بخورید. همانا بر قدرت جماع میافزاید، بواسیر را قطع میکند، برای درد نقرس مفید است و سردیهای مضر بدن را میزداید
تین و زیتون و ولایت
1- تین و زیتون {پیامبر(ص) علی(ع)}الرّضا (علیه السلام)- التِّینِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الزَّیْتُونِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام). [33]
امام رضا (علیه السلام)- التِّینِ، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و الزَّیْتُونِ، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) است.
2- تین و زیتون {امام حسن و امام حسین علیهما السلام}
الصّادق (علیه السلام)- التِّینِ وَ الزَّیْتُونُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) وَ طُورُ سِینِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام). [34]
امام صادق (علیه السلام)- التِّینِ وَ الزَّیْتُونُ، امام حسن و امام حسین (علیها السلام) میباشند و وَطُورِ سِینِینَ، امام علیبنابیطالب (علیه السلام) است.
3- تین و زیتون {حضرت علی(ص) و فاطمه زهرا(س)}
الأئمه (علیهم السلام)- وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ نَزَلَتْ فِیهِمْ یَعْنِی عَلِیَّبْنَأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (علیها السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها). [35]
ائمه (علیهم السلام)- سوره‌ی وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ در شأن ایشان نازل شده است، یعنی امام علی (علیه السلام)، فاطمه اطهر (سلام الله علیها)، حسن و حسین (علیها السلام) می‌باشد.
نتیجه:
هر چند مردم مفاهیم و مضامین آیات و سخنان خداوند را قبول دارند، ولى خداوند به دو علّت در برخى موارد سوگند یاد کرده است:1. براى تأکید مطلبى که قصد بیان آن را دارد. مثلاً در سوره «شمس» یازده بار قسم یاد شده تا اهمیّت فوق العاده خودسازى و جهاد با نفس روشن شود. در سوره «بروج» هم سه بار سوگند یاد کرده، تا اهمیّت داستان یاران گودال هاى آتشین براى مخاطب روشن گردد.
2. براى اینکه فکر مردم را متوجّه امور مهمّى که به آن سوگند مى خورد کند «خورشید»، «ماه»، «ستارگان»، «شب و روز»، «جان پیامبر(صلی الله علیه وآله)» و حتّى «میوه هایى» که به آن سوگند یاد شده امور مهمّى هستند که باید ذهن و فکر مردم متوجّه آنها گشته و درباره آنها بیندیشند و لذا خداوند به آنها قسم خورده است.
3.از طرفی با در نظر گرفتن کلام مفسرین و صاحب نظران و توجه به فوائد غذایی سرشار «زیتون» و «انجیر» می توان گفت: قرآن با سوگند به این دو میوه توجه و حس کنجکاوی انسان را نسبت به این دو غذا جلب کرده است و شاید یکی از حکمت های مهم سوگند قرآن به این دو میوه به اهمیت و ارزش غذایی آن باشد.
4- پس معلوم می‌شود ائمه اطهار (ع) می‌دانستند که یکی از مرادات خداوند متعال از تین، انجیر بوده است. همه کلمات اهل بیت (ع) منشأ قرآنی دارد. بنابراین توصیه و سفارش ائمه (ع) به خوردن انجیر از این باب بود که خداوند به آن قسم یاد کرد. اگر چه می‌توان آیه را از جنبه‌های گوناگون اخلاقی، عرفانی و تفسیری نگاه کرد و قطعا می‌تواند امام شناسی نیز منظور باشد.
پی نوشت:
1.الجواهر طنطاوى، ج 25، ص 258 به نقل از سوگندهاى قرآن ابوالقاسم رزاقى2. رزاقی، ابو القاسم، سوگندهای قرآنی، ص(۴۷-۵۷).
3.سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۴، ص(۵۴-۵۷).
4.طبرسی، فضل بن حسن، ۴۶۸ - ۵۴۸ق، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱۰، ص۴۸۹.
5.آیه 1 سوره تین
6. گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سی و ششم، ج 27، ص 159.
7.آیه 35 سوره نور
8.آیه 24 سوره عبس
9. آیه 28 سوره عبس
10. آیه 28 سوره عبس
1.سوره عبس/29
11.سوره نحل/11.
12. سوره انعام/99.
13. سوره انعام/141.
14. سوره تین آیه 1 تا4
15.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۲ بحرالعرفان، ج۱۷، ص۷۵
16. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۲ بحارالأنوار، ج۵۷، ص۲۰۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۴، ص۳۶۱/ بحارالأنوار، ج۹۶، ص۷۷/ نورالثقلین جلد 5، صفحه 606، حدیث 4.
17. دائرة المعارف مصاحب، جلد 2، ماده کوفه
18.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۰ بحارالأنوار، ج۵۷، ص۲۰۳
19.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۰ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۴۵۳
20.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۰ تأویل الآیات الظاهره، ص۷۸۹/ نورالثقلین
21.. بحار الأنوار - ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسی، ج63، ص186.
22. الکافی- ط الاسلامیة، الشیخ الکلینی، ج8، ص191.
23. بحار الأنوار - ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسی، ج63، ص186.
24. بحار الأنوار - ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسی، ج63، ص185.
25.الکافی- ط الاسلامیة، الشیخ الکلینی، ج6، ص358.
26. المحاسن، البرقی، ابو جعفر، ج2، ص554.
27.الکافی- ط الاسلامیة، الشیخ الکلینی، ج6، ص358.
28. الکافی- ط الاسلامیة، الشیخ الکلینی، ج6، ص358.
29. بحار الأنوار - ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسی، ج63، ص186.
30.بحار الأنوار - ط مؤسسةالوفاء، العلامة المجلسی، ج13، ص383
31بحارالانوار، ج 66، ص 183 به نقل از تفسیر نمونه.
32.منبع: البحارج۶۲ ص۲۹۴
33.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۰ بحارالأنوار، ج۱۶، ص۹۰/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۰۵/ القمی، ج۲، ص۴۲۹/ نورالثقلین/ البرهان
34.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۰ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۰۵/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۰۷/ بحارالأنوار، ج۴۳، ص۲۹۱/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۷۸۷؛ «و طور سینین علی بن ابی طالب (»
35.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۲۱۲ بحارالأنوار، ج۴۳، ص۲۷۹؛ «اولیک یجزون الغرفه بما صبروا» بدل «و التین و الزیتون نزلت فیهم»/ المناقب، ج۳، ص۳۸۰/ نورالثقلین
منابع:
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=25&lid=0&mid=244934&catid=22801https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&catid=27505&mid=416699
http://eshia.ir/feqh/archive/text/bagheri_esfahani/teb/1400/14001125/
https://kesht-sanat.ir/علت قسم خوردن خداوند به انجیر و زیتون در قرآن کریم
https://eitaa.com/hb9090a?before=8137&q=%2523
https://wiki.ahlolbait.com/قسم های خداوند در قرآن
http://alvahy.com/ تفسیر روایی اهل بیت علیهم السلام
http://adabiyyatenovin.blogfa.com/post/139
https://www.porseman.com/article//29412
https://jamejamonline.ir/fa/news/755986
https://wiki.ahlolbait.comآیه 1 سوره تین
https://fa.wikifeqh.irقسم به مخلوقات
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
