باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)

بخش دوم از معرفي نسخه هاي خطي کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي است که در مدرسه نمازي خوي نگهداري مي شود. مؤلف نخست تاريخچه اي از کتابخانه شيخ الاسلام بيان مي کند؛ سپس از وضعيت کنوني آن و نسخه هاي خطي باقي مانده سخن مي گويد. آنگاه فهرست نسخه هاي موجود را به ترتيب حروف الفبا مي آورد. در اين مقاله، مشخصات کتاب شناختي و ظاهري 68 نسخه خطي آمده است.
سه‌شنبه، 4 آبان 1389
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)
باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)
باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)

 

نويسنده:علي صدرايي خويي



 

چکيده

بخش دوم از معرفي نسخه هاي خطي کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي است که در مدرسه نمازي خوي نگهداري مي شود. مؤلف نخست تاريخچه اي از کتابخانه شيخ الاسلام بيان مي کند؛ سپس از وضعيت کنوني آن و نسخه هاي خطي باقي مانده سخن مي گويد. آنگاه فهرست نسخه هاي موجود را به ترتيب حروف الفبا مي آورد. در اين مقاله، مشخصات کتاب شناختي و ظاهري 68 نسخه خطي آمده است.
کليد واژه
نسخه هاي خطي، شيخ الاسلام خويي

مقدمه

در بخش قبلي درباره مدرسه نمازي خوي و باني آن آيت الله شيخ محمد نمازي و همچنين شيخ الاسلام خويي و خاندانش گزارشي ارائه گرديد. در اين بخش به معرفي نسخه‏هاي خطي باقي‏مانده از کتابخانه ارزشمند شيخ الاسلام خويي مي‏پردازيم. شايان ذکر است که همه اين نسخه‏ها در مدرسه نمازي خوي نگهداري مي‏شود.

كتابخانه شيخ الاسلام خوي

شيخ الاسلام خويي كتابخانه نفيسي داشته كه سال‏ها عمر خود را صرف جمع‏آوري نسخه‏هاي مهم آن نموده بود. بخشي از كتاب‏هاي اين كتابخانه موروثي وي بوده و برخي كتاب‏هاي وقفي بوده كه توليت آنها با اجداد او بوده و پس از آنها توليتش به وي رسيده است.
شيخ الاسلام كتاب‏هاي كتابخانه خود را در رمضان سال 1230 ق وقف کرده و در برگ اول همه آنها به خط خود و فرزندانش وقفنامه‏اي نوشته و در زير همه آنها مهر زده است. برخي از اين وقفنامه‏ها مفصل و برخي كوتاه و مختصر است.
نمونه‏اي از وقف‏نامه‏هاي وي چنين است:
هو. اين كتاب مستطاب را وقف شرعي نمودم به اولاد ذكور خود در هر رتبه كه باشند؛ يعني به اولاد ذكور هُم نسلاً بعد نسلٍ، به شرط اينكه موقوفٌ عليه طالب علوم أيّ علمٍ كان باشد؛ و توليت آن را مفوّض نمودم به نور چشمي عالم رباني الشريف الحسيني احمد همشيره‏زاده و دو نفر ولد ذَكَر حيّ و هما فتح اللَّه الملقب به آقا و علي‏نقي ملقب به حاجي. و شرط آخر وقف اين است كه هر كه از غير موقوفٌ عليهم بخواهد كتب وقف را ببيند ـ يعني انتفاعي از آنها ببرد ـ بايد در نزد يكي از اصحاب وقف استيفاي حظّ خود نمايد و به خارج نبرد. و موقوفٌ عليهم اگر بخواهند از كتب به جاي ديگر ببرند، بايد به اطلاع همديگر ببرند و به همديگر قبض بدهند. و لقد كُتب هذا بإذني و أنا العبد الواقف الأثيم الشريف الحسيني ابراهيم. شهر رمضان 1230.
{ برگ اول نسخه خطي احقاق الحق قاضي نور اللَّه شوشتري، نسخه ش 54 مدرسه نمازي خوي. }
شيخ الاسلام به دليل وقف كتاب‏هايش در ماه رمضان آنها را «موقوفات رمضانيه» ناميده است.
بعد از وي نيز فرزندان وي از جمله آقا فتح الله كتاب‏هايي را بر اين كتابخانه وقف کرده‏اند.

پراكنده شدن كتابخانه شيخ الاسلام

كتابخانه شيخ الاسلام پس از وي دچار مشكلات گرديد؛ از جمله اينكه برخي از نسخه‏هاي كتابخانه‏اش را با از بين بردن علامت وقف فروختند. ما از تعداد اين نسخه‏ها و اينكه به دست چه كساني اين كار انجام گرفته خبر نداريم، ولي در يادداشتي در يكي از اين نسخه‏ها در اين مورد چنين آمده است:
«از كتب ورثه آقا ابراهيمِ مرحوم»؛ و در زير آن مرقوم شده است:
اين خط شريف خالي از فائده است؛ زيرا كه در ورق ثاني نوشته شده است كه من وقف كردم. معلوم است مال ورثه مرحوم مبرور آقا ابراهيم خواهد بود، و ليكن معلوم و مبرهن است كه صاحب خط بسيار آدم متدين و امين بوده، از غايت احتياط توضيحاً مرقوم فرموده‏اند، به خلاف كسي كه توليت آن همه كتب نفيسه را به او سپرده، خط و مهر آن مغفور را حك كرده، در بلاد امصار فروخت؛ و پسرانش هم تبعيت به پدر كرده و ...(1) فروخته در وجه قند و چاي آغپر و لباس زرين‏حاشيه مصرف نمودند ...(2) هم نمي‏پسندند. با وصف اينكه مي‏خورد حق تفوق ندارد، اما به چه رحمتي زحمت اين كتب كه از قطايع ملوك است تحصيل فرمودند و به چه آساني ضايع نمودند؟! الها، پروردگارا، هر كسي كه به مال وقف خيانت نمايد، اسم او را از صفحه روزگار محو فرما! اولادش را به باد فنا بده! ذليل دنيا و آخرت نما كه عبره للناظرين باشد! يكشنبه 18 شعبان 1308.
{ از صفحه اول نسخه خطي ش 544 مدرسه نمازي خوي. }
نسخه‏هاي خطي باقي‏ مانده از كتابخانه شيخ الاسلام
علي‏رغم پراكنده شدن نسخه‏هاي كتابخانه شيخ الاسلام خويي، از اين كتاب‏هاي گرانقدر تعداد قابل توجهي باقي مانده كه بسيار مغتنم هستند. تعداد اين نسخه‏ها به 125 نسخه مي‏رسد و در ميان آنها كتاب‏هاي بسيار با ارزش و نسخه‏هاي منحصر قابل توجهي وجود دارد. چنانچه ذكر شد، اين نسخه‏ها در رمضان 1230 ق وقف شده و در اول همه آنها وقفنامه و مهر شيخ الاسلام به چشم مي‏خورد. اين نسخه‏ها هم اكنون در كتابخانه مدرسه نمازي خوي نگهداري مي‏شود.

فهرست نسخه‏هاي موجود از كتابخانه شيخ الاسلام

در اينجا فهرست نسخه‏هاي باقي‏مانده از کتابخانه شيخ الاسلام درج مي‏گردد. اگر توفيق خدا ياري كند، در نظر است كه كتاب مستقلي براي معرفي اين نسخه‏هاي خطي نفيس تهيه شود و مشخصات تفصيلي نسخه‏ها همراه با نمونه تصاويري، در آن کتاب ذكر گردد.
اين فهرست به ترتيب الفبايي عنوان كتاب‏ها تنظيم و بعد از آن به ترتيب، نام كتاب، كتاب‏شناسي كوتاه اثر، نوع خط نسخه، نام كاتب و تاريخ و محل كتابت نسخه و در پايان شماره نسخه ذكر شده است. شايان ذكر است كه برخي كتاب‏ها داراي چند نسخه هستند كه در اين گونه موارد ابتدا نام كتاب و مؤلف آن ذكر و در ذيل آن نسخه‏هاي آن معرفي شده است.
به مسؤولان فرهنگي اوقاف و مخصوصاً متوليان فرهنگي شهر خوي و استان آذربايجان غربي پيشنهاد مي‏شود که امروزه با گسترش علوم و فنون، اين آثار گران‏سنگ را در قالب لوح‏هاي فشرده عرضه نمايد تا محققان از اين خوان فرهنگي پربار بهره‏مند شوند.
و سوگمندانه بايد اعلام کنم که در استان آذربايجان غربي (که بيش از ده شهرستان دارد)، تاکنون غير از شهر خوي، نسخه‏هاي خطي ديگر شهرها شناسايي و معرفي نشده است؛ با وجود آنکه در موزه اين شهرستان‏ها و خصوصا موزه اروميه ده‏ها نسخه خطي نگهداري مي‏شود. اميدوارم که مسؤولان فرهنگي گامي در معرفي اين آثار بردارند؛ بعون الله و حسن توفيقه .
پس از توضيحات ياد شده، اينك فهرست نسخه‏هاي خطي باقي‏مانده از كتابخانه شيخ الاسلام خويي درج مي‏گردد كه عبارتند از:
1- آكام المرجان في أحكام الجانّ: اعتقادات، عربي، از قاضي بدرالدين محمد بن تقي‏الدين دمشقي شبلي حنفي(769 ق).
در مجلسي بحث از جايز بودن ازدواج انسان‏ها با جنيان پيش مي‏آيد و سبب مي‏شود كه مؤلف درباره جن‏ها به تحقيق بپردازد و اخبار و احاديث وارده پيرامون خلقت، كيفيت وجود، وقوع تكليف و ساير حالات اجنه را در اين كتاب در 140 باب بحث كند.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، نسخه تزئيني و نفيس (نسخه ش 214).
2- إحقاق الحق و إزهاق ‏الباطل: اعتقادات، عربي، از قاضي نورالله شوشتري (1019 ق).
نوع خط: نسخ خفي، بي کا، 1070ق در بلده دياپور هند، با حواشي از فتح‏الله ‏بن محمدرضا شريف حسين خوئي با يك مثنوي از وي در حاشيه صفحه 182 (نسخه ش 54).
3- إحياء علوم ‏الدين: اخلاق، عربي، از ابوحامد محمد غزالي(505 ق).
- نسخه حاضر شامل ربع اول كتاب است و از آخر افتادگي دارد. نسخ كهن، بي كا، بي تا، با سرفصل‏هاي شنگرف، صفحات مجدول (نسخه ش 3).
- نسخه حاضر شامل ربع دوم و از كتاب «آداب الأكل» شروع و به كتاب «أخلاق النبوه» ختم مي‏شود. نسخ جلي و ترقيمه كتاب افتاده است. وقفنامه محمود بن محمد بن قوخاي حنفي با دستخط وي به سال 863 ق، عناوين با خط درشت (نسخه ش 139).
- نسخه حاضر شامل جزء اول (كتاب العلم و قواعد العقائد) است به ضميمه مولد النبي (صلي الله عليه و آله) (يك برگ) به عربي، آغاز: «أبرز المصطفي إلي ‏الوجود في شهر ربيع ‏الأول. فسجد كل ملك و كبّر و هلّل، و اهتزّ العرش و قال: قد وُلد الحبيب المفضل. و رقص الكون و كاد من الفرح يتزلل»، نسخ قديم، عناوين شنگرف، تمكلي به تاريخ 722 ق (نسخه ش 209/2).
- نسخه حاضر، جلد سوم است. نسخ قديم، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف (نسخه ش 350).
4- أساس البلاغه: فرهنگ لغت، عربي، از جارالله محمود زمخشري (538 ق).
نوع خط: نسخ، عمر بن رمضان السنغر كنتي منتصف شعبان 698 ق، صفحه اول كتاب را فتح‏الله ‏بن محمدرضا 1314 ق نوشته که بعداً به آن ملحق شده است، عناوين فصول شنگرف (نسخه ش 162).
5- إفصاح الكافيه: نحو، عربي، از ؟
مؤلف در اين كتاب ابتدا اعراب سوره مباركه حمد را بيان كرده است؛ سپس به تجزيه و تركيب كتاب كافيهي ابن حاجب پرداخته است. مؤلف كتابش را براي پسر شيخ احمد بن يوسف السلانيكي به ‏اشاره پدرش تأليف كرده است‏. در كشف‏الظنون در ذيل عنوان كافيه، از كتاب مذكور بدين عبارت «افصاح الكافيه لواحد من علماء الدوله المراديه» نام برده است
آغاز: « الحمدلله الذي رفع السموات بغير عماد، و خفض الأرض، و نصب الجبال بجزم القضاء للعباد».
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، 1083 ق در مدرسه سليمان صوباشي در قسطنطنيه (نسخه ش 480).
6- الاستبصار فيما اختلف من الأخبار: حديث، عربي، از شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسي(460 ق)
نوع خط: نسخ جلي، جعفر خداداد شهركي 1075ق، در حواشي تصحيح شده است. عناوين ابواب شنگرف، در اول تملكِ حسن‏شاه ‏بن ملك اسماعيل اصطهباناتي كه قسمتي از كتاب را پيش شيخ صالح بحراني در جُمادَي ‏الآخره 1098 ق سماعاً تصحيح كرده و بعد از فوت وي در همان سال بقيه را پيش محمد مسيح فسوي تصحيح و آنچه را از وي شنيده با لفظ «استادنا» در حواشي نقل كرده است (نسخه ش 221).
7- الأوائل: متفرقه، عربي، از ابي‏هلال حسن‏ بن عبدالله عسكري (بعد از 395).
نوع خط: نسخ، محمد بن رضي‏الدين ابي‏بكر بن محمد بن صالح الخياط، 25 محرم 828 ق، اول نسخه تملك معين‏ بن محمد مدعوّ به چلبي، و تملك محمدامين الفسوي، و تملك يوسف ‏بن عبدالعالي الشهير بـابن الطحال (نسخه ش 471).
8- التأويلات (تأويل الآيات): اخلاق، عربي، از كمال‏الدين عبدالرزاق ‏بن احمد بن ابي‏الغنايم كاشاني(730 ق).
آغاز: الحمدلله الذي جعل مناظرَ كلامه مظاهرَ حسن صفاته‏.
نوع خط: نسخ، تحرير قديم، عناوين شنگرف (نسخه ش 179)
9- التِّبر المسبوك في نصايح الملوك (نصيحت نامه): اخلاق، عربي، از: صفي الدين ابوالحسن علي بن مبارك اربلي(قرن 6).
ترجمه عربي رساله نصيحه الملوك غزالي كه اربلي براي اتابكِ موصل آلب قتلق (595 ق) ترجمه نموده است‏.
آغاز: الحمدلله علي إنعامه ‏.. .قال أبوحامد محمد بن محمد غزالي، و هو يخاطب السلطان محمد بن ملك شاه : اعلم يا سلطانَ ‏العالم‏.
نوع خط: نسخ جلي، بي كا، بي تا، سرلوح مذهّب مرصع با نقش بسمله با جدول مذهّب و مرصع، تمامي صفحات جدول مذهّب، عناوين شنگرف و بعضي موارد مذهّب و قسمتي لاجوردي (نسخه ش 193).
10- التبيان في إعراب ‏القرآن (إملاء ما منّ به الرحمن في إعراب القرآن): علوم قرآن، عربي، از ابوالبقاء عبدالله ‏بن حسين عكبري (616 ق).
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، 9 شعبان 1112 (نسخه ش 385).
11- التحفه العليه والآداب العلميه: متفرقه، عربي، از ابوكثير علي ‏بن حسن حضرمي ‏مكي شافعي (ق 10).
نسخه مهم و منحصري است در سه قسمت بدين تفصيل:
قسمت اوّل: كشكول شامل حالات حضرت پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) و خلفاي راشدين و حضرت حسن ‏بن علي و حسين ‏بن علي (عليه السلام) و حالات برامكه و موضوعات متفرقه ديگر؛
قسمت دوم: با عنوان «الجزء الثاني من سرّ العلوم و الدّرّ المنظوم» كه مصنف در آن كتاب تأهيل الغريب شمس‏الدين محمد بن حسن ‏بن علي نواجي مصري (855 ق) را اقتباس و خلاصه كرده است (3)؛
قسمت سوم: «فصل في الأغاني»، در نغمه‏ها و غناهايي كه اهل حجاز و اهل مصر به آن تغني مي‏كنند شامل پنج نوبت؛
در خاتمه نيز اشعار و مدايحي از معاصرانش و استادانش از شعراي مكه آورده و نيز اشعار و مدايحي را به همراه يك مقامه از خودش انشاد كرده که در سال 934 ق از تأليف آن فارغ شده است‏.
نسخه حاضر نسخه مؤلف بوده و به ‏دستور مرحوم شيخ جابر فاضلي خويي(1401 ق) نسخه‏اي از روي آن جهت مرحوم آيت‏الله العظمي نجفي مرعشي(1411 ق) نويسانيده شده كه به شماره 164 در كتابخانه آيت اللّه مرعشي در قم نگهداري مي‏شود.
نوع خط: نسخ، صفحه اول كتيبه با سرلوح مرصع، تمامي صفحات جدول شنگرف، عناوين شنگرف و زنگار، در اول نسخه ابياتي از عمادالدين يحيي ‏بن ابراهيم ‏بن حجّاف، و در اثنا و اواخر نسخه غزلياتي از مرحوم محمدرضا بن فتح‏الله ‏بن ابراهيم شريف حسيني خويي با تخلص رضا به خط خودش (نسخه ش 244).
12- التصريح بمضمون التوضيح: نحو، عربي، از شيخ خالد ازهري (905 ق).
نوع خط: نسخ خفي، بي کا، 20 شوال 1077ق (نسخه ش 142).
13- التعريفات: عربي، از سيد شريف علي ‏بن محمد جرجاني (816 ق).
نوع خط: نسخ، مصطفي عبيدالنافع مشهور به علي العمري، جُمادي اولي 1143 ق(نسخه ش 450).
14- ألحان السواجع بين البادي والمراجع: ادبيات، عربي، از صلاح‏الدين خليل ‏بن ايبك صفدي (749 ق).
مؤلف در اين کتاب، مكاتبات و مشاعراتي را كه بين او و فضلاي هم‏عصرش صورت گرفته، به ترتيب حروف معجم نام‏هاي صاحبان نامه‏ها جمع‏آوري كرده است .
آغاز: الحمدلله الذي جعل البادي أميراً، و قدر للمراجع أن يكون مأموراً، و خرج منها بحرين يلتقيان منهما لؤلؤاً منظوماً و منثوراً.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، 11 شوال 1030 ق، در اول نسخه نشان مطالعه ابراهيم اكرمي هست كه 12 بيت شعر در بيان مطالعه كتاب انشاد كرده است. تملك اسماعيل چلبي‏زاده سال 1158 ق و عبدالكريم قطبي و محمد ابوبكر بن ابي‏الحسن الدميري و محمد بن كمال‏الدين حسيني شامي حنفي و تملك حسن ‏بن عبدالكريم ‏بن محمد بن كمال‏الدين بن حمزه حسيني حنفي دمشقي (نسخه ش 664).
15- الدرر النجفيه من ‏الملتقطات اليوسفيه: عربي، از شيخ يوسف بحراني (1182 ق).
آغاز: الحمدلله الذي هدي ابصار بصائرنا بانوار الولايه المحمديه.
نوع خط: نسخ خفي، بي کا، بي تا، با حواشي از فتح‏الله بن ابراهيم شريف حسين خوئي، نوشته شده در تبريز سال 1239 ق (نسخه ش 13/1).
16- الروضه البهيه في ‏شرح اللمعه الدمشقيه: فقه، عربي، از شهيد ثاني زين‏الدين‏بن علي عاملي (966 ق).
نوع خط: نسخ، حاجي ميرزا محمدمهدي گلپايگاني 1113 ق، با حواشي از جم به لفظ «جم مد ظله العالي»، مقابله و تصحيح شده و علامت بلاغ در آخر نسخه موجود است (نسخه ش 240).
نوع خط: نسخ، محمدمهدي گلپايگاني 1114، با حواشي از جم به لفظ «جم مدظله‏العالي»،(نسخه ش 241)
17- السامي في ‏الأسامي: فرهنگ عربي به فارسي، از ابوالفضل احمدبن محمد ميداني نيشابوري (518 ق).
آغاز: الحمدللّه الذي لا يتم أمر دون حمده‏.
نوع خط: نسخ، كاتب رساله اول محمد بن عبدالله ‏بن محمد الفرشهري 667 ق در شهر فرشهر، عناوين فصول شنگرف با خط درشت، اول نسخه تملك عبدالفتاح الشيخ ابراهيمي قيصري و تملك محمود شاهد و تملك ابراهيم‏ بن محمد الحسيني الشامي 1109 ق و تملك يعقوب بن يوسف بن كلبعلي 704 ق و در آخر نشان مطالعه زكريا بن حسين ‏بن عمر (نسخه ش 204/1).
18- الشهاب ‏المضيء بأنوار التنزيل و السراج المنير بأسرار التأويل: تفسير، عربي، از شيخ ابي‏الزهد محمد بن محمد اللقيمي الدمياطي الشافعي(قرن 12 ق).
حاشيه مفصلي است بر أنوار التنزيل بيضاوي با عناوين «قوله، قوله» در دو جلد بزرگ‏. مؤلف از سال 1087 تا 1117 ق مشغول تدوين و تنظيم اين كتاب بوده و آن را در سال 1118 به‏اتمام رسانيده و در آن خلاصه تمامي شروح و حواشي تفسير أنوار التنزيل را درج نموده است‏. وي نسخه حاضر و نسخه بعدي را براي خودش نويسانيده و آنها را تصحيح کرده و حواشي جديدي بر آنها افزوده است‏.
- نسخه حاضر جلد اوّل تفسير و از سوره حمد تا اوّل سوره كهف را شامل است. در پايان نسخه شرح‏ حال مؤلف و اساتيدش در چهار صفحه آمده كه در محرم 1119 ق تحرير شده است‏.
آغاز: الحمدلله الذي أطلع في سماء النبوه سراجاً لامعاً و قمراً منيراً، و أخرج من كِمام ‏الرساله تمراً يانعاً.
نوع خط: نسخ، محمد بن عبدالجليل 21 رمضان 1118 ق، با حواشي از مؤلف به خط خودش، در اول نسخه قصيده‏اي از الشريف محمد ابوالحسن سديدي المحلي الشافعي الأزهري به خط خودش در مدح مؤلف به عربي در 18 بيت با قافيه الف، در آخر نسخه ايضاً قصيده‏اي از وي در 22 بيت مختوم به الف در مدح مؤلف و حاشيه‏اش، در صفحه دوّم «هذا الجزء الأول من نسخه المؤلف تغمده الله تعالي برحمته و أسكنه فسيح جنته»، در اولش مُهر مربعي «عبده عبدالغفار 1253 ق» (نسخه ش 466).
- نسخه حاضر جلد دوم و از سوره كهف تا آخر را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، محمد بن عبدالجليل، يوم عيد الاضحي 1118 ق، با حواشي از مؤلف به خط خودش، در اول نسخه: «هذا الجزء الثاني من نسخه المؤلف تغمده الله تعالي برحمته و أسكنه فسيح جنته آمين»، در آخر نسخه 2 صفحه در وصاياي ابن عربي و 4 بيت از شريف ابوالحسن سديدي كه در 1146 ق به خط خودش نوشته است. در اول نسخه دو قصيده از علامه علي البوتيجي الشافعي هر كدام در 8 بيت، اولي مختوم به قافيه الف، دومي مختوم به قافيه ياء (نسخه ش 467).
19- الصحيفه السجاديه: دعا، عربي، از امام زين‏العابدين عليه السلام (95 ـ 38 ق).
نوع خط: نسخ جلي، قسمتي از صفحات جدول مذهّب مرصع، تمامي عبارات مشكول و معرب، ترجمه فارسي ادعيه در لابلاي سطور با شنگرف، عناوين ادعيه مذهّب، در حواشي تصحيح شده است، به ضميمه حديث كساء به خط فتح‏الله‏ بن محمدرضا بن فتح ‏الله ‏بن ابراهيم شريف حسيني اول رمضان 1311 ق، به ضميمه دو صفحه به فارسي در آداب دعا و موانع استجابت آن، آغازش: « اما بيان شرايط ضروريه دعا كه قبل ‏از دعا و بعد از آن و در اثناي آن بجا بايد آورد چهارده است: اول بر طهارت‏بودن، دوم رو به قبله نشستن، سوم با اخلاص خواندن... » (نسخه ش 210).
20- القاموس المحيط و القابوس الوسيط: فرهنگ عربي به عربي، از مجدالدين محمد بن يعقوب ‏بن محمد فيروزآبادي(817 ق).
نسخه حاضر از باب عين تا آخر كتاب را شامل است‏.
نوع خط: نسخ جلي، تمامي كتاب معرب و با خط درشت، عناوين لغات شنگرف، علامت مقابله و تصحيح در بخش‏هايي از كتاب موجود است، در اول كتاب تملك عمر بن عبدالغني و حاج غني‏زاده في طرطوس 804 ق، و تملك در سنه 1135 ق با مهر «يا ذا شفيع مصطفي مصطفي» و تملك محمد بن احمد الابياري و عبدالرحمان ‏بن رامي انوريه (نسخه ش 158).
21- القواعد والفوائد: فقه، عربي، از شهيد اول محمد بن مكّي عاملي(786 ق).
نسخه حاضر از آخر افتادگي دارد.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف، در حواشي مقابله و تصحيح شده است (نسخه ش 301).
22- الكافي (اصول، فروع و روضه): حديث، عربي، از ثقه الاسلام محمد بن يعقوب كليني(328 ق).
نسخه حاضر مشتمل بر تمام كتاب كافي(اصول، فروع، روضه) است.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، ابوطالب ‏بن محمد 1073 ق، با حواشي از ملا محمدباقر مجلسي به لفظ «مدّ ظلّه ‏العالي» مقابله و تصحيح شده است (نسخه ش 683).
23- الكشاف عن حقائق غوامض ‏التنزيل: تفسير، عربي، از جارالله محمود بن عمر زمخشري (538 ق).
- نسخه حاضر از اول تفسير سوره صاد تا آخر كتاب را شامل است‏.
آغاز: الحمدلله الذي أنزل القرآن كلاماً منظماً مؤلفاً.
نسخ جلي، فهرست كتاب در اوّل، بعضي عناوين شنگرف، در آخر يك رباعي از واعظ عبدالرحمان در وصف كتاب كشاف (نسخه ش 80).
- نسخه حاضر از اول كتاب تا آخر سوره يوسف(عليه السلام) را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، معرب، آيات و عناوين شنگرف، اولش تملك با مهر كروي «الله كفي لمرام مصطفي» و تملك سيد احمد بن سيد ابراهيم الالارندي 1036 ق با مهر بيضوي «احمد اين بنده از آني كه جهان بنده اوست» و مهر بيضوي «خاك بودي كاشكي در راه ايزد احمدي» (نسخه ش 661).
24- الكشف علي الكشاف: تفسير، عربي، از عمر بن عبدالرحمان فارسي(سراج) (قرن هشتم).
نوع خط: نسخ، از روي بياض مؤلف كتابت شده است، سرفصل‏ها شنگرف، تملك شريف محمد بن سيد علي (نسخه ش 72).
25- الكليات (كليات العلوم): فرهنگ، عربي، از ابو‏البقاء بن شريف موسي حسيني الكفوي الحنفي(1095 ق).
آغاز: خير منطوق به أمام كل مقال و أفضل مصدر به كل كتاب‏.
نوع خط: نسخ، عثمان‏بن محمد قارصي 1083 ق به جهت ياسينجي‏زاده، صفحه اول سرلوح با كتيبه مذهّب مرصع با نقش گل و بوته و دايره كوچك مذهّب بين كلمات، كليه صفحات جدول شنگرف، عناوين فصول و لغات شنگرف، تملك سيد عبدالوهاب شيخي‏زاده با مهر دايره‏اي «سالك راه صواب عبدالوهاب» (نسخه ش 216).
26- اللباب في‏علوم الكتاب(تفسير ابن عادل): تفسير، عربي، از ابوحفص عمر بن علي ‏بن عادل الدمشقي، ابن عادل (بعد از 880 ق).
نسخه حاضر تفسير سوره انعام را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، سرفصل‏ها شنگرف، ذي‏قعده 970 ق، در اوّل كتاب تملك محمد المذكور بـإمام‏زاده و شيخ علي و عبدالحي الشهير بـكرامت‏الله‏زاده 1100 ق، و مهر بيضوي با سجع «من متملكات الحاج مصطفي صدقي غُفر له» و مهر كروي «ما شاء الله لا قوه إلا بالله»، در حواشي مقابله و تصحيح شده است، صفحات جدول‏ دار مرصع (نسخه ش 129).
27- المثلثات يا مثلث قطرب: لغت، عربي، از ابوعلي عبدالله (محمد) بن مستنير بصري نحوي لغوي ملقب به قطرب (206 ق).
آغاز: هذا كتاب المثلث، و هو اسم تراه في الكتابه صوره واحده و هو ينصرف علي ثلثه معان؛ فمنه: السَّلام، السِّلام، السُّلام‏.
انجام: الاَمه، الإِمه، الاُمه. العَمره، العِمره، العُمره.(نسخه ش 204/2).
28- المزامير(زبور داود عليه السلام): عربي، اين كتاب ترجمه عربي زبور داوود عليه السلام است كه در زمان مأمون خليفه عباسي(198 ق) به ‏دستور وي از عبري به عربي برگردانده شده و حضرت امام رضا (عليه السلام) آن را تأييد كرده است‏. سند كتاب كه در اول آن آمده بدين قرار است:
بسم ‏الله ‏الرحمن ‏الرحيم. قال: حدّثني الحسن ‏الكوفي قال: حدّثني محمد بن عيسي قال: حدّثني النوفلي الهاشمي محمد بن عبدالله قال: جمع المأمون مائتي رجل من علماء المسلمين و رئيسا اليهود والنصاري. فأخذ عليهم العهد والميثاق علي أن تحوّلوا له التوريه والإنجيل والزبور من ‏لغه العبرانيه حرفاً بحرف، ويستعينوا في ذلك بالرضا علي ‏بن موسي عليه ‏وآله ‏السلام. و كان من أعلم الناس بالتوريه والإنجيل والزبور والفرقان. و كان فيهم المازني وكان عالماً بذلك‏. وهذه زبور داود عليه السلام و صلّي ‏الله علي محمد و آله فسّروه و نقلوه إلي لغه العربيه حرفاً بحرفٍ لم‏يزيدوا ولم ينقصوا ولم آلوا جهداً. فلمّا فرغوا منه، عُرض علَي ‏الرضا عليّ ‏بن موسي (عليه السلام) فرضِيَه‏. المزمور الأول من ذلك في ‏المسكين واليتيم‏....
نوع خط: نسخ جلي، عبدالله بن سنجر، 706 ق، عناوين مزمورات شنگرف، دو بار مقابله و تصحيح شده و در صفحه آخر آمده: «بلغ المقابله و صح» و همانطور «و قوبل ثانياً فصح»، تملك محمد كتبروي حنفي سال 1037 ق، و تملك عمر بن محمد الماريني و تملك أبي‏حفص عمر العباسي در آخر نسخه (نسخه ش 77).
29- المعجم فيما استعجم: جغرافيا، عربي، از ابوعبيد عبدالله ‏بن عبدالعزيز بن محمد بكري (487-401 ق).
دايره المعارفي است از اسامي اماكني كه عمدتاً عربي‏اند و عرفاً غلط تلفظ مي‏شوند. وي كتابش را به‏ترتيب حروف الفباي نام اماكن و بلاد و قري و امصار تنظيم كرده و بعد از ذكر نام هر بلد، ابتدا محدوده و چهارچوب جغرافيايي آن را ذكر و سپس شعري از شعراي عرب را كه نام بلد مورد بحث در آن آمده به عنوان استشهاد مي‏آورد. جميع ابواب كتاب 748 باب است. عنوان اين كتاب در زندگي‏نامه علمي دانشمندان اسلامي مُعجَم ما استَعجَم ذكر شده، لكن در نسخه حاضر آن‏چنان است كه ذكر شد. اين كتاب در سال 1876 ميلادي توسط وستنفلد در پاريس به طبع رسيده است (ر.ك: زندگي‏نامه علمي دانشمندان اسلامي، بخش اول، ص 289، و معجم مطبوعات العربيه سركيس ص 579).
آغاز: هذا كتاب ذكرت فيه جمله ما ورد من ‏الحديث و الأخبار و التواريخ و الأشعار من ‏المنازل و الديار و القُري و الأمصار و الجبال و الآثار و المياه و الدّرارات‏.
نوع خط: نسخ جلي، قرن 9، تملك ابي‏بكر بن رستم شرواني و مختار احمد المدرّس بمدرسه اياصوفيه، عناوين فصل‏ها شنگرف (نسخه ش 91).
30- المفاحص في‏الحكمه الإلهيه المحتويه علي علم الحروف علي نهج غريب: علوم غريبه، عربي، از صائن الدين علي‏ بن محمد بن محمد تركه اصفهاني (835 ق).
آغاز: الحمد لله الذي أعدّ عديد عباده لفهم كمال مراده‏.
نوع خط: نسخ جلي، بي كا، در زمان حيات مؤلف (قبل از 835 ق) كتابت شده، عناوين شنگرف، صفحات موريانه‏خورده، با مهر بيضوي «الراجي لعفو الله عبدالله 1141 ق» (نسخه ش 121).
31- المفراح في ‏شرح مُراح الأرواح: صرف، عربي، از ملاحسن پاشا بن علاءالدين الأسود.
نوع خط: نسخ، بي كا، 14 ذيحجه 940 ق (نسخه ش 500).
32- المُنصف من ‏الكلام علي مغني ابن هشام: ادبيات، عربي، از ابوالعباس تقي‏الدين احمد بن محمد بن محمد بن حسن‏ بن علي ‏بن يحيي ‏بن محمد بن خلف‏الله ‏بن خليفه الشُّمُني(872-801 ق).
آغاز: الحمد لله الذي خصّ كتابه بعدم المعارضه و بالإعجاز.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا (نسخه ش 138).
33- الوافي: حديث، عربي، از ملا محسن فيض‏ بن مرتضي كاشاني(1091 ق).
نسخه حاضر از اوّل باب زكاه تا آخر كتاب العتق را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، فهرست كتاب در اول نسخه (نسخه ش 388).
34- الوافيه في شرح الكافيه: نحو، عربي، از ركن‏الدين حسن ‏بن محمد بن شرفشاه استرآبادي (717ق).
آغاز: أحمد اللّه علي عظمه جلاله حمدَ غريق بمطالعه جماله‏.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، اول نسخه تملك محمدامين بن محمد صافي با مهر بيضوي «هدايت ازلي‏... محمد باد» و تملك جعفر بن عبدالله با مهر مكعبي «لطف الهي گر بود... جعفر» (نسخه ش 481).
35- الوجيزه في الفقه يا زبده الدليل: فقه، عربي، از سيدعبدالله ‏بن محمدرضا شبّر (1242 ق).
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف (نسخه ش 645).
36- الوسائل إلي النجاه: اصول، عربي، از سيد مجاهد محمد بن علي طباطبائي اصفهاني(1242ق).
عنوان كتاب به صورت‏هاي زير: «الوسائل إلي‏ النجاه»، «الوسائل الحائريه»، «وسائل الأصول»، «الوسائل إلي معرفه أصول المسائل» نيز ذكر شده است‏.
آغاز: الحمد لله رب ‏العالمين ... اِعلم أن أقوي الأدله علي ‏الوضع تنصيص الواضع‏.
نوع خط: نسخ خفي، جاي عناوين كتاب دوم خالي مانده است، با حواشي از فتح‏الله بن ابراهيم شريف حسين خوئي، نوشته شده در تبريز سال 1239 ق، مهر بيضوي «عبده الراجي محمدصادق» در اوّل كتاب (نسخه ش 13/2).
37- أنوار التنزيل و أسرار التأويل(تفسير بيضاوي): تفسير، عربي، از قاضي ناصرالدين عبدالله‏ بن عمر بيضاوي(685 يا 692ق).
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، آيات با شنگرف و معرب، فهرست سور در اوّل نسخه، تملك مصطفي، با حواشي از خواجه، شيخ‏زاده و طيبي (نسخه ش 188).
38- إيضاح سقط الزند: ادبيات، عربي، از ابوزكريا يحيي ‏بن علي معروف به خطيب تبريزي(502 ق).
آغاز: الحمد لله حمد الشاكرين، و صلواته علي سيدنا محمد النبي و آله ‏الطاهرين. و بعد، فإني لمّا حضرتُ أبا العلاء أحمدَ بنَ عبدالله‏... قرأت عليه كثيراً من كتب اللغه.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، اشعار شنگرف و معرب، حميدالدين ‏بن عمر شافعي هفتم محرم 957 ق به دستور احمد شبلي‏ بن حسن شبلي، مقابله و در حواشي تصحيح شده است‏. اولش تملك درويش حشمت مولوي و سيدابوالمواهب احمد المعروف بالعرضي (نسخه ش 575).
39- تحفه الغريب في ‏الكلام علي مغني ‏اللبيب: ادبيات، عربي، از بدرالدين محمد بن عمر دماميني (828 ق).
آغاز: الحمد لله الذي منح من لسان العرب الأيادي الحسنه.
انجام: والتحيات واصله إليه و إليهم و السّلام‏.
نوع خط: نسخ، درويش عبدالنبي مولوي امام جماعت تكيه علي‏پاشا بن علوان در شهر حلب از براي شيخ ابراهيم پسر شيخ صلاح‏الدين، 1043 ق، عناوين و سرفصل‏ها شنگرف، فهرست كتاب در اول نسخه، مقابله و تصحيح شده است، تملك احمد بن حسين ‏بن احمد شهاب سال 1176 ق (نسخه ش 10).
40- تفسير ابن عباس: تفسير، عربي، از عبدالله ‏بن عباس ‏بن عبدالمطّلب معروف به ابن عباس(68 ق).
نوع خط: نسخ، حاج احمد بن شيخ يوسف در سوم ربيع‏الثاني 1165 ق، براي خزانه كتابخانه يكي از سلاطين، صفحه اوّل با سرلوح و كتيبه مذهّب مرصع، تمامي صفحات جدول‏دار، عناوين فصول و آيات شنگرف (نسخه ش 165).
41- تفسير الجلالين: تفسير، عربي، مؤلف: جلال‏الدين عبدالرحمان سيوطي (910 ق) و جلال‏الدين محمد محلّي شافعي(864 ق)
نسخه حاضر از اول تا آخر را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، تمامي صفحات جدول‏دار، آيات شنگرف، عيسي در اول ذي‏قعده 1136 ق، در سال 1139 مقابله و تصحيح شده است (نسخه ش 662).
42- تمهيد القواعد الأصوليه و العربيه لتفريع الأحكام الشرعيه: فقه، عربي، از شهيد ثاني زين‏الدين ‏بن علي عاملي (شهادت 966 ق).
آغاز: الحمد لله ‏الذي وفّقنا لتمهيد قواعد الأحكام ‏الشرعيه.
نسخ جلي، علاءالدين حسين ‏بن محمد حسيني، با مهر بيضوي وي «علاءالدين ‏بن محمد» و تملك وي به تاريخ 1105ق، عناوين و سرفصل‏ها شنگرف، در حواشي تصحيح شده با علامت بلاغ در ابتداي قاعده 190، وقف علي‏اكبر چورسي به توليت عبدالرسول حسيني تبريزي، مهر بيضوي «سلام علي إبراهيم» در اول كتاب (نسخه ش 23).
43- تهذيب ‏الأحكام: حديث، عربي، از شيخ ‏الطائفه محمد بن حسن طوسي (460 ق).
- نسخه حاضر از باب أنساب النبي (صلي الله عليه و آله) تا آخر نكاح را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، بي كا، 1117 ق، بعضي علائم و عناوين ابواب شنگرف، علامت بلاغ در آخر كتاب موجود است (نسخه ش 199).
- نسخه حاضر از كتاب صوم تا آخر كتاب حج را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، لطف‏الله، 1100 ق، خط سرخ بالاي بعضي عبارات، معرب، به وسيله كاتب در نزد استادش محمدرضا بن صفي‏قلي تبريزي كه نسخه‏اش را با جميع نسخ موجوده در اصفهان سماعاً و قرائهً و مقابلهً نزد محمدباقر مجلسي تصحيح كرده بود، مقابلهً و قرائهً و سماعاً تصحيح شده و علامت مقابله و سماع در آخر كتاب موجود است، تملك محمد بن محمدامين 1114 ق(نسخه ش 217).
- نسخه حاضر جلد دوم و از كتاب زكاه تا قسمت‏هايي از كتاب جهاد را شامل است.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، با حواشي از «م ق ر سلّمه ‏الله» (نسخه ش 743).
44- جامع ‏الأصول في أحاديث الرسول: حديث، عربي، از مجدالدين مبارك بن محمد بن محمد بن معروف به ابن اثير جَزَري(605 ق).
نسخه حاضر از اول كتاب تا الكتاب الثاني من حرف الجيم في الجدال والمِراء را شامل است‏.
آغاز: الحمد لله الذي أوضح لمعالم الإسلام سبيلاً، و جعل السنه علي الأحكام دليلاً، و بعث لمناهج الهدايه رسولاً. مهّد لمشارع الشرائع وصولاً.
انجام نسخه: أخرجه أبوداوود أيضاً عن أبي‏هريره أن رجلاً كان يسُبّ أبابكر. و ساق نحوَه ترجَمه الأبواب التي أوّلها الجيم، ولم ترِد في حرف الجيم‏... تمّ ‏الجزء الأول من كتاب جامع الأصول، و يتلوه في الجزء الثاني شرح غريب الجيم‏.
نوع خط: نسخ، عناوين ابواب و فصول شنگرف، رموز كتب با شنگرف در حواشي و در زير آن نام راوي حديث، اول نسخه تملكي به تاريخ سنه 733 ق، و تملك محمد بن رضي‏الدين هروي با مهر بيضوي «يضيء بالله نفسي عبده محمد مهدي 1118ق» و مهر بيضوي «تلك الجنه التي نورث من عبادنا من كان تَقيّاً» (نسخه ش 228).
45- جوامع‏ الجامع: تفسير، عربي، از ابوعلي فضل ‏بن حسن طبرسي (548 ق).
نسخه حاضر از ابتدا تا آخر سوره كهف را شامل است‏.
نوع خط: نسخ جلي، ملا قدير بن مرحوم حاجي‏زاده، 7 ربيع‏الثاني 1116 ق، علامت مقابله و بلاغ در تمامي كتاب موجود است، آيات معرب و خط شنگرف بر فوق آنها، مهر مربعي «المتوكِّل علي الله الغنيّ عبدُه محمدحسين الحسيني» در اوّل كتاب (نسخه ش 172).
46- حاشيه الفوائد الضيائيه: نحو، عربي، از عصام‏الدين ابراهيم ‏بن محمد بن عربشاه اسفرايني(943 ق).
آغاز: يا هادياً لسالك مسالك محامدك، و يا سامعاً لجامع مسائل حامدك، اهدنا الصراط المستقيم هدايه كافيه لتسهيل‏...
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف (نسخه ش 558).
47- حاشيه الكافي: حديث، عربي، از ميرداماد محمدباقر بن محمد حسيني استرآبادي(1040 ق).
آغاز: قوله: المحمود لنعمته المعبود لقدرته؛ لمّا كان إنعامه باعثاً لأن يُحمد.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف، اولش «امانت آقا زين‏العابدين‏ بن حاج محمدرضا امامي» و «قد وقفتُ هذه النسخه‏.. كما وقف والدي الماجدُ كتباً عديده هكذا. و كان ذلك في 14 رمضان 1124 و أنا ابن حاجي عسكر خادم العلماء محمدرضا» با مهر مربعي «أفوّض أمري إلي ‏الله محمدرضا 1116» و در زيرش نوشته شده: «هذا من الكتب الموروثه التوليه حينيه قد وقفت ثانياً... سيدابراهيم شريف حسيني رمضان 1230» (نسخه ش 492).
48- حاشيه الكشاف: تفسير، عربي، از سعدالدين مسعود بن عمر تفتازاني (792 ق).
آغاز: الحمد لله الذي أنزل علي عبده ‏الكتاب و لم يجعل له عوجاً.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، سرفصل‏ها شنگرف، تملك اسماعيل‏ بن جليل‏ بن احمد بن رمضان‏ بن محمد بن علي سال 1124 ق و تملك محمد بن شيخ داوود بازلي (نسخه ش 71).
49- حاشيه الكشاف (فتوح‏ الغيب في‏ الكشف عن قناع ‏الريب): تفسير، عربي، از شرف‏الدين حسين‏ بن محمد بن عبدالله طيبي(743ق).
نسخه حاضر از سوره اعراف يا اول سوره احزاب را شامل است‏.
آغاز: الحمدلله الذي علم ‏القرآن و خلق ‏الإنسان، علّمه ‏البيان.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، سرفصل‏ها شنگرف (نسخه ش 69).
نسخه حاضر از اول كتاب تا نصف سوره نساء را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، تملك عبدالغني‏ بن محمد سال 1007 ق و محمد الحافظ البرسي (نسخه ش 70).
50- حاشيه أنوار التنزيل: تفسير، عربي، از مصلح‏الدين مصطفي‏ بن ابراهيم ‏الرومي الحنفي، ابن تمجيد (قرن 9 ق).
- نسخه حاضر از اوّل سوره كهف تا آيه 35 سوره نور را شامل است‏.
نوع خط: نسخ جلي، سرفصل‏ها شنگرف، تملك الشيخ الحاج عمر بن الشيخ عيسي المذكِّر بجامع حضرت شيخ وفا (قُدِّس سرُّه المصفّا)، با مهر بيضوي «أ ليس الله بكافٍ عبدَه عمر بن عيسي»، تملك مصطفي زين‏الدين‏ بن موسي‏... السلطان بايزيد التعطير سنه 1131 با مهر مكعبي «مصطفي»، قسمت‏هايي از سوره كهف و تمامي سوره مريم از وسط افتاده است (نسخه ش 130).
- نسخه حاضر از ابتدا تا آيه 184 سوره بقره را شامل است‏.
آغاز: الحمد لله المكمّل لكل خير، و الميسّر لكل سُؤل‏.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف، در اولش تملك ابراهيم مدرس با مهر مكعبي «آستان كعبه شاه كريم باد يا رب مقام ابراهيم» (نسخه ش 176).
51- حاشيه انوار التنزيل: تفسير، عربي، از عصام‏الدين ابراهيم‏ بن محمد بن عربشاه سمرقندي(951 ق).
آغاز: الحمد لله الذي عم بارفاد ارشاد الفرقان كل انسان ...
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين و بعضي علائم شنگرف، سرلوح مذهّب با جدول مذهّب، تملك علي‏ بن احمد مشهور به خواجه‏زاده (نسخه ش 178).
52- حاشيه شرح مختصر الأصول عضدي: اصول، عربي، از سعدالدين مسعود بن عمر تفتازاني(793ق).
آغاز: الحمد لله الذي وفّقنا للوصول إلي منتهي أصول الشريعه الغرّاء.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف، تملك علي‏ بن احمد مشهور به خواجه‏زاده (نسخه ش 159).
53- حاشيه لوامع الأسرار في شرح مطالع الأنوار: منطق، عربي، از مير سيدشريف علي‏ بن محمد جرجاني(816 ق).
آغاز: قال وحيد زمانه ـ تغمده‏ الله بغفرانه ـ : الحمد لله فيّاض ذوارف العوارف، الفيّاض الوهّاب‏.
نوع خط: نسخ، شيخ محمد سعيد نوري نطنزي 26 شوال 1096 ق به دستور علي‏رضا قمي، در حواشي مقابله و تصحيح شده است، با حواشي از ملا جلال، داود، ملا شمسا گيلاني، معيني، ملا ميرزاجان و خود مؤلف، اول نسخه مهر بيضوي كاتب با سجع «عبده محمدسعيد 1123» (نسخه ش 463).
54- حياه الحَيَوان الكبري: متفرقه، عربي، از: كمال‏الدين محمد بن موسي دميري شافعي مصري (808 ق).
آغاز: الحمد لله الذي شرّف نوع‏الإنسان بالأصغرين القلب واللسان.
نوع خط: نسخ، محمد ابوالفتح‏ بن داود بن محمد مقدسي منشأً و بلداً الأشعري عقيدهً القادري نسباً، از 15 صفر 903 تا 19 ربيع‏الثاني همان سال در زاويه كبيره معروف به شهابيه در شهر مرقيله از قرمان، در صفحه اوّل كتاب عنوان كتاب و ترجمه مؤلف، «قوبل علي نسخه المصنف رحمه ‏الله تعالي» و تملك عبدالرحمان‏ بن حسن القاضي با مهر بيضوي «الراجي عونَ المستعانِ الفقيرُ عبدالرحمان» و مهر كروي «الله كفي بمرام مصطفي 1208» (نسخه ش 136).
55- خلاصه الأقوال في معرفه الرجال: رجال، عربي، از علامه حلي حسن‏ بن يوسف‏ بن مطهر(726 ق).
آغاز: الحمد لله مرشد عباده إلي سبيل السداد، و هاديهم إلي طريق الأنفع في المعاش و المعاد.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، كيقباد بن حاج علي بحرآبادي 15 جمادي‏الأولي 960 ق، قسمت آخر نونويس شده است (نسخه ش 646).
56- روضه الأخيار المنتخب من ربيع الأبرار: متفرقه، عربي، از محيي‏الدين محمد بن الخطيب قاسم ‏بن يعقوب رومي(983 ق).
منتخبي است از كتاب ربيع ‏الأبرار و نصوص الأخبار زمخشري (538 ق) در پنجاه باب، كه در 17 شعبان 983 ق تأليف شده است‏.
آغاز: نحمدك اللهم علي ما علّمتَنا من ‏البيان، و ألهمتَنا من ‏التِّبيان.
نوع خط: نسخ، محمد حجازي الأشفيني الشافعي در 17 رمضان 1005 ق، عناوين شنگرف، تمامي صفحات جدول شنگرف، فهرست كتاب در اول نسخه و همچنين تملك حسن‏ بن علي الشهير به رضا با مهر مكعبي «حسن رضا» و تملك ابوبكر افندي القاضي بمدينه باباطاغي و تملك شيخ ابراهيم باباطاغي با مهر مكعبي ناخوانا و تملك صالح مصطفي (نسخه ش 491).
57- زهر الكِمام في قصه يوسف: قصه، عربي، از ابوعلي عمر بن ابواسحاق ابراهيم انصاري اوسي خزرجي.
مؤلف در اين كتاب داستان حضرت يوسف را از قرآن طي هفده مجلس شرح و تفسير كرده که در لابه لاي آن، حكايات و اشعار عربي زيادي آورده است‏.
آغاز: قال الشيخ الإمام الأوحد المذكِّر أبوعلي عمر بن الشيخ الأجلّ أبوأسحاق أبراهيم الأنصاري الأوسي ـ رحمه‏الله تعالي ـ : الحمد لله كثيراً و صلّي‏ الله علي سيدنا محمد الذي للناس كافه بشيراً و نذيراً.
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، احمد بن عمر بن محمد بن يحيي الذهبي در 11 شعبان 745 ق(نسخه ش 703).
58- سفينه الراغب و دفينه المطالب: متفرقه، عربي، از محمد راغب پاشا وزير الرومي معروف به راغب افندي (1176 ق).
كشكولي مانند كشكول شيخ بهايي كه مؤلف در آن مطالب متنوعي را جمع‏آوري كرده است. شامل چندين رساله و مسائل و بحث‏هاي گوناگون؛ مانند بحث اسم و مقولات عشر و حضرات خمس و غيره. اين كتاب از كشكول‏هاي نفيسي است كه مورد رغبت علما با اختلاف مشارب و تباين اذواقشان قرار گرفته است‏.
آغاز: الحمد لله الذي بوجوب وجوده انقطع تسلسل سلسله الحاجات‏.
نوع خط: نستعليق، احمد نزهت الحلبي أصلاً و البغدادي نشواً الذي كان مهردار مؤلف هذا الأثر، 19 ذيقعده 1179، در قسطنطنيه، فهرست كتاب در اول نسخه با جدول مذهّب و شماره صفحات شنگرف، در اول نسخه نوشته شده:
سفينه راغب پاشا وزير است. كتاب خيلي خوبي است و از موقوفات جدّم آقا ابراهيم است (قدس سره)، . دزديده بودند كه علامت وقف را محو كرده بفروشند. خداوند پدر آقا شيخعلي پيشنماز را رحمت نمايد كه به دست آورده، نزد داعي فرستاده بود. اوراق بي‏شيرازه شده بود. به صحاف دادم. اصلاح كرده، ولي از جهتي افساد نموده است؛ زيرا كه در چند جا اوراق را از محل اصلي خود تغيير داده؛ چنانچه داعي نوشته‏ام خواستم بدهم دوباره شيرازه بُري نمايد، ترسيدم بدتر شود؛ لهذا دست نزدم‏. فتح‏الله‏ بن محمدرضا بن شيخ الاسلام (قدس سره).
صفحه اول كتيبه با سرلوح مذهّب مرصع، تمامي صفحات حواشي مذهّب، عناوين شنگرف (نسخه ش 245).
59- شرح الشافيه: صرف، عربي، از ؟
شرحي است مزجي و مبسوط بر شافيهي ابن ‏حاجب (646 ق).
آغاز: قال الشيخ‏.. ابن حاجب: التصريف علم بأصول يُعرف بها أصول أبنيه الكلم التي ليست بإعراب. قال: لايمكن حدُّ نوع من العلم إلا باعتبار؛ فلذلك قيل علم بأصول، و إنما قال أحوال ولم يقل..‏.
انجام: أما بلي، فلقوّه إمالتها؛ لكونها يستعمل غالباً. و أما حتي، فَلِحملها علي إلي؛ لأنها بمعناها الأصلي في الغايه. تمّ‏.
نوع خط: نسخ، بي كا، بي تا، عناوين شنگرف، خط شنگرف بالاي عبارات متن، اولش تملك محمد بن ابراهيم الطربزوني المدرِّس به مدرسه سهيل (نسخه ش 566).
60- شرح‏ الكافيه: نحو، عربي، از نجم‏الائمه محمد بن حسن استرآبادي مشهور به رضي‏الدين (686 ق).
آغاز: الحمد لله الذي جلّت آلاؤه عن أن تحاط بِعَدٍّ.
نوع خط: نسخ جلي، بي كا، 823 ق، عناوين و بعضي علائم شنگرف، فهرست كتاب در برگ اوّل، در صفحه اوّل كتيبه و شمسه مذهّب مرصع با عنوان كتاب و نام مؤلف به خط نسخ كور نشده (نسخه ش 90).
61- شرح شافيه (شرح نظام): صرف، عربي، از نظام‏الدين حسن‏ بن محمد قمي نيشابوري معروف به نظام اعرج (728 ق).
آغاز: أحمدك اللهم علي أن وفّقتَني لصرف رَيَعان الشباب في اقتناء العلوم والآداب .
نوع خط: نسخ جلي، محمد بن قطب الطبيب، 22 صفر 828 ق، عناوين شنگرف و بعضي زرنيخ، تملك حسن المدرس به مدينه بروسه با مهر كروي وي «عبده حسن حافظ» (نسخه ش 147).
62- شرح فصوص الحكم: اخلاق، عربي، از شيخ داود بن محمود قيصري (751 ق).
آغاز: الحمد لله الذي عين ‏الأعيان بفيضه ‏الأقدس الأقدم‏.
نسخ بد خط، تحرير بد، عبارات متن شنگرف، فهرست كتاب به صورت مجدول در اول نسخه، تملك در 19 ذي‏حجه 1156 ق، تملك شيخ مصطفي‏ بن شيخ علي كفوي با مهر بيضوي «مصطفي» (نسخه ش 212).
63- شرح مقامات الحريري: ادب، عربي، از ابوالعباس احمد بن عبدالمؤمن‏ بن موسي‏ بن القيسي الشِّرّيشي الأندلسي (619 ق).
شرح مهمي است بر مقامات ابومحمد قاسم بن علي حريري (516 ق). نسخه حاضر سِفر ثاني و از مقامه 13 تا اول مقامه 26 را شامل است‏.
آغاز نسخه: شرح المقامه الثالثه عشره الزورائيه: ندوت: خرجت. يقال: نَدَتِ الإبلُ تندو، إذا خرجت من ‏المشرب ترعي فيما قرب منه، و هو الذي قصد.
انجام نسخه: عندي فديتُک راءاتٌ ثمانيهٌ/اُلقي بها الحَرَّ إن وافي و إن بردا/ رِقٌّ و رَوحٌ و رَيحانٌ و ريقُ رَشاً/وَ رفرفٌ و رِياضٌ ناعمٌ و رَدا. و لم يذكر أبيك تميم تمّ شرح المقامه الخامسه والعشرين، و بتمامها تمّ الجزء الثاني من شرح المقامات‏.
نوع خط: نسخ كهن، بي كا، بي تا، عناوين مقامات و بعضي عناوين شنگرف، در اول نسخه تملك حاج يعقوب نجاشي در سال 789 ق و تملك عبدالرحيم حبشي‏زاده و فيض‏الله المفتي 1115 ق و نجم‏الدين‏ بن احمد كُتُبي و مطالعه محمد بن عبدالمؤمن 912 ق و تملك شيخ ابراهيم عجمي و تملك محمد بن محمد القوصوي 944 ق و مهر كروي بزرگ «الحمد لله الذي هدانا لوقف هذا الكتاب‏...» و آخرش تملك حسن‏ بن صالح ‏الحلبي الأزهري الأشعري (نسخه ش 246).
64- شرح نهج ‏البلاغه: حديث، عربي، از عبدالرحمان‏ بن محمد بن ابراهيم العتايقي الحلي(قرن 8 ق).
شرحي است مفصل در چندين جلد. مؤلف با استفاده از شرح ابن ابي‏الحديد معتزلي، شرح ابن ميثم بحراني، شرح قطب‏الدين الكيدري و شرح قاضي عبدالجبار با اضافاتي و تحقيقاتي از خودش اقدام به شرح حاضر كرده است‏. ابتدا الفاظ و معاني کلمات حضرت را گزارش كرده؛ سپس مورد و شأن نزول خطبه يا كتاب را بيان كرده و در آخر مطالب مربوط به آن را آورده است‏. نسخه حاضر جلد سوم كتاب بوده و از خطبه 134 «و من كلام له (عليه السلام) و قد شاوره في الخروج إلي غزو الروم» تا آخر كتاب 27 «و من وصيته إلي محمد بن أبي‏بكر حين قلّده مصرَ» را شامل است. مؤلف تأليف اين جزء را در سال 780 ق به پايان رسانده است. در آخر كتاب دستخط مؤلف بدين عبارت «بلغ قرائهً و أنهاه‏... وفّقه الله لمراضيه؛ و ذلك في مجالسَ متعددهٍ آخرها يوم عشرين رمضان المبارك سنه ست و ثمانين و سبعمئه. و كتب جامع ‏الكتاب‏... عبدالرحمان‏ بن محمد بن إبراهيم العتايقي».
آغاز نسخه: و من كلام له (عليه السلام) وقد شاوره عمر في الخروج إلي غزوه الروم: و قد توكَّل اللهُ لأهل هذا الدّينِ بإعمار الحوزه و سَتر العوره... أقول: توكَّلَ: صار وكيلاً؛ ويُروي: و قد تكفّلَ؛ أي: صار كفيلاً. و الحوزه: الناحيه، و حوزه الملِك: بيضته. و هذا الكلام قاله (عليه السلام) له حين خرج قيصرُ الروم من جماهير أهلها إلي حرب المسلمين (4)
نوع خط: نسخ، عناوين شنگرف، علي‏ بن محمد بن محمد بن علي جمادي ‏الاولي 786 ق، پيش مؤلف قرائهً مقابله و تصحيح شده است، در اول نسخه زندگي‏نامه شارح به قلم حضرت آيت‏اللّه سيدشهاب‏الدين نجفي مرعشي آمده كه در ذي‏حجه 1370 ق در قم هنگام ملاحظه نسخه در دو صفحه مرقوم فرمودند، و تملك كمال‏الدين عبدالله جرجاني، و دستخط محمد بن رمضان الدجيلي و محمد بن احمد بن مصنفك الحائري، و حسام‏الدين‏ بن عزيزالدين‏ بن عذاقه الغروي با مهر كروي «عبده حسام‏الدين‏ بن عذاقه» و مهر مربعي «لا إله إلا الله الملك الحق المبين، بن محمد» و مهر كروي بزرگ «الله حسبي و أنا أفتر عبداً... عضدالشريعه المضيّ مسعود حسيني حسني سنه‏...» و در زير آن نوشته شده: «انتقل بالإرث عنه رحمه الله تعالي عليه. حرّره ابن عضدالدين مسعود محمدعلي» با مهر مكعبي «محمد و علي خير البشر 1021» و تملك الشيخ محمد بن ابراهيم الشهير بالصوافي سنه 888 ق و دستخط عبدالحسين‏ بن سلطان حسين الموسوي و تملك عبدالله‏ بن عبدالغفار الطبسي با مهر بيضوي «قال إني عبدالله» (نسخه ش 381).
65- شرح نهج البلاغه: حديث، عربي، از عزالدين عبدالحميد بن هبهالله بن ابي‏الحديد معتزلي (655 ق).
نسخه حاضر از اول تا جلد ششم را شامل است‏.
نوع خط: نسخ جلي، تاريخ كتابت در آخر جزء خامس 1087 ق، در اول نسخه نوشته شده: «حيف و صد حيف كه اين كتاب با حسن خطي كه دارد غلط زياد دارد»، در اول نسخه «امانت نزد محمد المدعوّ بصدر» و تملك رضي‏الدين‏ بن محمد بن حيدر حسيني، 21 سطر، 24/5×18 سانتي‏متر (نسخه ش 120).
66- شرف الإنسان: اخلاق، تركي، از محمود بن عثمان‏ بن الياس حلبي معروف به لامعي حلبي(938 يا 940 ق).
در يك مقدمه و چندين مجلس آداب و اخلاق را از زبان حيوانات به‏ صورت داستان بيان مي‏كند و در اثنا به‏مناسبت، اشعاري و قطعاتي به عربي و فارسي و تركي از خودش و ديگران مي‏آورد. مؤلف كتابش را به سلطان سليم ثاني عثماني (974-926 ق) تقديم كرده و از تأليف آن در سن 55 سالگي در سال 933 فارغ شده است.
آغاز: بسم‏ الله ‏الرحمن الرحيم/ فاتحه گنج كلام قديم. هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق إنا كنا نستنسخ ما كنتم تعملون. اَجناس سپاس خورشيداقتباس و گردون‏اساس و انجم‏قياس كه مقياس عقل حواس جن و ناسدن خارجه دور.
نوع خط: نسخ، محمد، جمادي ‏الاخره 1002 ق(نسخه ش 312).
67- صحاح ‏اللغه: لغت عربي به عربي، از ابونصر اسماعيل‏ بن حمّاد جوهري (393 ق).
- نسخه حاضر از اول كتاب تا آخر باب ضاد را شامل است‏.
آغاز: قال الشيخ أبو نصر... الحمد لله شكراً علي نواله، و الصلوه علي محمد و آله. أما بعد، فإني قد أودعت في هذا الكتاب ما صحّ عندي‏.
نوع خط: نسخ، عناوين لغات و فصول شنگرف، هارون‏ بن احمد الشيريني، 898 ق، اولش مهر كروي «علي ‏الله في كل الأمور توكلي/و بالمصطفي الهادي الشفيع توسُّلي 1174» (نسخه ش 687).
- نسخه حاضر از باب طاء تا آخر كتاب را شامل است‏.
نوع خط: نسخ، عنوان لغات و فصول شنگرف، هارون‏ بن احمد الشيريني، 898 ق (نسخه ش 688).
68- طِراز الحُلّه و شفاء الغُلّه: بديع، عربي، از شهاب‏الدين احمد بن يوسف اندلسي بصير نحوي(779 ق).
شرحي است بر قصيده ميميه شمس‏الدين محمد بن جابر اندلسي (780 ق)، اين قصيده در 177 بيت است و ناظم آن را در مدح حضرت پيامبر(صلي الله و عليه و آله) سروده و مسائل علم بديع را در آن درج كرده است‏. ناظم نام قصيده را «حُلّه السّري في مدح خير الوري» گذاشته، لكن در نسخه حاضر «حُلّه الوفا في مدح خير الوري» نوشته شده است (كشف‏ الظنون ج1، ص 688 و هديّه العارفين، ج2، ص 82).
آغاز قصيده:
يقول صَحبي و سُفن‏ العيش خايُضهٌ
بحرَ الشراب و عينُ ‏القيظ لم تَنَم
يَمِّم بنَا البحر إنّ الرّكبَ في ‏ظمإٍ
فقلتُ: سيروا فهذا البحر مِن أمم
آغاز شرح: قال شيخنا الإمام العلامه شهاب‏الدين أبو‏جعفر أحمد بن يوسف‏... الأندلسي الغرناطي ـ فسح الله في ‏مدّته ـ الحمد لله البديع الأفعال الرفيع عن ‏الأمثال جاعل الفصاحه أحسن ‏الحال‏.
نوع خط: نسخ، محمد بن محمد بن سالم ‏الحسباني الشافعي (883 ق)، متن اشعار با شنگرف، با حواشي از ملا فتح‏الله، و در اول نسخه تملك‏هاي ابي‏بكر رستم ‏بن احمد الشرواني، مير محمداسعد، محمد فخرالدين ‏بن عبدالله طرابلسي سال 1013 ق، هبهالله ‏بن محمد افندي، حاج محمد بن الأمير الحاج، محمد الخطيب بالجامع المنصوري بطرابلس (نسخه ش 24).
فهرست تصاوير
تصوير ش 1: دستخط شيخ الاسلام خويي كه نسخه درر النجفيه شيخ يوسف بحراني (ش 13 مدرسه نمازي) را در كاظمين در سال 1233 ق وقف کرده است.

باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)

تصوير ش 2: صفحه آغاز نسخه بسيار نفيس شرح الكافيه في النحو تحرير در سال 823 ق با شمسه و كتيبه بسيار نفيس، با علامت وقف «موقوفات رمضانيه 1230 ق» به خط و مهر شيخ الاسلام خويي.

باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)

تصوير ش 3: دستخط شيخ الاسلام خويي در پشت جلد و ظَهر نسخه تفسير عرائس البيان روزبهان بقلي شيرزاي (ش 611 مدرسه نمازي)، كه از كتاب‏هاي اجداد وي بوده ـ و دستخط اجدادش در همين صفحه مشهود است ـ و دزديده شده بود و شيخ الاسلام آن را در استانبول در هنگام مأوريتش پيدا و خريداري کرده

باغ ارغوان، کتابخانه وقفي شيخ الاسلام خويي (2)

تصوير ش 4: دستخط شيخ الاسلام خويي در برگ آخر نسخه قبلي (تفسير عرائس البيان).

پی نوشت ها :

(1) ناخوانا.
(2) ناخوانا.
(3) مؤلف كتاب ديگري دارد به نام سرّ العلوم من‏ المنثور و المنظوم كه جزء دوم آن را با عنوان الدر المنظوم در بخش دوم كتاب حاضر آورده است‏.
(4) اين نسخه دومين نسخه شناخته‏‏شده از اين كتاب است‏. افندي در رياض‏العلماء (ج 3، ص 106) و شيخ آغا بزرگ در الذريعه (ج14، ص 132) از اين نسخه ياد کرده‏اند. نسخه ديگري از همين جلد نزد ضياءالدين بن يوسف شيرازي بوده كه در كتاب نهج‏ البلاغه چيست از آن ياد شده است. اين نسخه بعداً به کتابخانه آيت الله مرعشي در قم منتقل شده است. عكسي از نسخه حاضر در كتابخانه آيت ‏الله مرعشي نجفي(ره) موجود است.

منبع:فصلنامه میراث جاویدان ش70

 



نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
طلع النور علی البدر
play_arrow
طلع النور علی البدر
ورود ولید جنبلاط به دمشق برای دیدار با الجولانی
play_arrow
ورود ولید جنبلاط به دمشق برای دیدار با الجولانی
حاشیه‌های دیدار مداحان و شاعران اهل بیت (ع) با رهبر انقلاب
play_arrow
حاشیه‌های دیدار مداحان و شاعران اهل بیت (ع) با رهبر انقلاب
روز مادر و بهانه‌ای برای دیدار با مادر پهلوانان شهید
play_arrow
روز مادر و بهانه‌ای برای دیدار با مادر پهلوانان شهید
مداحی عربی محمد الجنامی در محضر رهبر انقلاب
play_arrow
مداحی عربی محمد الجنامی در محضر رهبر انقلاب
وایرال‌ترین اتفاق والیبال جهان؛ سقوط یک داور!
play_arrow
وایرال‌ترین اتفاق والیبال جهان؛ سقوط یک داور!
وضعیت گزارشگران شبکه ورزش در استودیو حین گزارش بازی حساس بارسلونا و اتلتیکومادرید
play_arrow
وضعیت گزارشگران شبکه ورزش در استودیو حین گزارش بازی حساس بارسلونا و اتلتیکومادرید
پانسمان عجیب صورت مبین دهقان توسط کادر پزشکی خیبر خرم‌آباد
play_arrow
پانسمان عجیب صورت مبین دهقان توسط کادر پزشکی خیبر خرم‌آباد
اعتراف جالب ترامپ از نقش و تاثیر ایلان ماسک در نتیجه انتخابات
play_arrow
اعتراف جالب ترامپ از نقش و تاثیر ایلان ماسک در نتیجه انتخابات
درگیری مسلحانه نیروهای تشکیلات خودگردان فلسطین با رزمندگان مقاومت
play_arrow
درگیری مسلحانه نیروهای تشکیلات خودگردان فلسطین با رزمندگان مقاومت
پرواز ایران‌بانو با ۱۱۰ زن نخبه ایرانی با خلبانی نخستین بانوی خلبان ایرانی در مشهد به زمین نشست
play_arrow
پرواز ایران‌بانو با ۱۱۰ زن نخبه ایرانی با خلبانی نخستین بانوی خلبان ایرانی در مشهد به زمین نشست
صحبت‌های جالب خلبان زن ایرانی و دستیارش
play_arrow
صحبت‌های جالب خلبان زن ایرانی و دستیارش
معرفی کوتاه بانوان قرآن نویس
معرفی کوتاه بانوان قرآن نویس
بیانات رهبر انقلاب در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام
music_note
بیانات رهبر انقلاب در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام
تحلیل شبهه هدر رفتن خون شهدا و پاسخ به آن
تحلیل شبهه هدر رفتن خون شهدا و پاسخ به آن