در واقع ورزشها را در گروههای مختلف قرار داده و معتقدند هر گروه اثرات ویژه ای را اعمال میکند. این مطالعه با هدف شناخت گروههای مختلف ورزشی و اثر هر یک در بدن برای معرفی فعالیت مناسب به افراد انجام شده است؛ و برای این منظور روش این مطالعه کیفی در نظر گرفته شده است با مرور نمونه هایی از کتب طب سنتی ایران که به طور هدفمند انتخاب شده اند و پس از آن تحلیلی محتوایی از مطالب استخراج شده از این متون در مورد طبقه بندی ورزشها ارائه شده است.

تعریف ورزش از منظر طب سنتی

ورزش حرکتی است تابع اراده. در ورزش، تنفس، بلند و بزرگ و پی درپی می آید. هرکس بتواند با شیوه صحیح و متناسب با اعتدال مزاج خود و در وقت و هنگام مناسب ورزش کند از چاره جویی(پیش گیری) و تداوی بیماری های مادی و بیماری های مزاجی که در دنباله آن می آید، بی نیاز می گردد.

انواع ورزش از نظر طب سنتی

ورزش در طب سنتی به سه دسته معتدل، مفرط و ضعیف تقسیم می‌شود.

میتوان ورزش معتدل را ورزشی دانست که نه زیاد و نه کم باشد، بلکه در حدی باشد که پوست گرم و سرخ شود، گفت: در ورزش بیش از حد، پوست بدن بیش از حد گرم و سرخ می‌شود و اگر بیش از حد باشد، ظاهر بدن زرد می‌شود و اگر باز هم افراط شود، لاغری در بدن ظاهر می‌شود و ترک این نوع ورزش بهتر است.

در ورزش ضعیف و کم، حرارت غیر محسوسی در بدن ظاهر می‌شود و این ورزش در حالتِ پُریِ بدن از اَخلاطِ بد، باعث ضرر رسیدن به بدن می‌شود؛ پس، هنگام ورزش باید بدن پاک و خالی از اخلاطِ بد باشد تا فرد از ورزش آسیب نبیند.

ورزش در طب سنتی بسیار اهمیت دارد و ابوعلی سینا در کتاب قانون، حفظ تندرستی را در درجه نخست در ورزش کردن، سپس در غذا خوردن و سپس در خواب مناسب دانسته است.

ورزش در طب سنتی به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود که ورزش عام شامل تمام بدن و اعضاست و کل بدن از آن نفع می‌برد؛ مانند دویدن، کشتی‌گرفتن؛ ولی ورزش خاص آن است که یک عضو خاص از آن نفع ببرد.

باید زمانی ورزش کرد که غذا از معده عبور کرده باشد و هضم غذا کامل شده باشد، گفت: ورزش کردن در هنگام گرسنگی و بلافاصله بعد از غذا مضر است. ورزش در زمستان باید وسط روز انجام شود؛ ولی به دلیل اینکه اکثر مردم در زمستان، وسط روز غذا می‌خورند، بهتر است در آخر روز ورزش کنند و اگر امکان نداشت، در اوّل روز یا شب در مکانی گرم ورزش کنند.

ورزش کردن مناسب هر مزاج (طبع)

مزاج گرم و خشک

کسانی که مزاج گرم و خشک دارند معمولا خوش بین، پر انرژی، فعال و متغیر هستند. این افراد به خاطر مزاجشان بیشتر گرایش به ورزش‌ کردن و فعالیت زیاد دارند از طرفی تحرک زیاد برای آن‌ها ضرر دارد. افرادی که مزاج گرم و خشک دارند نسبت به دیگر مزاج‌ها نیاز به تحرک کمتر و استراحت بیشتر دارند زیرا ورزش کردن سبب تحریک صفرا می‌شود. بهتر است افراد دارای این مزاج ورزش‌های سبکی مانند دو، دوچرخه سواری و شنا را انجام دهند و از انجام ورزش‌های سنگین مانند فوتبال و بسکتبال دوری کنند.

تذکر: سونای خشک برای افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، مناسب نیست.

مزاج گرم و تر

افرادی که مزاج گرم و تر دارند از نظر رفتاری شجاع، اعتماد به نفس بالا، خوشرو، صمیمی، آرام، اشتیاق به رهبری، علاقه زیاد به هیجان و پیش قدم در هر کاری هستند. ورزش‌های عضلانی در حد اعتدال برای این افراد مناسب است زیرا گرمای بیش از حد سبب افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود که خطرناک است.

ورزش‌هایی که تعاملات بیشتری با افراد دیگر دارد مانند شیرجه، اسکی، کوهپیمایی برای آن‌ها مناسب است. همچنین دویدن سبک و دوچرخه سواری در هوای خنک مشکلی ندارد اما ژیمناستیک و ایروبیک چون یکنواخت است معمولا تا آخر ادامه نمی‌دهند. اگر تری بدن زیاد باشد، ورزش شنا توصیه نمی‌شود.

تذکر: مزاج‌های گرم و تر موقع عصبانیت معمولا تصمیم درستی نمی‌گیرند. همین‌طور این افراد در ورزش‌هایی که به کنترل زمان نیاز است، موفق هستند.

مزاج سرد و خشک

انسان‌هایی که این مزاج را دارند بسیار احتیاط کار، با نظم، جدی و درونگرا هستند. فردی که مزاج سرد و خشک دارد به خاطر نوع استخوان بندی خود بیشتر ضعف دارند و ورزش‌های سختی مانند بدنسازی را نمی‌توانند انجام دهند.

ورزش‌هایی مانند شطرنج چون به تمرکز بالا نیاز دارد برای آن‌ها مناسب نیست. دوچرخه‌سواری، دویدن سبک، پیاده روی نسبتا تند، اسکی روی یخ، شنا در آب گرم و فعالیت در فضاهای سر پوشیده دور از آفتاب زیاد، برای آن‌ها مناسب است. این افراد اگر بخواهند لاغر شوند، ورزش‌های هوازی و کششی عضله ساز با دمبل مناسب است.

تذکر: کسانی که مزاج سرد و خشک دارند چون اجتماعی نیستند، اشتیاقی برای کارهای هیجان انگیز ندارند.

مزاج سرد و تر

این افراد کم انرژی، کند، با حوصله، با آرامش، اهل تعامل، سازگار و انعطاف پذیر هستند و برای رهبری مناسب نیستند زیرا موقع تصمیم نهایی سر دوراهی می‌مانند. همچنین به خاطر این‌که بلغم در بدن آن‌ها زیاد است، کم تحرکند و کمتر سراغ ورزش می‌روند. کسانی که مزاج سرد و تر دارند، ورزش کردن در محیط گرم مناسب است.

از طرفی در شنا نباید زیاده‌روی کنند چون مناسب آن‌ها نیست. چون ورزش کردن سخت و سنگین برای این افراد مفید است پس می‌توانند در ورزش‌هایی مانند بدنسازی و طناب زدن موفق باشند. ورزش‌هایی مانند دویدن، ایروبیک، شطرنج، والیبال،بیلیارد، فوتبال و پیاده روی تند و سونای خشک و بخار مناسب است. ورزش‌هایی که نیاز به استقامت دارد چون توان لازم را ندارند نمی‌توانند انجام دهند.

توصیه‌های طب سنتی

۱- ورزش برای سلامتی یکی از توصیه‌های طب جامع ایرانی می‌باشد ولی ورزش بدون رعایت دیگر تدابیر از قبیل تغذیه سالم مطلوب نمی‌باشد. یک ورزشکار حتماً باید تغذیه مقوی و سالم داشته باشد تا دچار مشکل نگردد. ‏

۲- برداشتن بار سنگین باعث کار بیشتر ماهیچه‌ها می‌شود و به رگ‌های خونی فشار وارد می‌آورد، که سبب بالا رفتن فشار خون می‌شود. این خطری است که کسانی که تمرین وزنه برداری می‌کنند باید به آن توجه کنند.

۳- ‏افرادی که بعد از سال‌ها تصمیم به ورزش کردن می‌گیرند باید تدابیر مربوطه را بیش از دیگران رعایت کنند.

۴- ‏وقتی آماده ورزش روزانه می‌شوید کار را آرام شروع کنید و به خود فشار نیاورید.

بیماری ها و ورزش

۵- ‏اگر از فشار خون، سرگیجه، بیماری قلبی، دیابت، درد پشت یا ورم مفاصل رنج می‌برید با پزشک خود مشورت کنید. در ابتدا بیش از ۲۰ ‏دقیقه ورزش نکنید. اگر نفس کم می‌آورید یا احساس درد و ناراحتی می‌کنید، ورزش را قطع کنید و استراحت کنید. همیشه باید بتوانید در هنگام ورزش مکالمه کنید.

۶- اگر خسته، بیمار یا تب دار هستند ورزش نکنید.

۷- بعد از هر وعده غذا پیش از انجام ورزش ۲ ساعت صبر کنید.

۸- در هنگام گرسنگی نیز ورزش نکنید.

۹- اگر تنش یا استرس دارید ورزش رقابتی را انتخاب نکنید.

۱۰- پیش از ورزش دشوار، با نرمش ساده، خود را گرم کنید تا خطر کشش ماهیچه یا رباط‌ها را کاهش دهد.

۱۱- ورزشهای باستانی، شنا، کشتی، اسب سواری و تیر اندازی مناسب می‌باشند.

۱۲- خیلی از ورزشهای حرفه‌ای متاسفانه دارای عوارضی هستند که ورزشکاران دچار آن می‌شوند در صورتیکه ورزش باستانی یا کشتی این چنین نمی‌باشد و ورزشکاران ما تا سن پیری خود می‌توانستند ورزش نمایند.

۱۳- رعایت تدابیر ویژه هر ورزش می‌تواند از عوارض احتمالی آن جلوگیری نماید که مهم‌ترین نکته، استفاده از مواد غذایی سالم و پرهیز کامل از روغنهای صنعتی می‌باشد. بطور مثال بعضی از کوهنورد‌ها بعد از مدتی دچار زانو درد می‌شوند برای پیشگیری از زانو درد در رشته کوهنوردی، آرد سنجد (که هسته آن نیز با گوشت آن آرد شده است) میل کنید. خوردن غذاهای سرد را محدود کنید. با روغنهایی مثل زیتون، کوهان ش‌تر و سیاهدانه مفاصلتان را خوب ماساژ دهید و چرب کنید.

۱۴- اگر ورزشکار نیستید، حداقل روزانه ۳۰ -۲۰ دقیقه نرمش کنید.

زمان مناسب

بهترین زمان ورزش بعد از هضم غذا و بعد از تخلیه روده است. هرگز قبل از اینکه تخلیه مدفوع و ادرار نداشتید ورزش نکنید چون باعث جذب سموم به کل جریان خونتان می‌شود. لذا زمان مناسب برای ورزش کردن زمانی است که شرایط ذیل تحقق یافته باشند: ۱-هضم کامل غذا ۲- خواب کافی ۳- خالی بودن روده و مثانه

ودر پایان

دستورات، اصول و قواعدی که طب سنتی ایرانی برای ورزش و ورزشکاران ارائه می‌دهد، آنچنان غنی و قابل استفاده است که اکنون بسیاری از ورزشکاران و مربیان ورزشی برای بهبود وضعیت جسمانی خود و پیروزی در مسابقات سراغ اطبای سنتی را می‌گیرند.