معرفی خط دیوانی

موضوع: امیرالمومنین علی(ع)  / صاحب اثر: ابوالفضل رنجبران / شاخه هنری: خوشنویسی، خط دیوانی

 

از آغاز پیدایش این خط اطلاع دقیقی دردست نیست. گویا نخستین کسی که خطی مخصوص برای کاتبان دیوانی وضع کرد، حسن بن حسین بن علی فارسی، خطاط سده چهارم، بود که مراسلات دیوانی را به خط تعلیق ابتدایی می نوشت ( مایل هروی، ۱۳۸۰ش ، ص ۲۶۹). از دوره سلجوقی، قواعدی خاص در کتابت متون دیوانی رایجشد که بعضی از آنها در رساله عبدالخالق میهنی (زنده در سده ششم) دیده می شود. ویژگیهایی که میهنی (ص ۳ـ۴) برای خط مخصوص کتابت نامه ها بیان می کند، شباهتهایی با خطوط تعلیق و دیوانی دارد، از جمله اوج گرفتن کرسی کلمات در انتهای سطرها. ظاهراً در همین دوره، شکل ساده ای از خط دیوانی در میان ترکان رایج بوده است  (سرین، همانجا؛ فرمانهای امپراتوری عثمانی گفته شده شکل اولیه خط دیوانی ترکیبی از خطوط ثلث و نسخ و ریحان بوده است (زین‌الدین ص 380 / پانویس)، اما غالباً خط تعلیق را اساس خط دیوانی دانسته‌اند. این خط که دست کم از سده هشتم در اسناد رسمی دربار ایران به کار می‌رفت، پس از شکست اوزون حسن آق قویونلو (حک: ۸۵۷ـ۸۸۲) از سلطان محمد فاتح (حک: ۸۵۵ـ۸۸۶)، به واسطه هنرمندان ایرانی به استانبول راه یافت و خط دیوانی از آن مشتق شد. از همین رو، بین خط تعلیق و دیوانی از نظر شکل و ترکیب حروف، شباهت زیادی وجود دارد(درمان، ص17/18 . آل ارسلان، ص 191 / سرین، همانجا). حتی برخی از مورخان ترک، مانند مصطفی عالی افندی (ص ۶۰)، خط تعلیق ایرانیان را دیوانی می خواندند.

موضوع: امیرالمومنین علی(ع)  / صاحب اثر: ابوالفضل رنجبران / شاخه هنری: خوشنویسی، خط دیوانی

 

خط دیوانی از جمله خطوط خوشنویسی اسلامی
خط دیوانی از جمله خطوط خوشنویسی اسلامی است که امروزه در کشورهای عربی رواج نسبی دارد. ابداع‌کننده این سبک شخصی به نام حسام رومی بود. خط دیوانی در ترکیه عثمانی رواج زیادی داشت و کاربرد آن در زمان امپراتور عثمانی، سلیمان یکم به اوج خود رسید. خط دیوانی اگر بدون حرکات و تزیینات باشد آن را خفی و اگر دارای تزیینات نقطه و حرکات باشد آن را جلی گویند. نوشتن این نوع خط مستلزم صرف وقت زیاد می‌باشد. خط دیوانی در حقیقت از فروعات خط تعلیق است که با افزوده شدن اِعراب و تزیینات در جملات عربی شکل منسجم‌تری به خود گرفت و پس از گذشت زمان دچار تغییر و تحول گشت و به خط مستقلی تبدیل گردید که اکثر تحولات به دلیل کاربرد جملات عربی اتفاق افتاد و بحث دخول اِعراب حروف هم یکی از دلایل اصلی تحول هندسی آن به شمار می‌رود.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران