طاووس درفرهنگ و ادب فارسي (3)

15-طاووس شرقي کنايه ازخورشيد

برآمد خرامان تذروي گلشن
چو طاوس شرقي براين سبز مرتع (خواجوي کرماني)
16-طاووس قدس ،کنايه از فرشته

کزهواي زلف او پيوسته طاووسان قدس
همچو قمري درگلو دارند طوق عنبري (سلمان ساوجي )
17-طاووس گون باغ ،کنايه از آسمان

گشاده شب در اين طاووس گون باغ
دو طاووس را بر سينه زاغ
(اميرخسرو دهلوي )
18-طاووس مرصع بال گردون ،کنايه از خورشيد

چو طاووس مرصع بال گردون
علم زد با هزاران جلوه بيرون
(عطار )
19-طاووس مشرق خرام کنايه از خورشيد

سحرگه که طاووس مشرق خرام
برون زد سر از طاق فيروزه فام
(نظامي )
20-طاووس ملايک کنايه از جبرئيل

زيرطاق عرش طاووس ملايک جبرئيل
از فشارتو شده ياقوت پاش و درفشان

اگرخواهي که طاووس ملايک را به دام آري
ميفشان دانه دل برگذارآن ديو نفساني (انوري )

بازچترش را که طاووس ملايک صيد اوست
دريکي پرصد هزاران فتح مضمون کرده اند
(مجيربيلقاني )
21-طاووس عرش ،کنايه از جبرئيل

شکرخدا که باز دراين اوج بارگاه
طاووس عرش مي شنود صيت شهپرم (حافظ )
22-طاووس عرشي کنايه از دل :
گر اوباش را برون آري زدل زان پس
همه رمز الهي را زخاطر ترجمان بيني

به حکمتها قوي پر کن مر اين طاووس عرشي را
که تا زين دامگه او را نشاط آشيان بيني (سنايي )
23-طاووس عروس خضر خضرا،کنايه از خورشيد

چو طاووس عروس خضر خضرا
علم زد بر سر اين چتر مينا
(عطار )
24-طاووس غراب خوار ،کنايه از شعله آتش ،و غراب استعاره از زغال :
طاووس غراب خوار هر دم
گاورس زچينه دان بر انداخت
(خاقاني )
25-طاووس فلک ،کنايه از خورشيد
چو طاووس فلک بگريخت از باغ
به گل چيدن به بام آمد سيه زاغ
(نظامي )
چو زاغ زلف گردد بي قرارش
زطاووس فلک زيبد شکارش
(عطار )
چو شمع تجلي تو آمد به ظهور
طاووس فلک مذهب پروانه گرفت (عطار )
به نطق طير طاووس فلک رمزيت مي گويد
تو وقتي سر آن داني که خواني باز را تيغا (سلمان ساوجي )
26-طاووس آتشين پر ،کنايه از آفتاب (1)
27-طاووس پراگنده ،کنايه از بي رونقي و بدنمايي (1)
28-طاووس زاغ نفس ،کنايه از انگشت نيم سوخته (1)
29-طاووس علوي آشيان ،کنايه از آتش (1)
30-طاووس خلد ،کنايه از حور و غلمان بهشتي (2)
31-طاووس العرفا لقب سعادت علي شاه (3)
32-طاووس العلماء لقب ابوالقاسم جنيد عارف (3)
33-طاووس وار راه رفتن :نوعي از ورزش کشتي گيران ،ته واژگون شده خود را مثل طاووسي رقصان نمايند و آن را در عرف هند ،مورچگان خوانند .(4)

چترطاووس نصيب مرد کشتي گير نيست
گررود در وقت ورزش صد قدم طاووس را (ملاطغرا )
بسي عالم گشته سرتاسربهشت از عدل او
کبک در چنگال شاهين مي رود طاووس وار (محمد سعيد اشرف )
طاووس :
کمال الدين دميري در حيوه ي الحيوان آورده که :اين پرنده در ميان ساير پرندگان ،مانند اسب است در بين ساير چارپايان از حيث ارجمندي و زيبايي ،صفات عفت ،خودپسندي ،تکبر ،در پر خويش به شگفتي نگريستن ،از دم خويش طاق بستن به ويژه هنگامي که جفت او ناظر و متوجه به اوست همه در وي جمع مي باشد .(5)
فرقه يزيديه براي طاووس بر خلاف بيشتر اديان ،مقامي والا قايلند و آن را واسطه آفريدگار درآفرينش جهان مي دانند و خصوصياتي به او نسبت مي دهند که با ويژگي هاي شيطان مطابقت دارد .(6)
طاووس ملک ،لقبي است که فرقه ي يزيديه شيطان را بدان خوانند و مجسمه اي برايش نيز ساخته اند .(7)
اشعاري مختلف درمورد طاووس: (8)

هنر بيند چو عيب اين چشم جاسوس
تو چشم زاغ بين نه پاي طاووس (نظامي)
وزلطافت که هست در طاووس
کودکان مي کنند بال و پرش (سعدي )
اگر زشت خويي بود در سرشت
نبيند زطاووس جز پاي زشت (سعدي )
باغي است طاووس و زشت ماريست افسونگر دراو
شهري چو من بنهاده سر برحفظ آن افسونگر
(خاقاني )
زلف مشکين تو در گلشن فردوس عذار
چيست طاووس که درباغ نعيم افتادست (حافظ)
 

شد از گوهر مرصع جيب و دامان
به صحن خانه طاووس خرامان (جامي )
زنيرنگ هوا و از فريب آز خاقاني
دلت خلد است خالي ساز از طاووس و شيطانش
(خاقاني )
زمار و زطاووس و ابليس قصه
زبلخي شنودي و نيز از بخاري
(ناصرخسرو)
همي طاووس را بکشي ز بهر پررنگينش
بداري زنده بلبل را زبهر خوب الحانش (ناصر خسرو )
از درون بد مار فعلم وز برون طاووس رنگ
قصه کوته کن که ديو راهزن را رهبرم (خاقاني )
 

پی نوشت ها :
 

*دانشجوي کارشناسي ادبيات واحد تبريز
1-فرهنگ آنندراج ،جلد چهارم ،ص2811تا2812.
2-برهان قاطع ،جلد سوم ،ص1346.
3-گنجينه لغات ،جلد دوم ،ص962.
4-بهار عجم ،جلد سوم ،ص1473.
5-لغت نامه دهخدا ،جلد دهم ،ص15276.
6-فرهنگ اساطير و اشارات داستاني در ادبيات فارسي ،ص294.
7-گنجينه لغات ،جلد دوم ،ص962.
8-لغت نامه دهخدا ،جلد دهم ،ص15276و نرم افزار درج .