در روز چهارم ماه مبارک رمضان، دست نیازمند خود را به سوی خدای بی نیاز بلند می کنیم و می خوانیم:
«اللَّهُمَّ قَوِّنِی فِیهِ عَلَی اِقَامَةِ اَمْرِکَ وَ اَذِقْنِی فِیهِ حَلاوَةَ ذِکْرِکَ وَ اَوْزِعْنِی فِیهِ لِاَدَاءِ شُکْرِکَ بِکَرَمِکَ وَ احْفَظْنِی فِیهِ بِحِفْظِکَ وَ سِتْرِکَ یَا اَبْصَرَ النَّاظِرِینَ».
خدایا در این ماه برای برپاداشتن امرت نیرومند ساز مرا، و شیرینی ذکرت را به من بچشان، و ادای شکرت را به من الهام فرما، و به نگهداری و پوششت نگاهم بدار، ای بیناترین بینندگان.
شرح فراز اول دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان
در نخستین فراز از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان، دست نیاز به سوی خالق یکتا بلند می کنیم و می گوییم:
خدایا! مرا در این روز برای به پا داشتن فرمان خود نیرو بخش.
آدمی در به پاداشتن اوامر الهی، به نیروی جسمی و روحی نیازمند است؛ قدرت بدنی برای انجام شکل ظاهری عبادت و توان روحی برای درک روح عمل و توجه به پروردگار.
باید دانست خوردن هرگونه غذایی، به ما قوّت و قدرت لازم را برای اطاعت نمی بخشد، بلکه صرف نظر از اثرهای فیزیکی، غذای ناپاک و لقمه حرام، روح را آلوده می کند و انسان را از یاد خدا و بسیاری دیگر از توفیق های معنوی باز می دارد. بنابراین انسان باید در نوع غذایی که می خورد، دقت کافی داشته باشد؛ زیرا بر سر هر سفره نشستن و استفاده از هرگونه خوردنی و نوشیدنی بدون دقت در چگونگی فراهم آمدن آن برای مؤمن جایز نیست.
پروردگار بلند مرتبه نیز در آیه بیست و چهارم سوره شریفه «عَبَس» می فرماید:
انسان باید به غذای خود بنگرد.
آری، به کارگیری توان جسمانی تنها در راه تحقق اوامر الهی، پسندیده است.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در این باره می فرماید:
وقتی قدرت و نیرو یافتی، آن را برای اطاعت خداوند متعال به کار بند و آن گاه که ضعیف و ناتوان شدی، از معصیت خدا دوری کن.(1)
در دعای شریف کمیل نیز می فرماید:
قَوِّعلی خِدْمَتِکَ جَوارِحی؛
ای خدا به من قوت و قدرت عنایت کن تا نیروی خود را صرف خدمت تو نمایم».
شرح فراز دوم دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان
در بخش دوم از دعای روز چهارم، از یزدان هستی بخش چنین می خواهیم:
شیرینی یاد و ذکر خود را به من بچشان.
یاد خدا، لذت و حلاوت ویژه ای دارد که با شناخت او به دست می آید. اگر خدا را با چشمِ دل دیدیم و زیبایی و جمال حق را درک کردیم، به او عشق می ورزیم و با یاد او مأنوس و دلگرم می شویم. خداوند متعال در آیه بیست و هشتم سوره رعد می فرماید:
اَلا بِذِکْرِاللّهِ تَطْمَئِنُّ القُلوب؛
همانا با یاد خدا قلب ها آرام می گیرد.
آن کس که عاشق و دلباخته خداست، به هرجا بنگرد جمالِ دوست و رخ یار را می بیند و در راه او همه وجود خویش را فدا می کند.
خواجه عبدالله انصاری عارف و شاعر دلباخته نیز در همین باره گفته است:
آن کس که تو را شناخت، جان را چه کند؟
فرزند و عیال و خانمان را چه کند؟
دیوانه کنی، هر دو جهانش بخشی
دیوانه تو، هر دو جهان را چه کند؟
این شیرینی و لذّت، تنها از راه محاسبه و مراقبت از نفس و ریاضت های نفسانی به دست می آید نه با شکم پروری، دنیاپرستی و بی مبالاتی. به راستی فراموشی یاد خدا جز غفلت و پشیمانی حاصلی نخواهد داشت.
در احوال یکی از علما نقل می کنند که می گفت: در تابستان بسیار گرمی، در حجره طلبگی خود سرگرم مطالعه بودم. از شدّت گرما، صدای اعتراض «نفس امّاره» بلند بود و تمنّای جای خنکی می کرد تا از این گرما نجات یابد. به او گفتم: صبر کن به جای خنک هم می رسی! بعد از دقایقی کتاب را بستم و بالای بام کاه گلی رفتم. پیراهن را از تن بیرون آوردم و چند مرتبه ای زیر آفتاب داغ بر روی پشت بام غلتیدم. سپس پایین آمدم و داخل حجره شدم. احساس خنکی درون حجره آرامم کرد و «نفس امّاره» نیز راضی شد و آرام گرفت.
در این فراز سخن از شیرینی نام و یاد خدا از راه مبارزه با نفس بود. مبارزه با نفس ما را به جایی خواهد رساند که به گفته شاعر:
اگر لذّت ترک لذت بدانی
دگر لذّت نفس، لذت نخوانی
در این زمینه بد نیست به نکته ای اشاره کنیم:
عظمت شخصیت والای رهبر فقید انقلاب، امام خمینی (رحمه الله) بر هیچ کس پوشیده نیست. این مرد الهی که در مبارزه با هواپرستی و دنیامداری، به درجه بالایی از قدرت و صلابت روحی دست یافته بود، چنان از ذکر پروردگارش لذت می برد که تا آخرین لحظه های عمر نیز با بدنی خسته و رنجور در بستر بیماری به نماز می پردازد. و این گونه است که «ارجعی الی ربک راضیه مرضیه».
خداوند درباره «ذکر» در آیه 45 سوره عنکبوت می فرماید:
یاد خدا از همه بالاتر است.
و در آیه 10 از سوره جمعه نیز می فرماید:
خداوند را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید.
پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله) نیز فرمودند:
کسی که عاشق چیزی است، از او بسیار یاد می کند.(2)
در جای دیگر می فرمایند:
بهترین ذکرها، ذکر پنهان است و بهترین روزی ها، روزی ای است که انسان را از هر جهت کفایت کند.(3)
شرح فراز سوم دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان
در فراز سوم، از دعای این روز می گوییم:
و برای ادای سپاس آماده ام ساز.
به دنبال فراز اوّل و دوم این دعا که صحبت از اطاعت و معرفت خداوند و حلاوت ذکر او بود، زمینه برای سپاس او فراهم می شود؛ زیرا اگر اهمیت نعمت را درک کنیم، حتما سپاس آن را نیز به جا خواهیم آورد. خداوند متعال درباره نعمت ها، در آیه 4 سوره ابراهیم می فرماید:
اگر بخواهید نعمت های خدا را بشمارید، نمی توانید.
نعمت های الهی بی کران است و ما نمی توانیم از عهده شکر آن ها برآییم. به قول سعدی (رحمه الله):
از دست و زبان که برآید
کز عهده شکرش به در آید
اما باید بکوشیم به فراخور توان خویش سپاس گزار نعمت های بی زوال پروردگار باشیم.
شکر نعمت تنها در زبان و گفتار خلاصه نمی شود، بلکه بنده مؤمن در عمل نیز شاکر است، یعنی به آن چه خداوند از او خواسته است، عمل می کند و این بهترین و بالاترین درجه شکر است.
استفاده صحیح از نعمت های خداوند، خود، شکر الهی است و سبب افزونی نعمت می گردد. از سوی دیگر ناسپاسی در برابر نعمت های خداوندی موجب از دست رفتن آن ها می شود.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در باب شکر نعمت های الهی می فرمایند:
هیچ کسی توانایی شکر نعمت های الهی را ندارد، مگر این که به وسیله این نعمت ها، احسان و خوبی را پیشه سازد.(4)
و نیز در جای دیگر می فرمایند:
همیشه سپاس خدا را به جای آور تا نعمت بر تو مداوم و همیشگی باشد.(5)
شرح فراز چهارم دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان
در بخش پایانی از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان، می خوانیم:
مرا با حفاظت و پوشش خود محافظت فرما، ای بیناترین بینایان!
مسلم است که بدن بیمار، توانایی عبادت و اطاعت امر خداوند را ندارد و کسالت جسمانی به نوبه ی خود سبب کسالت روحی می شود. از این رو از خداوند درخواست می کنیم که ما را از حوادث و ناملایمات روزگار نگهداری و محافظت کند و در انجام وظایفش استوارتر گرداند.
در قسمت دیگری از این بخش نیز از خداوند درخواست می کنیم تا عیب بندگانش، را بپوشاند؛ زیرا اگر پرده ها کنار رود و انسان ها، گناهان و عیوب یکدیگر را ببینند، معلوم نیست با چه صحنه ی وحشتناکی روبه رو خواهند شد؟!
آیا آن چه خواهند دید، جز حیوانات درنده خو و زشت رو چیز دیگری است؟
آیا خطاپوشی پروردگار بلندمرتبه با آن که بر همه احوال و اعمال ما شاهد است، چیزی جز بزرگواری و کرامت پروردگار عالم نسبت به بندگانش است؟
تنها راه گناه نکردن آن است که انسان، خدا را بر اعمال خود شاهد و ناظر ببیند و بداند عالَم محضر خداست و نباید در محضر او نافرمانی کرد.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند:
از نافرمانی خداوند در خلوت ها بپرهیزید؛ زیرا همان که شاهد و ناظر است، قضاوت می کند و به حساب انسان رسیدگی خواهد کرد.(6)
امام حسین (علیه السلام) در دعای عرفه می فرمایند:
اگر رحمتت نبود از هلاک شدگان بودم و تو لغزش مرا نادیده گرفتی، و اگر پرده پوشیت نسبت به من نبود، به یقین از رسوا شدگان بودم.
آری، همانگونه که در فراز آخر از دعای روز چهارم گذشت، قرآن و روایات، پوشانیدن عیب ها و کتمان راز مسلمان را عبادت دانستهاند و چنین تصریح کرده اند که هرکس عیب مسلمانی را بپوشاند، در پیشگاه خدا از اجرای بزرگ بهرهمند خواهد شد.
پینوشتها:
1- قصار الجمل، ج 1، ص 411.
2- عرفان اسلامی، ج 3، ص 104.
3- همان.
4- قصار الجمل، ج 1، ص 329.
5- همان.
6- نهج البلاغه، حکمت 316.
منبع:
راه بندگی (شرحی گذرا بر دعاهای روزانه ماه رمضان)، محمود نیاکان، ناشر: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، 1380ش.
_656882.jpg "برای نیت روزه چه بگوییم")
.jpg "شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن")
