كودكان را باهم مقايسه نكنيد
نويسنده: دكتر احمد به‌پژوه، دانشيار دانشگاه تهران
هرگز توانايي‌ها و ناتواني‌هاي كودكي را با كودك ديگر مقايسه نكنيد، زيرا كه مجموعه‌ي عواملي كه موجب شكل‌گيري رفتار يك كودك مي‌شود با كودك ديگر متفاوت است. شايسته است تأكيد شود كه منظور از مجموعه‌ي عوامل، عواملي است كه از بدو انعقاد نطفه تا زمان حيات كودك در فرآيند رشد و تحول او در ابعاد گوناگون دخالت داشته يا دارند. اين اصل از اهميت خاصي برخوردار است و همواره به مادران و پدران توصيه مي‌شود كه حتي كودك را با خواهر يا برادر، پسرخاله، پسرعمه، دخترخاله، دخترعمه يا دوستانش مقايسه كنيد. كودك از غرور خاصي برخوردار است و نزد همسالان و كودكان ديگر از آبرو و احترام ويژه‌اي برخوردار است، لذا وقتي شما كودكي را با كودك ديگر مقايسه مي‌كنيد (به طور معمول مقايسه براساس ناتوانايي‌ها صورت مي‌گيرد) درواقع غرور او را مي‌شكنيد، به او بي‌احترامي مي‌كنيد، توانايي‌هاي او را ناديده مي گيريد، و ناتوانايي‌هاي او را به منظور تحقير و سرزنش او مطرح مي‌كنيد و به رخ او مي‌كشيد. به طور مشخص گاهي‌اوقات والدين زمان خودشان را با زمان فرزندشان مقايسه مي‌كنند و اظهار مي‌دارند: «وقتي من بچه بودم، هرگز اين كار را نمي كردم!» يا «زماني‌كه من در سن شما بودم، هميشه اينطور عمل مي‌كردم!» بديهي است ما اجازه نداريم خود و زمان خود را با فرزند و زمان او مقايسه كنيم.
به ديگر سخن، مقايسه كردن كودك يعني ناديده گرفتن اصل تفاوت‌هاي فردي، يعني خجالت دادن كودك و تحقير كردن او. بنابراين توصيه مي‌شود درصورته لزوم كودك را با خودش مقايسه كنيد. اين مقايسه بايد براساس توانايي‌هاي كودك در فضايي صميمانه و محرمانه صورت گيرد و بدانيد كه علي‌رغم وجود شباهت‌ها ميان كودكان، اما هيچ كودكي به طور مطلق شبيه كودك نيست. اصولاً چرا كودكي را با كودك ديگر مقايسه مي‌كنيد؟ هدف شما چيست؟ مي‌خواهيد به چه نتيجه‌اي برسيد؟ بنابراين:
هر كودكي را با كودك ديگر مقايسه نكنيد، بلكه با خودش و وضعيت قبلي و كنوني او مقايسه كنيد.
اصل تشويق و تأئيد كردن:
در روانشناسي اگر هر رفتار مطلوبي با يك نتيجه يا پيامد خوشايندي توأم شود يا هر رفتاري به دنبالش يك پاداش داده شود، مي‌گويند آن رفتار تقويت مثبت شده است كه نتيجه‌ي آن تقويت و استمرار آن رفتار است. لذا باتوجه به اين حقيقت كه «انسان موجودي تشويق‌طلب و تنبيه‌گريز است» و هر انساني ارزش تشويق، تأييد، محبت و احسان و پاداش را درك مي‌كند، بي‌شك استفاده از تشويق و محبت، بهترين راه ايجاد، استمرار، تقويت، و توسعه‌ي رفتارهاي مطلوب است. بديهي است استفاده از روش‌هاي نامطلوب براي رسيدن به رفتارهاي مطلوب امكان ندارد. بنابراين استفاده از تنبيه بدني، سرزنش كردن، خجالت دادن، نفرين كردن، دشنام دادن و نظاير آن به اصلاح رفتار كودك يا نوجوان شما كمك نمي‌كنند. درمقابل توجه به رفتارهاي مطلوب كودك يا نوجوان به استمرار و تقويت آنها كمك مي‌كند، همان‌طور كه توجه به رفتارهاي نامطلوب موجب استحكام آنها مي‌شود. يك رفتار مطلوب بايد تكرار شود تا به صورت عادت مطلوب درآيد.
گاهي‌اوقات كودك رفتاري را به طور تصادفي انجام مي‌دهد و بعد منتظر مي‌ماند تا عكس‌العمل شما را ببيند. اگر شما با رفتارهاي كودك مسؤولانه برخورد كرده و رفتار درست او را تأئيد كنيد، كودك ياد مي‌گيرد كه چه رفتارهايي را تكرار كند و ادامه دهد. درمقابل اگر شما رفتارهاي نادرست او را مورد توجه قرار دهيد، موجبات بدآموزي او را فراهم كرده‌ايد. طبق نظر روانشناسان تربيتي هر رفتاري مورد توجه، اعتناء و تشويق قرار گيرد (تبسم كردن، سر را به علامت تأييد تكان دادن، سكوت كردن، با دست روي شانه‌ي كودك زدن و نظاير آن) آن رفتار تقويت و تكرار مي‌شود. لذا بايد تقويت‌كننده‌ها را متناسب با سن، جنس و موقعيت بكار برد.
سعي كنيد رفتارهاي مطلوب كودك را نزد ديگران به ويژه دوستان كودك و كساني كه مورد احترام كودك هستند متذكر شويد و تشويق كنيد. درمقابل رفتارهاي نامطلوب را در خلوت، محرمانه و صميمانه يادآور شويد و علّت بروز اينگونه رفتارها را جويا شويد، تا به تدريج در كودك رشد فكري به وجود آيد و خود بتواند به تحليل و علّت‌يابي رفتارهايش بپردازد. زماني‌كه رفتارهاي مطلوب كودك را تشويق مي‌كنيد به او كمك كرده‌ايد تا با خودسنجي و خود ارزيابي، احساس خودارزشمندي كند و به خود و نفسش اعتماد پيدا كند. به فرزندتان بگوييد كه چه رفتارهايي شما را خوشحال مي‌كند و از او چه انتظارهايي داريد. براي مثال وقتي ميهمان آمد، شما رفتار خوبي داشتيد، وقتي من با تلفن صحبت مي‌كردم، شما به آرامي بازي مي‌كرديد. در روانشناسي، از روش‌هاي تشويق كردن به عنوان روش‌هاي تقويت‌كننده، ياد مي‌شود.
اين روش‌ها هركدام مي‌تواند اثر تشويقي داشته باشد. دادن مسؤوليت، پاسخ دادن به تلفن، تلفن كردن، اضافه كردن زمان بازي، مشاهده‌ي فيلم مورد علاقه، پارك رفتن، ميهماني رفتن و... گاهي‌اوقات با ارائه‌ي تقويت‌كننده‌هاي كلامي مي‌توان كودك راتشويق كرد و مورد تأئيد قرار داد، مانند: آفرين، خيلي‌خوب، كاري كه كردي مرا خوشحال كرد، تو موجب افتخار من هستي، من از اين كارت راضي هستم، كارت بهتر شده است و شما داري پيشرفت مي‌كني. همواره بايد به كودك كمك كرد تا ارتباط ميان دريافت پاداش و رفتارش را بفهمد و بداند، نابرده رنج‌گنج ميسر نمي‌شود.
به طور كلّي هدف تعليم و تربيت ايجاد، افزايش و گسترش رفتارهاي مطلوب و كاهش دادن و ازبين بردن رفتارهاي نامطلوب است و اين مهم محقق نمي‌شود مگر ازطريق بكاربردن تقويت‌كننده‌ها به طريق درست و مناسب.
البته فراهم كردن شرايطي كه كودك به «خود تشويقي» بپردازد از اهميت خاصي برخوردار است. بنابراين:
تشويق، تأئيد و تحسين رفتارهاي مطلوب كودك يا نوجوان و تقويت نقاط قوت او، مهمترين روش برقراري ارتباط با كودك يا نوجوان است.
منبع:مجله 7 روز زندگي شماره 78
به ديگر سخن، مقايسه كردن كودك يعني ناديده گرفتن اصل تفاوت‌هاي فردي، يعني خجالت دادن كودك و تحقير كردن او. بنابراين توصيه مي‌شود درصورته لزوم كودك را با خودش مقايسه كنيد. اين مقايسه بايد براساس توانايي‌هاي كودك در فضايي صميمانه و محرمانه صورت گيرد و بدانيد كه علي‌رغم وجود شباهت‌ها ميان كودكان، اما هيچ كودكي به طور مطلق شبيه كودك نيست. اصولاً چرا كودكي را با كودك ديگر مقايسه مي‌كنيد؟ هدف شما چيست؟ مي‌خواهيد به چه نتيجه‌اي برسيد؟ بنابراين:
هر كودكي را با كودك ديگر مقايسه نكنيد، بلكه با خودش و وضعيت قبلي و كنوني او مقايسه كنيد.
اصل تشويق و تأئيد كردن:
در روانشناسي اگر هر رفتار مطلوبي با يك نتيجه يا پيامد خوشايندي توأم شود يا هر رفتاري به دنبالش يك پاداش داده شود، مي‌گويند آن رفتار تقويت مثبت شده است كه نتيجه‌ي آن تقويت و استمرار آن رفتار است. لذا باتوجه به اين حقيقت كه «انسان موجودي تشويق‌طلب و تنبيه‌گريز است» و هر انساني ارزش تشويق، تأييد، محبت و احسان و پاداش را درك مي‌كند، بي‌شك استفاده از تشويق و محبت، بهترين راه ايجاد، استمرار، تقويت، و توسعه‌ي رفتارهاي مطلوب است. بديهي است استفاده از روش‌هاي نامطلوب براي رسيدن به رفتارهاي مطلوب امكان ندارد. بنابراين استفاده از تنبيه بدني، سرزنش كردن، خجالت دادن، نفرين كردن، دشنام دادن و نظاير آن به اصلاح رفتار كودك يا نوجوان شما كمك نمي‌كنند. درمقابل توجه به رفتارهاي مطلوب كودك يا نوجوان به استمرار و تقويت آنها كمك مي‌كند، همان‌طور كه توجه به رفتارهاي نامطلوب موجب استحكام آنها مي‌شود. يك رفتار مطلوب بايد تكرار شود تا به صورت عادت مطلوب درآيد.
گاهي‌اوقات كودك رفتاري را به طور تصادفي انجام مي‌دهد و بعد منتظر مي‌ماند تا عكس‌العمل شما را ببيند. اگر شما با رفتارهاي كودك مسؤولانه برخورد كرده و رفتار درست او را تأئيد كنيد، كودك ياد مي‌گيرد كه چه رفتارهايي را تكرار كند و ادامه دهد. درمقابل اگر شما رفتارهاي نادرست او را مورد توجه قرار دهيد، موجبات بدآموزي او را فراهم كرده‌ايد. طبق نظر روانشناسان تربيتي هر رفتاري مورد توجه، اعتناء و تشويق قرار گيرد (تبسم كردن، سر را به علامت تأييد تكان دادن، سكوت كردن، با دست روي شانه‌ي كودك زدن و نظاير آن) آن رفتار تقويت و تكرار مي‌شود. لذا بايد تقويت‌كننده‌ها را متناسب با سن، جنس و موقعيت بكار برد.
سعي كنيد رفتارهاي مطلوب كودك را نزد ديگران به ويژه دوستان كودك و كساني كه مورد احترام كودك هستند متذكر شويد و تشويق كنيد. درمقابل رفتارهاي نامطلوب را در خلوت، محرمانه و صميمانه يادآور شويد و علّت بروز اينگونه رفتارها را جويا شويد، تا به تدريج در كودك رشد فكري به وجود آيد و خود بتواند به تحليل و علّت‌يابي رفتارهايش بپردازد. زماني‌كه رفتارهاي مطلوب كودك را تشويق مي‌كنيد به او كمك كرده‌ايد تا با خودسنجي و خود ارزيابي، احساس خودارزشمندي كند و به خود و نفسش اعتماد پيدا كند. به فرزندتان بگوييد كه چه رفتارهايي شما را خوشحال مي‌كند و از او چه انتظارهايي داريد. براي مثال وقتي ميهمان آمد، شما رفتار خوبي داشتيد، وقتي من با تلفن صحبت مي‌كردم، شما به آرامي بازي مي‌كرديد. در روانشناسي، از روش‌هاي تشويق كردن به عنوان روش‌هاي تقويت‌كننده، ياد مي‌شود.
اين روش‌ها هركدام مي‌تواند اثر تشويقي داشته باشد. دادن مسؤوليت، پاسخ دادن به تلفن، تلفن كردن، اضافه كردن زمان بازي، مشاهده‌ي فيلم مورد علاقه، پارك رفتن، ميهماني رفتن و... گاهي‌اوقات با ارائه‌ي تقويت‌كننده‌هاي كلامي مي‌توان كودك راتشويق كرد و مورد تأئيد قرار داد، مانند: آفرين، خيلي‌خوب، كاري كه كردي مرا خوشحال كرد، تو موجب افتخار من هستي، من از اين كارت راضي هستم، كارت بهتر شده است و شما داري پيشرفت مي‌كني. همواره بايد به كودك كمك كرد تا ارتباط ميان دريافت پاداش و رفتارش را بفهمد و بداند، نابرده رنج‌گنج ميسر نمي‌شود.
به طور كلّي هدف تعليم و تربيت ايجاد، افزايش و گسترش رفتارهاي مطلوب و كاهش دادن و ازبين بردن رفتارهاي نامطلوب است و اين مهم محقق نمي‌شود مگر ازطريق بكاربردن تقويت‌كننده‌ها به طريق درست و مناسب.
البته فراهم كردن شرايطي كه كودك به «خود تشويقي» بپردازد از اهميت خاصي برخوردار است. بنابراين:
تشويق، تأئيد و تحسين رفتارهاي مطلوب كودك يا نوجوان و تقويت نقاط قوت او، مهمترين روش برقراري ارتباط با كودك يا نوجوان است.
منبع:مجله 7 روز زندگي شماره 78
