مقدمه:
بیان مسأله
لیلة الرغائب، بهعنوان یکی از شبهای مقدس در تقویم اسلامی، همواره مورد توجه عالمان، عابدان و محققان بوده است. با این حال، درباره اعتبار روایی، فلسفه وجودی و چگونگی بهرهگیری از فضیلتهای آن، پرسشها و حتی شبهاتی مطرح شده است.از یک سو، روایاتی در منابع معتبر شیعی (مانند اقبال الاعمال و بحارالانوار) فضیلتهای بزرگی برای این شب برشمردهاند و اعمال خاصی را توصیه کردهاند. از سوی دیگر، برخی محدثان اهل سنت، روایت مربوط به این شب را ساختگی دانسته و نماز آن را «بدعتی زشت» معرفی کردهاند. این تقابل دیدگاهها، ضرورت بررسی عمیقتر و همهجانبهتری را ایجاب میکند.
ضرورت بحث
* ضرورت دینی: آشنایی با شبهای مقدس و بهرهگیری از فرصتهای عبادتی، از وظایف هر مسلمان است. لیلة الرغائب بهعنوان «شب برآوردهشدن حاجات» میتواند نقطه عطفی در زندگی معنوی افراد باشد.* ضرورت علمی: بررسی سندی و محتوایی روایات این شب، هم به تقویت باورهای دینی کمک میکند و هم زمینهساز گفتگوی علمی بین مذاهب اسلامی است.
* ضرورت فرهنگی: در جامعه امروز، توجه به مناسبتهای مذهبی میتواند به غنای فرهنگی و تقویت هویت دینی کمک کند.
هدف مقاله
این نوشتار در پی آن است تا:۱. مفهوم، زمان و فضیلتهای لیلة الرغائب را به صورت مبسوط تبیین کند.
۲. اعمال عبادی این شب (به ویژه نماز لیلة الرغائب) را با ذکر دقیق جزییات و مستندات ارایه دهد.
۳. به شبهات مطرحشده درباره اعتبار این شب، با استناد به قاعده «تسامح در ادله سنن» و دیگر ادله فقهی پاسخ گوید.
۴. جایگاه این شب را در منظومه عرفان اسلامی و تأثیر آن بر تزکیه نفس بررسی کند.
۵. و در نهایت، خواننده را به بهرهگیری از این «فرصت طلایی» برای تقرب به خداوند دعوت نماید.
۱. مفهومشناسی لیلة الرغائب
۱.۱. ریشهشناسی لغوی «رغائب»
واژه «رغائب» جمع «رغیبة» به معنای «چیزهای مطلوب و مورد اشتیاق» است. راغب اصفهانی در «مفردات الفاظ القرآن» رغبت را به معنای «میل و اشتیاق به چیزی» دانسته است.بنابراین، «لیلة الرغائب» به شبی اطلاق میشود که در آن حاجتها و خواستههای نیک بندگان به سوی خداوند عرضه میشود و زمینه برای اجابت دعاها فراهم میآید. این نامگذاری، حاکی از جنبه امیدبخشی و رحمت گسترده الهی در این شب است.
۱.۲. جایگاه تقویمی: اولین شب جمعه ماه رجب
بر اساس روایات و منابع فقهی، لیلة الرغائب، شب پنجشنبهای است که قبل از اولین جمعه ماه رجب واقع میشود. به عبارت دیگر، غروب پنجشنبه اول ماه رجب، آغاز این شب مقدس است.این تقارن دو ویژگی برجسته را به همراه دارد:
* شب جمعه بودن: که خود از شبهای با فضیلت در اسلام است.
* قرارگیری در ماه رجب: که به «ماه خدا» شهرت دارد و از ماههای حرام محسوب میشود.
این تقارن شب جمعه و ماه رجب بر اهمیت و فضیلت این شب میافزاید.
۱.۳. نگاهی به منابع اولیه: اقبال الاعمال و بحار الانوار
منبع اصلی روایات مربوط به لیلة الرغائب، کتاب «إقبال الأعمال» تألیف سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ ق) است. وی در بخش اعمال ماه رجب، روایتی را از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نقل میکند که در آن به فضیلت این شب و چگونگی انجام نماز آن اشاره شده است.همچنین، علامه مجلسی در «بحار الأنوار» (ج ۹۸، ص ۳۴۶) این روایت را با سند خود آورده و به شرح آن پرداخته است. این دو منبع، پایه اصلی استحباب اعمال این شب در فقه شیعه هستند.
۲. فضیلتهای سهگانه لیلة الرغائب
۲.۱. شب جمعه بودن لیلة الرغائب: رحمت مضاعف و هشدار درباره گناه
شب جمعه در روایات اسلامی، بهعنوان «شب رحمت و مغفرت» معرفی شده است. ویژگی که لیلة الرغائب دارد آن است که مطابق با شب جمعه است. گرچه در تمامی ساعات شب و روز هفته، درِ رحمت و استجابت الهی باز است و خدای متعال همه بندگان خود را به دعا و استجابت دعایشان ترغیب نموده است، اما در بین آنها، شب جمعه از فضیلت و برکت مضاعفی برخوردار است.اما در کنار این رحمت گسترده، هشداری جدی نیز وجود دارد. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند:
«بپرهیزید از گناه در شب جمعه که عقوبت گناهان در آن شب مضاعف است، چنانچه ثواب حسنات مضاعف است و هر که معصیت خدا را در شب جمعه ترک کند، حق تعالى گناهان گذشته او را بیامرزد و هر که در شب جمعه آشکارا معصیتى کند، حق تعالى او را به گناهان همه عمرش عذاب کند و عذاب آن گناه را بر او مضاعف کند.»(۱)
این هشدار، موید اهمیت ترک گناه بهعنوان مهمترین عمل مشترک در این شب است. بنابراین، لیلة الرغائب نه تنها فرصتی برای طلب خیر است، بلکه زمانی برای پاکسازی درون و دوری از معاصی است.
۲.۲. قرارگیری لیلة الرغائب در ماه رجب: ماه خدا و ریسمان ارتباط
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) ماه رجب را بهعنوان «ماه خدا» معرفی نمودند:«رَجَبٌ شَهْرُ اللهِ وَ شَعْبَانُ شَهْرِی وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِی؛
رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است.»(۲)
وقتی، ماه رجب، ماه خدا معرفی شده، بدان معنی است که خداوند متعال اراده کرده تا رحمتها و نعمتهای مخصوص را نصیب قدرشناسان این ماه کند چنان که از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند:
«خِیَرَةُ اللّهِ مِنَ الشُّهورِ شَهرُ رَجَبٍ، وهُوَ شَهرُ اللّهِ، مَن عَظَّمَ شَهرَ رَجَبٍ فَقَد عَظَّمَ أمرَ اللّهِ، ومَن عَظَّمَ أمرَ اللّهِ أدخَلَهُ جَنّاتِ النَّعیمِ، وأَوجَبَ لَهُ رِضوانَهُ الأَکبَرَ؛
ماه رجب، ماه برگزیده خدا از میان ماههاست و آن، ماه خداست. هر کس ماه رجب را بزرگ بدارد، فرمان خدا را بزرگ داشته است و هر که فرمان خدا را بزرگ بدارد، [خدا] او را وارد بهشتهاى پُرنعمت مىکند و رضایت بزرگتر خویش را براى او واجب مىسازد.»(۳)
این ماه، ریسمانی بین خدا و بندگانش محسوب میشود؛ ریسمانی که اگر به آن چنگ زنند، به کرامت و قرب الهی نایل میآیند. لیلة الرغائب، بهعنوان درخشانترین شب این ماه، تجلیگاه این ارتباط ویژه است.
۲.۳. لیلة الرغائب؛ مجمع سالیانه فرشتگان: روایت جمعشدن در کعبه و نامگذاری
روایت مشهوری که در اقبال الاعمال نقل شده، حکایت از آن دارد که در این شب، فرشتگان الهی در کعبه (بیت المعمور) جمع میشوند و خداوند را به عظمت میستایند. آنان این شب را «لیلة الرغائب» مینامند و حاجت خود را این گونه بیان میکنند:«رَبَّنَا حَاجَتُنَا إِلَیْکَ أَنْ تَغْفِرَ لِصُوَّامِ رَجَب؛
پروردگارا! حاجت ما این است که روزهداران رجب را بیامرزی.»(4)
در روایات متعددی آمده است که برخی فرشتگان یا موجودات زمین و آسمان برای برخی از انسانها دعا میکنند اما دعای همه فرشتگان آن هم در یک مجمع عمومی برای روزهداران ماه رجب آن هم در شبی که خودشان آن را لیلة الرغائب (شب عطایای بزرگ) نامیدهاند، بینظیر و منحصر به فرد است.
«رَبَّنَا حَاجَتُنَا إِلَیْکَ أَنْ تَغْفِرَ لِصُوَّامِ رَجَب». این تصویر تمثیلی، چند پیام مهم دارد:
* تأیید الهی: گردهمایی فرشتگان نشاندهنده اهمیت ویژه این شب در نظام ملکوت است.
* شفاعت فرشتگان: فرشتگان برای روزهداران ماه رجب طلب مغفرت میکنند.
* الگویی برای بندگان: همان گونه که فرشتگان به دعا و تسبیح مشغولند، بندگان نیز باید به عبادت و مناجات بپردازند.
۳. اعمال عبادی لیلة الرغائب
۳.۱. روزه پنجشنبه اول رجب
بر اساس روایات، روزه گرفتن در پنجشنبه اول ماه رجب (همان روز قبل از لیلة الرغائب) مستحب مؤکد است. این روزه، زمینهساز بهرهگیری بیشتر از فضیلتهای شب است و بهعنوان «مقدمهای برای ورود به شب برآوردهشدن حاجات» توصیه شده است.۳.۲. نماز لیلة الرغائب: کیفیت، اذکار و فلسفه آیات
نماز این شب، مهمترین عمل عبادی آن است. کیفیت نماز به شرح زیر است:زمان: بین نماز مغرب و عشاء.
تعداد رکعات: ۱۲ رکعت (به صورت ۶ نماز دو رکعتی، با سلام پس از هر دو رکعت)
قرائت در هر رکعت:
* یک بار سوره حمد
* سه بار سوره قدر (انا انزلناه فی لیلة القدر)
* دوازده بار سوره توحید (قل هو الله احد)
اذکار پس از نماز:
۱. ۷۰ مرتبه: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدِ النَّبِیِّ الْاُمِّیِّ وَعَلَى آلهِ»
۲. سپس در سجده اول ۷۰ بار: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»
۳. پس از سر برداشتن، در حالت نشسته ۷۰ بار: «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِیُّ الْأَعْظَمُ»
۴. در سجده دوم ۷۰ بار: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»
بعد از گفتن این اذکار، حاجت خود را از خدای متعال درخواست میکند.(۵)
فلسفه انتخاب آیات:
* سوره قدر: اشاره به نزول قرآن و تقدیر امور در شب قدر. تکرار آن در این شب، نماد درخواست تقدیر نیک از خداوند است.
* سوره توحید: تجلی توحید ناب و پاکسازی اعتقاد از هر گونه شرک. تکرار دوازده بار آن، میتواند اشاره به ائمه دوازدهگانه (علیهم السلام) نیز داشته باشد.
* اذکار سجده: تأکید بر تقدیس خداوند و طلب مغفرت و رحمت بیکران او.
۳.۳. دعاها و مناجاتهای ویژه
خواندن دعاهای مأثوره، از جمله دعای سمات و دعای یستشیر در این شب بسیار سفارش شده است. همچنین، دعاهای قرآنی که در بخش پنجم به آنها اشاره خواهد شد، از بهترین مناجاتها هستند.۳.۴. صدقه و احسان
انفاق و کمک به نیازمندان، به ویژه در شبهای مقدس، از اعمالی است که رحمت الهی را جلب میکند. صدقه دادن در لیلة الرغائب، نه تنها باعث دفع بلا میشود، بلکه برکت در روزی را به همراه دارد.۴. پاسخ به شبهات و نقد دیدگاههای مخالف
۴.۱. بررسی روایات موافق و مخالف
روایات موافق، عمدتا بر فضیلت نماز و روزه تأکید دارند و مصدر آنها کتب متأخر شیعه (با استناد به سید بن طاووس) است.روایات مخالف، بیشتر از سوی علمای اهل سنت مطرح شده که حدیث مربوط به لیلة الرغائب را ضعیف یا حتی موضوع (ساختگی) میدانند. برای مثال، بسیاری از محققین اهل سنت، این حدیث را جزو حدیثهایی میدانند که در قرون اخیر و پس از قرن چهارم هجری رواج یافته است.
۴.۲. قاعده «تسامح در ادله سنن» در فقه شیعه
فقه امامیه در مواجهه با اعمالی که برای آنها روایات با سند غیرمعتبر، اما دارای شهرت عملی یا موافق با مضامین کلی شرع وجود دارد، از قاعده «تسامح در ادله سنن» استفاده میکند.این قاعده به معنای آن است که اگر عملی مستحب، هرچند با سند قطعی به معصوم نرسیده باشد، اما مورد اهتمام و عمل عالمان بزرگ دینی قرار گرفته باشد، انجام آن با انگیزه ثواب مستحب، جایز و حتی مرجح است.
از آنجا که نماز لیلة الرغائب از زمان سید بن طاووس تا به امروز توسط مراجع و فقهای بزرگ (مانند علامه حلی، شهید اول و دوم و مراجع معاصر) مورد تأکید قرار گرفته است، استحباب آن در مذهب شیعه از طریق این قاعده تقویت میشود.
۴.۳. تحلیل دیدگاه اهل سنت (ابن جوزی، نووی) و نقد آن
علمای بزرگ اهل سنت مانند ابن جوزی در کتاب «الموضوعات» و محیالدین نووی در «الاذکار»، نمازهای خاصی که در زمان آنها به صورت پدیدههای جدید مطرح شدهاند را به شدت رد کردهاند و آن را «بدعت» دانستهاند.نقد دیدگاه اهل سنت:
این نقدها عمدتا بر مبنای عدم وجود حدیث صحیح السند از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در منابع معتبر اهل سنت (صحاح ستّه) استوار است.
اما از منظر شیعه، شب جمعه یک فضیلت ذاتی دارد و اعمال واردشده در این شب، فضیلت آن را افزایش میدهد، نه اینکه خود عبادت مستقلی باشند که نیاز به نص قطعی از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله)داشته باشد (همان گونه که بحث شد، اعمال مستحب از طریق شهرت عملی نیز اعتبار مییابد).
همچنین، فرشتگان در شب قدر جمع میشوند؛ جمع شدن در شب جمعه نیز به جهت طلب رحمت است که با روح عبادت سازگار است.
۴.۳. تمایز بین «بدعت» و «سنّت مؤکد»
بدعت، ایجاد عملی در دین است که هیچ سابقه شرعی ندارد و برای آن ادعای وجوب یا سنت بودن شده باشد. اما اعمال لیلة الرغائب، هرچند سند روایی آنها مورد مناقشه است، اما در اصل عبادت (صلاة)، دعا، ذکر و استغفار ریشه دارند و صرفا زمان و کیفیت خاصی برای آنها تعیین شده است که متأخرین بدان عمل کردهاند.بنابراین، اعمال لیلة الرغائب در زمره «سنن مؤکدهای» قرار میگیرند که فقه شیعه به وسیله قاعده تسامح، استحباب آنها را پذیرفته است.
۵. لیلة الرغائب در آیینه قرآن
۵.۱. مفهوم «رغبة» در قرآن و ارتباط با لیلة الرغائب
واژه رَغْب (به فتح راء و سکون غین) از واژگان قرآن کریم به معناى وسعت است. رَغْب اگر با «فى» و «الى» باشد معناى دوست داشتن، مایل بودن و حریص بودن میدهد. اگر با «عن» باشد معناى اعراض و کنارهگیرى میدهد.مشتقات رَغْب که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
* راغِبُونَ (به کسر غین) به معنای طلبیدن؛
* فَارْغَبْ (به فتح فاء، غین و سکون راء) به معنای توجه کن؛
* یَرْغَبُ عَنْ (به فتح یاء، غین و سکون راء) به معنای اعراض و روی گردانی؛
* راغِبٌ ... عَنْ (به کسر غین) به معنای اعراض و روی گردانی؛
* رَغَباً (به فتح راء و غین) به معنای بیم آمده است.
در لیلة الرغائب، «رغبت» شامل دو معنا میشود: رغبت در خیرات و دوری از شرور. بندگان در این شب از خداوند طلب چیزهای نیکو میکنند و در عین حال، از طریق ترک گناه، از رغبت در دنیا و شهوات فاصله میگیرند.
۵.۲. آیات مرتبط با پاداش اعمال (انعام: ۱۶۰، زمر: ۱۰)
مفهوم اصلی لیلة الرغائب، «اجابت حاجتها» است که ریشه در وعدههای قرآنی دارد:* سوره انعام، آیه ۱۶۰:
« مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلَا یُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ؛
هر کس کار نیک بیاورد، پاداشش ده برابر آن است، و آنان که کار بد بیاورند، جز به مانند آن مجازات نیابند و ایشان مورد ستم قرار نمی گیرند.»
این آیه، مبنای مضاعف شدن پاداش اعمال نیک در زمانهای خاص مانند لیلة الرغائب است.
* سوره زمر، آیه ۱۰:
«قُلْ یَا عِبَادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَٰذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ؛
بگو: ای بندگان مؤمنم! از پروردگارتان پروا کنید. برای کسانی که در این دنیا اعمال شایسته انجام داده اند، پاداش نیکی است و زمین خدا گسترده است [بر شماست از سرزمینی که دچار مضیقه دینی هستید، به سرزمینی دیگر مهاجرت کنید]. فقط شکیبایان پاداششان را کامل و بدون حساب دریافت خواهند کرد.»
این آیه، وعده پاداشی بدون حساب برای نیکوکاران صابر است که شبهای رحمت، محمل تحقق آن میباشد.
۵.۳. دعاهای قرآنی مناسب لیلة الرغائب
بهرهگیری از دعاهای قرآنی در این شب بافضیلت، بهترین راه برای عرضه «حاجات» به درگاه الهی است:* دعای مؤمنین در آخر سوره بقره:
«...رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْرًا کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا؛
[مؤمنان گویند:] پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا مرتکب اشتباه شدیم، ما را مؤاخذه مکن. پروردگارا! تکالیف سنگینی برعهده ما مگذار، چنان که بر عهده کسانی که پیش از ما بودند گذاشتی. پروردگارا! و آنچه را به آن تاب و توان نداریم بر ما تحمیل مکن؛ و از ما درگذر؛ و ما را بیامرز؛ و بر ما رحم کن؛ تو سرپرست مایی؛ پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما.» (بقره: ۲۸۶)
* دعای طلب خیر دنیا و آخرت:
«رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ؛
پروردگارا! به ما در دنیا نیکی و در آخرت هم نیکی عطا کن، و ما را از عذاب آتش نگاه دار.» (بقره: ۲۰۱)
* دعای طلب عفو و رحمت:
«... رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ؛
پروردگارا! قطعاً ما ایمان آوردیم، پس گناهانمان را بیامرز وما را از عذاب آتش نگاه دار.» (آل عمران: ۱۶)
* دعای رسیدن به مقام نیکوکاران:
« رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَعَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحَادِیثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ؛
پروردگارا! تو بخشی از فرمانروایی را به من عطا کردی و برخی از تعبیر خوابها را به من آموختی. ای پدیدآورنده آسمانها و زمین! تو در دنیا و آخرت سرپرست و یار منی در حالی که تسلیم [فرمانهای تو] باشم جانم را بگیر، و به شایستگان مُلحقم کن.» (یوسف: ۱۰۱)
۶. بعد عرفانی و اخلاقی
۶.۱. لیلة الرغائب به مثابه فرصت تحول درونی
از منظر عرفانی، این شب دروازهای به سوی «سیر الی الله» است. رغبت حقیقی، اشتیاق به فنا و وصول به محضر حق است. عبادتهای خاص این شب، تمرینی برای شکستن حجابهای نفسانی است. دوازده رکعت نماز توصیه شده در این شب و تکرار اذکار با کیفیتی که ذکر گردید، ابزاری است برای تمرکز اراده و ارتقای مرتبه قلب.۶.۲. رابطه «اشتیاق» و «عبادت» در منظومه عرفان اسلامی
عارفان معتقدند که اساس هر عبادتی، اشتیاق و محبتی است که انسان به معبود دارد. شب لیلة الرغائب، شبی است که خداوند بستر این اشتیاق را فراهم میکند. فرشتگان در این شب برای روزهداران رجب دعا میکنند، که این خود مصداق «کَرَم الهی» است؛ یعنی خداوند با فرشتگانش بندگان مشتاق را یاری میرساند.۶.۳. تأثیر لیلة الرغائب بر تزکیه نفس و صفای باطن
تزکیه نفس (پاکسازی) بدون ترک محرمات و دوری از امور مذموم میسر نیست. از آنجا که شب جمعه بر ترک گناه تأکید بیشتری دارد، شب لیلة الرغائب فرصتی است تا سالک با عزمی راسخ، توبه واقعی کند و با نماز و دعا، خود را از زنگارهای گناه پاک سازد. این عمل، زمینهساز صفای باطن و تجلی انوار الهی در قلب است.7. بازتابهای فرهنگی و اجتماعی
۷.۱. جایگاه لیلة الرغائب در تقویم مذهبی ایران و جهان اسلام
در ایران و مناطق شیعهنشین، لیلة الرغائب یکی از مهمترین مناسبتهای آغازین بهار معنویت سال قمری (ماههای رجب، شعبان و رمضان) است که شروعکننده سلسله جشنها و عزاداریهای سه ماه رجب، شعبان و رمضان محسوب میشود. این شب، مقدمهای برای آمادگی روحی برای استقبال از ماه مبارک رمضان است.۷.۲. آیینهای مردمی و برنامههای مساجد
مساجد در این شب، کانون تجمع مؤمنین میشوند. مراسم نماز جماعت و جماعت در خواندن نماز لیلة الرغائب، دعاخوانی دستهجمعی و مجالس وعظ و تفسیر پیرامون فضیلت ماه رجب برگزار میگردد. این تجمعات، عامل تقویت پیوندهای اجتماعی و دینی جامعه است.۷.۳. نقش فضای مجازی در ترویج فرهنگ این شب
در دوران معاصر، فضای مجازی نقش مهمی در انتشار اعمال و اهمیت این شب ایفا میکند. آموزش کیفیت نماز لیلة الرغائب، پخش زنده مراسمهای دعا و به اشتراکگذاری دعاها و روایات، سبب شده است تا حتی افرادی که توانایی حضور در مساجد را ندارند، بتوانند در این فضیلت شریک شوند. البته این فضا نیازمند نظارت برای جلوگیری از ترویج اطلاعات نادرست نیز هست.جمعبندی: لیلة الرغائب؛ پلی بین زمین و آسمان
لیلة الرغائب یک مقوله صرفا روایی نیست، بلکه یک سازوکار نظاممند الهی برای فراهم کردن فرصت تجدید عهد با خداوند برای ترک گناهان و اهتمام به عمل صالح است.این شب با تقارن برکات شب جمعه، ماه رجب و فضیلتهای منقول، به مثابه پلی عمل میکند که انسانهای مشتاق میتوانند با عبادات خاص (نماز دوازده رکعتی)، آرزوهای مشروع خود را به آسمان بفرستند.
در پاسخ به شبهات اهل سنت پیرامون بدعت بودن این شب، فقه شیعه با تکیه بر شهرت عملی و قاعده تسامح، بر استحباب این اعمال تأکید ورزیده و آن را عامل تقویت معنویت مؤمنان میداند.
سخن پایانی: دعوت به بهرهگیری از فرصت طلایی لیلة الرغائب
لیلة الرغائب فرصتی است که خداوند در ابتدای سال جدید عبادی که از ماه مبارک رجب شروع میشود، به بندگان مومنش هدیه میدهد.این شب، زمان آن است که نه تنها حاجتهای مشروع دنیوی، بلکه مهمتر از آن، آرزوی قرب و رضایت الهی و طلب رضوان الهی را با جدیت دنبال کنیم.
با خواندن و رعایت کیفیت نماز لیلة الرغائب، ترک گناهان کبیره و اقامه دعا، میتوانیم مشمول نظر رحمت فرشتگان باشیم و به برکت این شب، گامهای محکمتری در مسیر تزکیه نفس برداریم.
پینوشتها:
۱. مفاتیح الجنان (نشر اسوه)، ج ۱، ص ۲۹.
۲. وسایل الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۸۰.
۳. کنزالعمّال، ج ۱۲ ص ۳۲۳.
۴. اقبال الاعمال (چاپ قدیم)، ج ۲، ص ۶۳۲.
۵. بحارالانوار (چاپ بیروت)، ج ۹۵، ص ۳۹۶.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
