جوان و بايسته هاي ارتباط با سالمندان
نويسنده :ابراهيم اخوي
سالمندي دوره اي از زندگي
توجه به سالمندان در فرهنگ اسلامي
سفارش هايي از پيامبر اسلام
2. «مِن إجلالّ اللهِ إجلالُ ذِي الشَّيبه المُسلِمِ؛ از [نمونه هاي] احترام و بزرگداشت مقام الهي ،نكوداشت مقام ريش سفيد مسلمان است.»(2)
3. «مَن عَرفَ فَضل كَبيرٍ لِسِنِّهِ فَوقَّره آمَنَهُ اللهُ مِن فَزَعِ يوم القيامه؛ هر كس برتري سالمندي را به خاطر سن وي بشناسد و او را محترم شمرد ، خداوند او را از نگراني هاي بزرگ روز قيامت در امان مي دارد.»(3)
4. «البَركَه مَعَ أكابِرِكُم؛ بركت و فزوني ، با سالمندان شما خواهدبود.»(4)
5. «الشّيخُ فِي أهلِهِ كَالنَّبي فِي اُمَّتِهِ؛ سالمند در ميان اهل خود ، همانند پيامبر در امت خود است (هم احترامش لازم است و هم مي تواند راهنماي خوبي براي سعادت باشد)».(5)
توصيه اي از امام علي (عليه السلام)
$ گوهرهايي از درياي دانش امام صادق (عليه السلام)
1. «لَيسَ مِنّا مَن لَم يُوَقَّرْ كَبيرَنا و يرحَمْ صَغِيرَنا؛آن كه مقام بزرگ سال را محترم نشمارد و به خردسال مهر نورزد ، از ما نيست.»(7)
2. «مِن إجلالِ الله عَزَّ و جلَّ إجلالُ المُؤمِنِ ذِي الشَّيبه و مَن أكرَمَ مُؤمناً فَبِكَرامَهِ الله بَدَاً و مَن استَخَفَّ بمؤمِنٍ ذِي شَيبَهِ أرسَل اللهُ إليهِ مَن يستَخِفٌّ بِه قَبل مَوتِهِ؛ بزرگداشت مقام ريش سفيد،ازنمونه احترام به خداست . هر كس مؤمني را تكريم كند ، خود را در وادي كرامت خداوند قرار داده و هر
كس مؤمن ريش سفيدي را كوچك پندارد ، خداوند ، او را با واسطه هايي در همين دنيا خوار مي گرداند.»(8)
3. «إنَّ الله لَيكرِمَ اِبنَ السَّبعينَ و يستَحيي مِن اِبنِ الثَّمانين؛ خداوند ، هفتاد ساله ها را تكريم مي كند و از هشتاد ساله ها در آزرم است (كه خواسته اي داشته باشند و برآورده نسازد يا آنها را عذاب كند)»(9)
توجه به سالمندان درفرهنگ ايراني
از نظامي گنجه اي چنين مي شنويم:
جوان گر به دانش بُوَد بي نظير
نياز آيدش هم به گفتار پير
و حافظ مي سرايد:
نصيحت گوش كن جانا كه از جان دوست تر دارند
جوانان سعادتمند ، پند پير دانا را
در ضرب المثل هاي فارسي نيز از سالخوردگان، با ارزش و احترام ياد شده است:
آنچه در آيينه جوان بيند
پير درخشت خام آن بيند
پيرايه ملك ،پيران باشند
پيرِ رعنا بهترازجوان نارعنا
دانستني هايي از دنيايي سالمندان
را از آنان مي گيرد؛ تغييرِ محيطي ، مانند انتقال از محيط كار به محيط خانه و از دست دادن پست و مقام و شرايط عادي اشتغال.
اين مسائل و بسياري از مسائل ديگر، اسباب ناراحتي روحي و صدمات عاطفي آنان را فراهم مي آورد .يكي ديگر از مشكلات آنان ،حساسيت و زودرنجي است. بسياري ازسالمندان در اين سنين ، حساس و زودرنج مي شوند و ممكن است توقعي درباره خود داشته باشند كه معمولاً آن را به زبان نمي آورند ، ولي خواستار آن هستند كه اطرافيان ، آن را بفهمند و انتظار ايشان را برآورده سازند.
روابط اجتماعي سالمندان ، به ويژه در بعد عاطفي ،كاملاً عوض مي شود .در بيشتر آنان حالت انزوا پديد مي آيد و ديگر دوست ندارند با افراد نزديك،رابطه عاطفي داشته باشند . گاهي برخي سالمندان به علت غلبه اختلالات رواني و عاطفي ،دچار نوعي بازگشت به دوران كودكي مي شوند و حالت هايي از لج بازي و مقاومت همراه با اصرار ، بي نظمي در رفتار ،خود مداري و خودخواهي در آنان پديد مي آيد .
در هر صورت ، بايد دانست كه بسياري از اين حالت ها ، به علت تغييرات طبيعي سالمندي است.(10)
سفارش ويژه خداوند درباره والدين سالمند
وَ قَضي رَبُّكَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا إِمّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريمًا ؛ وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيرًا.(اسراء : 23 و 24)
پروردگار تو مقرركرد كه جز او را مي پرستيد و به پدر و مادر خود احساس كنيد. اگر يكي از آن دو يا هر دو ، در كنار تو به سال خوردگي رسيدند ، به آنها [حتي] «اف» مگو و به آن پرخاش مكن و با ايشان سخني شايسته بگو واز سر مهرباني ، بال فروتني برآنان بگستر و بگو: «پروردگارا، آن دو را رحمت كن؛ چنان كه مرا در خردي پروردند.»
علامه طباطبايي در تفسير اين آيه مي نويسد:
اگر خداوند ،حكم را اختصاص به دوران پيري پدر و مادر داده ، از اين جهت بوده كه پدر و مادر در آن دوران ، سخت ترين حالات را دارند و بيشتر احساس احتياج به كمك فرزند مي نمايند ؛ زيرا از بسياري از واجبات زندگي خود ناتوانند ، و همين معنا يكي از آمال پدر و مادر است كه همواره از فرزندان خود آرزو مي كنند. آيي ، روزگاري كه پرستار از فرزند را مي كردند و روزگار ديگري كه مشقات آنان را تحمل مي نمودند و باز در روزگاري كه زحمت تربيت آنها را به دوش مي كشيدند ، در همه اين ادوار كه فرزند از تأمين واجبات خود عاجز بود، آنها اين آرزو رادر سر مي پروراندند كه در روزگار پيري از دستگيري فرزند برخوردار شوند.(11)
خانه ،پناهگاه سالمندان
در پي تغيير و تحولات اقتصادي ، فرهنگي ، اجتماعي ، خانوادگي و نگرش ها ، در جهت حمايت خانوادگي ،مراقبت از سالمند، از محيط خانواده به آسايشگاه هاي مخصوص سالمندان انتقال يافت و تنهايي سالمندان آغاز شد. بيشتر آنان به اين گونه آسايشگاه ها نگاه مثبتي ندارند و اين مكان ها را نماد انزوا و گوياي طرد شدن خويش از جامعه مي دانند. حتي برخي از آنها با وجود سال ها زندگي در چنين محيط هايي ، به آن خو نگرفته و منتظرند تحولي پديد آيد تا از آنجا بيرون آيند.(12)
بركات اجتماعي توجه به سالمندان
وظايف خانواده و اطرافيان فرد سالمند
1. وجود حالات ويژه دوران سالمندي نبايد سبب بي اعتنايي به سالمندان يا تحقير آنها شود.
2. سالمندان امروز ، همان پدران و مادران سخت كوش سال هاي قبل هستند كه عمري را با عزت زندگي كرده و به زندگي اجتماعي فرزندان خود سر و سامان داده اند. ازاين رو ، شايسته خالصانه ترين محبت ها و بيشترين احترام هستند.
3. بسياري از تغييرات دوران سالمندي ، با افزايش سن به وجود مي آيد .در اين زمينه، سازش و مدارا ضروري است و بايد آنان را در هرحالتي پذيرا بود.
پی نوشت ها :
1. بحارالانوار ، ج72 ، ص137.
2. كافي ، ج 2 ، ص 65.
3. همان ، ص 658.
4. بحارالانوار ، ج72 ، ص 137.
5. همان .
6. همان.
7. الكافي ، ج2 ، ص 165.
8. شيخ حرعاملي ، وسائل الشيعه ، ج12 ، ص98.
9. بحارالانوار ، ج70 ، صص 388-390.
10. اقتباس از : علي قندي و سوسن محمودي ، بهداشت و سلامت سالمندان ، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني ايران.
11.محمد حسين طباطبايي ، تفسير الميزان ، ج13 ،ص 110.
12. اقتباس از : بهداشت و سلامت سالمندان .
13. همان .
منبع:نشريه گلبرگ ،شماره 123.
/ج
