آداب حضور در مجلس عزاداری
نويسنده: محسن ضیائی
بی تردید هر مجلس و محفلی که در هر مکان و به هر مناسبتی برگزار می گردد ، قوانین و آداب خاص خود را دارد و می طلبد حاضرین در مجلس نسبت به رعایت آن مقیّد باشند. زیرا عدم توجه به آن علاوه بر آن که با برانگیختن حساسیت های سایرین فرد را انگشت نما می نماید ،موجبات ایجاد اختلاف، درگیری و تشتت را فراهم می نماید.
حال زمانی که بحث به مجلس عزای ائمه اطهار (ع) می رسد، حساسیت ویژه ای می یابد. زیرا علاوه بر وجود قوانین حاکم بر بسیاری از مجالس دیگر ، حرمت و آداب منحصر به فردی دارد که آن را از دیگر محافل متمایز می سازد. لیکن پیش از آن که به بررسی این آداب بپردازیم ، شایسته است نگاهی اجمالی به دو مقوله تاریخچه و اهمیت برگزاری مجلس عزاداری ائمه اطهار و خصوصاً سرور و سالار شهیدان – حضرت اباعبدالله الحسین (ع) – داشته باشیم:
تاریخچه مجالس عزاداری ائمه اطهار (ع) :
برغم عقیده برخی صاحب نظران مبنی بر آغاز مجالس عزاداری اهل بیت (ع) در دوره های زمانی مختلف ؛ باید گفت خاندان اهل بیت عصمت و طهارت خود نخستین کسانی بودند که عزای آن ستارگان تاریخ را با چشمانی اشکبار و دلهایی آکنده از غم و حزن به ماتم نشستند و نقطه عطف آن را نیز می توان شهادت حضرت امام حسین (ع) دانست. مرثیه بشیر بن جذلم به دستور امام سجاد (ع) در ورود به مدینه مردم را منقلب کرد و قبل از آن مرثیه زینب کبری (س) در گودال قتلگاه و دروازه کوفه موجی از خشم و نفرت از آل امیه ایجاد کرد. تا جایی که در حین خطبه (دروازه کوفه) مردم به سر و سینه زدند و زن ها گیسوان پریشان نمودند.(1)
ائمه معصومین (علیهم السلام) خاطره عاشورا را زنده نگه می داشتند و خود مراسم عزاداری برپا می نمودند و بر مصائب جدشان اشک ماتم می ریختند. مرثیه سرایان را مورد تشویق قرار می دادند و از آنان تجلیل می نمودند. حضرت امام رضا (ع) به ریان بن شبیب که به محضرش رسیده بود پس از بیان مطالبی فرمود:
ای فرزند شبیب! اگر بخواهی بر چیزی گریه کنی، پس بر حسین (ع) گریه کن. (2)
حضرت ولی عصر (عج) در زیارت ناحیه مقدسه به تفصیل از واقعه عاشورا سخن گفته و بر مصائب جدش گریه کرده و از اینکه نتوانسته است در کربلا در رکاب سیدالشهداء یاری اش کند ، تأسف و تحسر خود را بیان می دارد.
پس بدیهی است که مجلس عزای ائمه اطهار از همان بدو شهادت ایشان آغاز شده و خاندان عصمت و طهارت اولین عزاداران و اقامه کنندگان مجالس عزا بوده اند.
اهمیت برگزاری مجالس عزاداری :
اهمیت برپایی مجالس و محافل عزای معصومین (ع) را می توان از فرمایشات و سیره آن عزیزان بخوبی درک نمود. ائمه معصومین (ع) علاوه بر اقامه عزا برای اجداد بزرگوارشان با هدف زنده نگه داشتن اهداف آنان ، خصوصاً قیام پربار عاشورا ؛ همواره عموم مردم را به برگزاری مجالس عزاداری ترغیب می نمودند. علامه میرجهانی می نویسد:
« امام سجاد (ع) در آستانه مجلسی که ذکر مصائب شده است ، کفش شرکت کنندگان را در پیش پای آنها جفت می کند»(3)
اهمیت این مطلب را از سخنان ائمه اطهار نیز می توان دریافت . امام صادق (ع) می فرمایند:
«مجلس گرفتن شما را من دوست می دارم. در مجلس خود امر ما را زنده بدارید. خداوند رحمت کند کسی که امر ما را زنده بدارد. (4)
این مطلب تا آنجا مهم است که در حدیث قدسی آمده که حضرت باریتعالی به موسی (ع) فرمود :
«ای موسی! هر یک از بندگانم در زمان شهادت فرزند مصطفی (روز عاشورا) گریه کند یا حالت گریه به خود بگیرد و بر مصیبت سبط پیامبر تعزیت گوید، همواره در بهشت خواهد بود. (5)
حال با عنایت به موارد مطرح شده ، به بررسی آداب حضور در مجالس عزاداری می پردازیم:
کسب پاکی و طهارت بوسیله وضو از مواردی است که زمینه حضوری پربار در اینگونه مجالس را فراهم می نماید. پس بهتر است در محفلی که اولیاء و فرشتگان مقرب الهی حضور دارند ، با وضو وارد شویم. ضمن اینکه علاوه بر کسب طهارت بوسیله وضو ، می طلبد تا نظافت شخصی را نیز رعایت نمائیم تا علاوه بر احترام به قداست مجلس ، موجبات رنجش خاطر دیگر عزاداران را نیز فراهم نکنیم.از دیگر مواردی که شایسته است پیش از ورود به مجلس عزاداری صورت پذیرد، آشکار ساختن عزا و غم در ظاهر و به جهت تعظیم شعائر است که ساده ترین حالت آن پوشیدن لباس سیاه است. هرچند پوشیدن جامه سیاه از نظر فقهی کراهت دارد، لیکن در عزای ائمه اطهار (ع) و خصوصاً حضرت اباعبدالله الحسین (ع) نه تنها از آن نهی نشده ، بلکه مورد تأکید نیز می باشد.
اما شاید مهمترین عاملی که می تواند زمینه بهره برداری هرچه بیشتری را ایجاد نماید، داشتن حضور قلب است. به حتم حضور قلب باعث خواهد شد اثرات مطلوب تر و پایدارتری را در فرد شاهد باشیم و این امری است که در روایات نیز مکرراً مورد تأکید قرار گرفته است.
« هر کس مصیبت دیده ای را تسلیت گوید ، پاداشی همانند او دارد ». (6)
امام باقر (ع) می فرماید:« وقتی شیعیان به هم می رسند، در مصیبت اباعبدالله این جمله را تکرار نمایند : خداوند اجر ما را به سوگواری و عزاداری بر امام حسین (ع) بیفزاید و ما و شما را از خونخواهان او همراه با ولی خود امام مهدی از آل محمد قرار بدهد. (7)
اعمالی همچون اهانت ، عدم رعایت نظافت شخصی ، استعمال دخانیات ، ایجاد سر و صدا و در مجموع هر عملی که موجب رنجش و ایجاد اختلال در حالات معنوی سایر عزاداران گردد، در این زمره قرار دارد.
همچنین شایسته است کلیه شرکت کنندگان نسبت به برگزارکنندگان و عوامل انتظامات مراسم احترام بگذارند و از ارشادات آنان پیروی نمایند ؛ بالطبع این احترام باید متقابل باشد.
در پایان می توان گفت حضور قلب ، رعایت حدود و حرمت ها ، خلوص نیت و دوری از هرگونه عملی که موجب قهر الهی ، آزردن دل اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و یا حتی رنجش خاطر مسلمانی شود ، می تواند ما را از محافل عزاداری ائمه معصومین تا عرش الهی رهنمون سازد ؛ لیکن کوچکترین لغزشی در این مسیر نیز ممکن است خدای ناکرده موجب هبوط و سقوط انسان گردد. و چه زیبا سروده است این شاعر که :
هر كه شد از سر اخلاص عزادار حسين نام او ثبت نمايند به طومار حسين
اى خوش آن پاك سرشتى كه غم خود بنهاد شد در اين عمر پريشان دل و غمخوار حسين
اى خوش آنكس كه حسينى شد و از روى خلوص پيروى كرد ز انديشه و افكار حسين
گر بخوبان جنان فخر فروشند رواست روز محشر همه ياران وفادار حسين
يارب اين منصب شاهانه زما باز مگير تا كه پيوسته بمانيم عزادار حسين
گر چه هستيم گنه كار خدايا مگذار در قيامت دل ما حسرت ديدار حسين
ارسالي از طرف کاربر محترم : mioondar
/ع
حال زمانی که بحث به مجلس عزای ائمه اطهار (ع) می رسد، حساسیت ویژه ای می یابد. زیرا علاوه بر وجود قوانین حاکم بر بسیاری از مجالس دیگر ، حرمت و آداب منحصر به فردی دارد که آن را از دیگر محافل متمایز می سازد. لیکن پیش از آن که به بررسی این آداب بپردازیم ، شایسته است نگاهی اجمالی به دو مقوله تاریخچه و اهمیت برگزاری مجلس عزاداری ائمه اطهار و خصوصاً سرور و سالار شهیدان – حضرت اباعبدالله الحسین (ع) – داشته باشیم:
تاریخچه مجالس عزاداری ائمه اطهار (ع) :
برغم عقیده برخی صاحب نظران مبنی بر آغاز مجالس عزاداری اهل بیت (ع) در دوره های زمانی مختلف ؛ باید گفت خاندان اهل بیت عصمت و طهارت خود نخستین کسانی بودند که عزای آن ستارگان تاریخ را با چشمانی اشکبار و دلهایی آکنده از غم و حزن به ماتم نشستند و نقطه عطف آن را نیز می توان شهادت حضرت امام حسین (ع) دانست. مرثیه بشیر بن جذلم به دستور امام سجاد (ع) در ورود به مدینه مردم را منقلب کرد و قبل از آن مرثیه زینب کبری (س) در گودال قتلگاه و دروازه کوفه موجی از خشم و نفرت از آل امیه ایجاد کرد. تا جایی که در حین خطبه (دروازه کوفه) مردم به سر و سینه زدند و زن ها گیسوان پریشان نمودند.(1)
ائمه معصومین (علیهم السلام) خاطره عاشورا را زنده نگه می داشتند و خود مراسم عزاداری برپا می نمودند و بر مصائب جدشان اشک ماتم می ریختند. مرثیه سرایان را مورد تشویق قرار می دادند و از آنان تجلیل می نمودند. حضرت امام رضا (ع) به ریان بن شبیب که به محضرش رسیده بود پس از بیان مطالبی فرمود:
ای فرزند شبیب! اگر بخواهی بر چیزی گریه کنی، پس بر حسین (ع) گریه کن. (2)
حضرت ولی عصر (عج) در زیارت ناحیه مقدسه به تفصیل از واقعه عاشورا سخن گفته و بر مصائب جدش گریه کرده و از اینکه نتوانسته است در کربلا در رکاب سیدالشهداء یاری اش کند ، تأسف و تحسر خود را بیان می دارد.
پس بدیهی است که مجلس عزای ائمه اطهار از همان بدو شهادت ایشان آغاز شده و خاندان عصمت و طهارت اولین عزاداران و اقامه کنندگان مجالس عزا بوده اند.
اهمیت برگزاری مجالس عزاداری :
اهمیت برپایی مجالس و محافل عزای معصومین (ع) را می توان از فرمایشات و سیره آن عزیزان بخوبی درک نمود. ائمه معصومین (ع) علاوه بر اقامه عزا برای اجداد بزرگوارشان با هدف زنده نگه داشتن اهداف آنان ، خصوصاً قیام پربار عاشورا ؛ همواره عموم مردم را به برگزاری مجالس عزاداری ترغیب می نمودند. علامه میرجهانی می نویسد:
« امام سجاد (ع) در آستانه مجلسی که ذکر مصائب شده است ، کفش شرکت کنندگان را در پیش پای آنها جفت می کند»(3)
اهمیت این مطلب را از سخنان ائمه اطهار نیز می توان دریافت . امام صادق (ع) می فرمایند:
«مجلس گرفتن شما را من دوست می دارم. در مجلس خود امر ما را زنده بدارید. خداوند رحمت کند کسی که امر ما را زنده بدارد. (4)
این مطلب تا آنجا مهم است که در حدیث قدسی آمده که حضرت باریتعالی به موسی (ع) فرمود :
«ای موسی! هر یک از بندگانم در زمان شهادت فرزند مصطفی (روز عاشورا) گریه کند یا حالت گریه به خود بگیرد و بر مصیبت سبط پیامبر تعزیت گوید، همواره در بهشت خواهد بود. (5)
حال با عنایت به موارد مطرح شده ، به بررسی آداب حضور در مجالس عزاداری می پردازیم:
1- احراز آمادگی قبل از حضور در مجلس:
کسب پاکی و طهارت بوسیله وضو از مواردی است که زمینه حضوری پربار در اینگونه مجالس را فراهم می نماید. پس بهتر است در محفلی که اولیاء و فرشتگان مقرب الهی حضور دارند ، با وضو وارد شویم. ضمن اینکه علاوه بر کسب طهارت بوسیله وضو ، می طلبد تا نظافت شخصی را نیز رعایت نمائیم تا علاوه بر احترام به قداست مجلس ، موجبات رنجش خاطر دیگر عزاداران را نیز فراهم نکنیم.از دیگر مواردی که شایسته است پیش از ورود به مجلس عزاداری صورت پذیرد، آشکار ساختن عزا و غم در ظاهر و به جهت تعظیم شعائر است که ساده ترین حالت آن پوشیدن لباس سیاه است. هرچند پوشیدن جامه سیاه از نظر فقهی کراهت دارد، لیکن در عزای ائمه اطهار (ع) و خصوصاً حضرت اباعبدالله الحسین (ع) نه تنها از آن نهی نشده ، بلکه مورد تأکید نیز می باشد.
اما شاید مهمترین عاملی که می تواند زمینه بهره برداری هرچه بیشتری را ایجاد نماید، داشتن حضور قلب است. به حتم حضور قلب باعث خواهد شد اثرات مطلوب تر و پایدارتری را در فرد شاهد باشیم و این امری است که در روایات نیز مکرراً مورد تأکید قرار گرفته است.
2- تسلیت گویی:
« هر کس مصیبت دیده ای را تسلیت گوید ، پاداشی همانند او دارد ». (6)
امام باقر (ع) می فرماید:« وقتی شیعیان به هم می رسند، در مصیبت اباعبدالله این جمله را تکرار نمایند : خداوند اجر ما را به سوگواری و عزاداری بر امام حسین (ع) بیفزاید و ما و شما را از خونخواهان او همراه با ولی خود امام مهدی از آل محمد قرار بدهد. (7)
3- رعایت ادب :
4- پرهیز از مردم آزاری :
اعمالی همچون اهانت ، عدم رعایت نظافت شخصی ، استعمال دخانیات ، ایجاد سر و صدا و در مجموع هر عملی که موجب رنجش و ایجاد اختلال در حالات معنوی سایر عزاداران گردد، در این زمره قرار دارد.
5- حفظ حرمت :
همچنین شایسته است کلیه شرکت کنندگان نسبت به برگزارکنندگان و عوامل انتظامات مراسم احترام بگذارند و از ارشادات آنان پیروی نمایند ؛ بالطبع این احترام باید متقابل باشد.
6- عدم ترک واجبات و مباح شمردن محرمات :
در پایان می توان گفت حضور قلب ، رعایت حدود و حرمت ها ، خلوص نیت و دوری از هرگونه عملی که موجب قهر الهی ، آزردن دل اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و یا حتی رنجش خاطر مسلمانی شود ، می تواند ما را از محافل عزاداری ائمه معصومین تا عرش الهی رهنمون سازد ؛ لیکن کوچکترین لغزشی در این مسیر نیز ممکن است خدای ناکرده موجب هبوط و سقوط انسان گردد. و چه زیبا سروده است این شاعر که :
هر كه شد از سر اخلاص عزادار حسين نام او ثبت نمايند به طومار حسين
اى خوش آن پاك سرشتى كه غم خود بنهاد شد در اين عمر پريشان دل و غمخوار حسين
اى خوش آنكس كه حسينى شد و از روى خلوص پيروى كرد ز انديشه و افكار حسين
گر بخوبان جنان فخر فروشند رواست روز محشر همه ياران وفادار حسين
يارب اين منصب شاهانه زما باز مگير تا كه پيوسته بمانيم عزادار حسين
گر چه هستيم گنه كار خدايا مگذار در قيامت دل ما حسرت ديدار حسين
پي نوشت ها :
1- لهوف سید بن طاووس – ص 17
2- امالی شیخ صدوق – ص 112
3- البکاء – ص 474
4- وسایل الشیعه – ج 10 – ص235
5- مستدرک سفینه البحار – ج7 – ص 235
6- سفینه البحار – ج 2 – ص 188
7- مستدرک الوسایل – ج 2 – ص 216
ارسالي از طرف کاربر محترم : mioondar
/ع
