هر تنبيه کودک 3 تشويق مي‌خواهد!
نويسنده: دکتر ميترا حکيم شوشتري*
از قديم گفته‌اند اگر تشويق در کار نباشد، تنبيه جايگاه خودش را از دست مي‌دهد. حتما اين سفارش بزرگ‌ترها را شنيد‌ه‌ايد که هرگز نبايد در تنبيه زياده‌روي کرد.
علت علمي اين توصيه، آن است که اگر بيش از حد از تنبيه استفاده کنيد، کودک به آن عادت مي‌کند و به تدريج، تنبيه، تاثير خودش را از دست مي‌دهد. هر اقدامي – اگر هم موثر باشد- شامل ممنوع کردن تماشاي تلويزيون، تنبيه‌هاي بدني و... با استفاده بيش از حد، تضعيف مي‌شود و به مرور، اثر موردنظر را از دست خواهد داد. من اين توصيه تربيتي را خطاب به والدين انجام مي‌دهم اما واقعا در همه موارد، حتي براي بزرگ‌ترها نيز اين قاعده مصداق دارد که تنبيه و توبيخ بيش از حد بي‌اثر خواهد بود. تنبيه هرگز به تنهايي نمي‌تواند نتايج مثبتي داشته باشد؛ زيرا به طور کلي، روشي منفي است. اين روش به کودک مي‌آموزد که چه کاري را نبايد انجام دهد اما نمي‌آموزد که چگونه بايد رفتار کند. گاهي تنبيه به عنوان يک روش مديريتي، لازم مي‌شود اما دقيقا همين‌جاست که اين پرسش شکل مي‌گيرد که چه وقت و چگونه بايد از آن استفاده کنيم؟
اولين اصل استفاده از تنبيه، زياده‌روي نکردن در آن است. تنبيه نبايد با تهديدهاي توخالي اشتباه شود. پيش از واکنش نشان دادن، دومين، سومين يا دهمين فرصت را به او ندهيد و هميشه به حرفي که مي‌زنيد، عمل کنيد. تهديدهاي پوچ و ناپايدار به رفتارهاي نادرستي مي‌انجامد که تثبيت‌شده و در برابر تغيير مقاوم‌تر مي‌شوند. بايد از تنبيه در کنار روش‌هاي مثبت استفاده شود. اگر هر تنبيهي همراه با آموزش باشد و کار درست را آموزش دهيم و در انتها کودک را تحسين کنيم، قطعا نتيجه‌بخش خواهد بود. يادمان باشد که به ازاي هر تنبيه لااقل بايد 3 تشويق صورت گيرد. انتقاد همراه با کمي ستايش، نتايج بهتري را به بار مي‌آورد. در مورد کودکان بايد اين نکته را بدانيد که آنها توجه شما را مي‌خواهند و حاضرند از هر طريقي که مي‌توانند، اين توجه را به دست آورند. اگر ديدگاه شما منفي باشد، آنها از راه‌هاي منفي به هدف خود مي‌رسند و اگر شما روي نکات مثبت تمرکز کنيد، رفتارهاي خوب بيشتري دريافت خواهيد کرد؛ براي مثال، وقتي بچه‌هاي شما بدون سر و صدا در اتاق مشغول بازي‌اند، هيچ‌کس به خاطر اين رفتار دوستانه، آنها را تحسين نمي‌کند اما چند دقيقه بعد که بين بچه‌ها دعوا مي‌شود، معمولا پدر عصباني مي‌شود و سر آنها داد مي‌کشد يا مادر به اتاق‌شان مي‌رود و به آنها توجه مي‌کند؛ آن‌هم توجه منفي. تجربه به من نشان داده که متاسفانه هر گاه به والدين مي‌گويم تشويق و تحسين کنيد، نگران مي‌شوند که مبادا کودک آنها به تحسين وابسته شود؛ اين در حالي است که اغلب کودکان با تحسين مختصري به شکلي معجزه‌وار اصلاح مي‌شوند؛ به شرط آنکه شما رفتار کودک را تحسين کنيد، نه شخصيت او را. نگوييد: «پسر خوب / دختر خوب» يا: «لجباز، تنبل، خودخواه و ...» بلکه به جاي آن بگوييد: «از طرز حرف زدن‌‌ات خوشم آمد»يا «از اينکه اتاق‌ات را جمع کردي، لذت بردم»؛ يعني به رفتارش توجه نشان دهيد.
ضمنا هر پيشرفتي را بايد ببينيد و تحسين کنيد؛ مثلا همين که بچه‌ها ساکت در اتاق‌شان بازي مي‌کنند، جاي تقدير دارد. تحسين‌هايي مناسب با سن و سال و رفتار کودک نشان دهيد و بلافاصله بعد از هر کار خوب، او را تحسين کنيد.
/ع
علت علمي اين توصيه، آن است که اگر بيش از حد از تنبيه استفاده کنيد، کودک به آن عادت مي‌کند و به تدريج، تنبيه، تاثير خودش را از دست مي‌دهد. هر اقدامي – اگر هم موثر باشد- شامل ممنوع کردن تماشاي تلويزيون، تنبيه‌هاي بدني و... با استفاده بيش از حد، تضعيف مي‌شود و به مرور، اثر موردنظر را از دست خواهد داد. من اين توصيه تربيتي را خطاب به والدين انجام مي‌دهم اما واقعا در همه موارد، حتي براي بزرگ‌ترها نيز اين قاعده مصداق دارد که تنبيه و توبيخ بيش از حد بي‌اثر خواهد بود. تنبيه هرگز به تنهايي نمي‌تواند نتايج مثبتي داشته باشد؛ زيرا به طور کلي، روشي منفي است. اين روش به کودک مي‌آموزد که چه کاري را نبايد انجام دهد اما نمي‌آموزد که چگونه بايد رفتار کند. گاهي تنبيه به عنوان يک روش مديريتي، لازم مي‌شود اما دقيقا همين‌جاست که اين پرسش شکل مي‌گيرد که چه وقت و چگونه بايد از آن استفاده کنيم؟
اولين اصل استفاده از تنبيه، زياده‌روي نکردن در آن است. تنبيه نبايد با تهديدهاي توخالي اشتباه شود. پيش از واکنش نشان دادن، دومين، سومين يا دهمين فرصت را به او ندهيد و هميشه به حرفي که مي‌زنيد، عمل کنيد. تهديدهاي پوچ و ناپايدار به رفتارهاي نادرستي مي‌انجامد که تثبيت‌شده و در برابر تغيير مقاوم‌تر مي‌شوند. بايد از تنبيه در کنار روش‌هاي مثبت استفاده شود. اگر هر تنبيهي همراه با آموزش باشد و کار درست را آموزش دهيم و در انتها کودک را تحسين کنيم، قطعا نتيجه‌بخش خواهد بود. يادمان باشد که به ازاي هر تنبيه لااقل بايد 3 تشويق صورت گيرد. انتقاد همراه با کمي ستايش، نتايج بهتري را به بار مي‌آورد. در مورد کودکان بايد اين نکته را بدانيد که آنها توجه شما را مي‌خواهند و حاضرند از هر طريقي که مي‌توانند، اين توجه را به دست آورند. اگر ديدگاه شما منفي باشد، آنها از راه‌هاي منفي به هدف خود مي‌رسند و اگر شما روي نکات مثبت تمرکز کنيد، رفتارهاي خوب بيشتري دريافت خواهيد کرد؛ براي مثال، وقتي بچه‌هاي شما بدون سر و صدا در اتاق مشغول بازي‌اند، هيچ‌کس به خاطر اين رفتار دوستانه، آنها را تحسين نمي‌کند اما چند دقيقه بعد که بين بچه‌ها دعوا مي‌شود، معمولا پدر عصباني مي‌شود و سر آنها داد مي‌کشد يا مادر به اتاق‌شان مي‌رود و به آنها توجه مي‌کند؛ آن‌هم توجه منفي. تجربه به من نشان داده که متاسفانه هر گاه به والدين مي‌گويم تشويق و تحسين کنيد، نگران مي‌شوند که مبادا کودک آنها به تحسين وابسته شود؛ اين در حالي است که اغلب کودکان با تحسين مختصري به شکلي معجزه‌وار اصلاح مي‌شوند؛ به شرط آنکه شما رفتار کودک را تحسين کنيد، نه شخصيت او را. نگوييد: «پسر خوب / دختر خوب» يا: «لجباز، تنبل، خودخواه و ...» بلکه به جاي آن بگوييد: «از طرز حرف زدن‌‌ات خوشم آمد»يا «از اينکه اتاق‌ات را جمع کردي، لذت بردم»؛ يعني به رفتارش توجه نشان دهيد.
ضمنا هر پيشرفتي را بايد ببينيد و تحسين کنيد؛ مثلا همين که بچه‌ها ساکت در اتاق‌شان بازي مي‌کنند، جاي تقدير دارد. تحسين‌هايي مناسب با سن و سال و رفتار کودک نشان دهيد و بلافاصله بعد از هر کار خوب، او را تحسين کنيد.
پي نوشت ها :
*روان پزشک کودک و نوجوان
منبع:www.salamat.com/ع
