دفاع مقدس و بازتاب آن در فارسي اول راهنمايي
حماسه و مقاومت واژه اي است که در ايران مسبوق به سابقه اي چندين هزار ساله است. گاه شعرا و نويسندگان در شعر و اثر خود با استفاده از حماسه و مقاومت روح جوانمردي و ايثار را در مخاطبان خود دوچندان کرده اند.
جنگ تحميلي باعث شد بسياري از واژه هاي فراموش شده را احيا نمايد. احياي اين واژه ها همراه با فرهنگ شهادت و شهادت طلبي بود و بسيار طبيعي است که اين فرهنگ، هرگز به مذاق دشمنان اين آب و خاک خوش نيايد!
گذشت زمان هرگز نمي تواند خاطره اين رشادت ها و ايثارگري هاي هشت ساله را به فراموشي بسپارد اين دلاوري ها بر صفحه ذهن يک ملت حک شده است و حق مسلم نسل هاي آينده است، که از اين همه حماسه آگاه شوند.
امروزه باور همه نويسندگان و صاحب نظران کتاب هاي درسي که يکي از اصلي ترين ملاک آموزش در نظام آموزشي کشور است، مي تواند به حفظ اين آثار در حافظه ي يک ملت کمک کند. در اين نوشتار سعي بر اين بوده است به ادبيات پايداري قبل از انقلاب به طور اعم و بعد از انقلاب و دفاع مقدس به طور اخص نگريسته شود و متون براساس سيري منطقي مورد نقد و بررسي قرار گيرد.
نظم و نثرهاي ادبيات پايداري فارسي اول راهنمايي با سه هدف عمده همراه است: آشنايي با دوران دفاع مقدس.
پرورش خوي و منش دفاع از دين و ميهن
انتقال فرهنگ دفاع مقدس وحماسه آفريني شهدا و رزمندگان به نسل هاي آينده.
طرح مساله
پس از پايان مقاومت هشت ساله ملت ايران رفته رفته با فاصله گرفتن از روزهاي مقاومت لزوم پرداختن به حماسه دلاوري هاي رزمندگان و ثبت آن در ذهن آحاد مردم بيش تر از پيش حس شد.
مقاومت و حماسه از ديرباز ذهن و خاطر هر دوستدار وطن را به خود مشغول کرده است. و نوجوان اين مرز وبوم هرگز خود را با مفاهيمي چون ايثار، دفاع و شهادت بيگانه نمي بيند. ممکن است در مقطعي از تاريخ اين مفاهيم درذهن او کم رنگ شود، اما هرگز پاک نمي گردد.
بررسي موضوعي ادبيات پايداري درمتون نظم ونثر فارسي اول راهنمايي
الف- مقاومت و نسل آينده ساز از ديدگاه معظم رهبري
در درس نهم فارسي اول راهنمايي با عنوان نسل آينده ساز قسمتي از بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار با دانش آموزان آورده شده است. در اين درس معظم له به دفاع از اين نسل که وامداران فتح خرمشهر هستند مي پردازند و تحليل بيگانگان را از انحراف اين نسل باور ندارند:
«متخصصان و دانشمندان جهاني مجبور شده اند، اعتراف کنند که جوانان ما با پشتوانه ي ايمان و همت و غيرت توانسته اند استعداد جوشان و پنهان خود را آشکار کنند. وقتي جوانهاي ما خرمشهر را باز پس گرفته بودند، اوايل رياست جمهوري بنده بود. يک هيئت جهاني به ايران آمد و رييس آن به من گفت: «امروز در دنيا وضع شما با يک سال پيش، از زمين تا آسمان تفاوت کرده است» راست مي گفت. دنيا باور نمي کرد جوانان ما، بسيجيان ما و ارتش ما بتوانند خرمشهر را با آن همه استحکاماتي که دشمن و پشتيبانانش درست کرده بودند، پس بگيرد.»
ب - دانشمندان ايران و حضور در مقاومت:
در درس پانزدهم(فصل نام ها ويادها) به شرح زندگاني دکتر سعيد کاظمي آشتياني با عنوان " فرزند انقلاب" مي پردازد و به نوجوانان آموزش مي دهد که اين شخصيت در عرصه مقاومت بي نظير بوده است:
«سال ها در جبهه دليرانه شرکت کرد. به رزمندگان روحيه داد و با همه توان از اسلام و ايران دفاع کرد و از آن پس به عنوان پژوهشگري نوآور علمي افتخارآفرين شد.»
ج- استفاده از تصوير وپرداختن به مقاومت قبل از انقلاب
با گنجاندن سه تصوير از ستارخان، رييس علي دلواري و ميرزا کوچک خان جنگلي بسيار ظريف فراگيررا با سابقه مقاومت در ايران آن هم قبل ازشکل گيري انقلاب آشنايي مي سازد. چون تصاوير در قسمت نوشتن (کار عملي دانش آموز) آمده اجبار بررسي زندگي اين افراد ضروري به نظر مي رسد.
د) پرداختن به مسايل پشت جبهه در دوران دفاع مقدس
قبل از پرداختن به اين بخش ذکر اين نکته ضروري است که در فارسي دوران راهنمايي قسمتي در انتهاي هر فصل کتاب با عنوان روان خواني وجود دارد که معمولا ساختاري داستاني دارند و براي رشد، گسترش و تقويت مهارت هاي خواندن آمده است.
در صفحات 153- 148 داستاني به نام مرخصي آورده است اين داستان که با چاشني طنز و ه شيوه اول شخص مفرد روايت شده است، نمايش بي تابي ها و شور و بي قراري شوق انگيز يک نوجوان بسيجي است که از همان روزهاي اول مرخصي به فکر بازگشت به جبهه است و در اين فکر که چه کار کند تا پدر ومادر مانع رفتن او نشوند:
«به تمام افراد گردانمان، از جلمه خودم، پانزده روز مرخصي داده بودند. وقتي آمدم خانه ديدم اگر به آقايم و مخصوصا ننه ام بگويم که مرخصي آمده ام و بايد بعد از پانزده روز برگردم، جبهه، ديگر مرا ول نخواهند کرد...»
«... به ساعت نگاه کردم. نزديک هشت بود. گفتم: ننه جان! تو را خدا ولم کن، بگذار مثل بچه آدم خداحافظي کنم و بروم. ننه ام از توي آستينش کليدي بيرون آورد و در حياط را قفل کرد وگفت: نمي گذارم.
ننه! در را قفل نکن! خوب است خدا سر پل صراط، يقه ات را بچسيد و در بهشت را به رويت قفل کند و بگويد: نمي گذارم بروي، آره خوب است؟..
«سوار قطار شدم و قطار سوتي کشيد و آرام آرام به راه افتاد. ننه ام دوباره زد زير گريه. آقايم آرام به دست او زد و چيزي گفت. ننه ام درحالي که اشک از چشمانش جاري بود، لبخندي زد. قطار از آن ها دورتر و دورتر مي شد. به کوچه مان برگشتم و بچه ها شلوغ مي کردند و کوچه را روي سرشان گذاشته بودند. از دلم غم را هل دادم بيرون و مشغول صحبت و بازي با بچه ها شدم.»
د- دفاع از آزادي.
فصل هفتم کتاب با عنوان "سرزمين من" از درس هفدهم شروع مي شود.
عنوان درس "دفاع از آزادي" است در اين درس مقاومت و پايداري را به صورت تاريخي مطرح مي سازد. از زماني که مغولان به خاک ايران يورش بردند و سوزاندند و غارت کردند: «اين جا خانه ي هرمز، دهقان شجاعي بود که اعتقاد داشت يک مسلمان هرگز در برابر دشمن تسليم نمي شود. در اين هنگام او به پسرانش مي گفت: «گوش کنيد هنوز هم دير نشده آيا مايليد که تسليم مغولها نشويم؟» سه پسر جوانش يک باره فرياد کشيدند، هرگز!
هرمز انگشتانش را ميان ريش هاي سفيدش کشيد و با غرور خاصي گفت: آفرين فرزندانم! مسلمان هرگز تسليم نمي شود! ما بايد بجنگيم و از خانه و ميهن خود دفاع کنيم.»
ه - نقش عشاير در سالهاي مقاومت:
در درس هيجدهم از فصل سرزمين من شعري از شاعر معاصر سيد علي اکبر تقويان سادات وجود دارد که مربوط به زندگي عشايري است. اين درس در قالب مثنوي سروده شده و داراي دوازده بيت است در اين شعر خصوصيات زندگي عشايري به زبان ساده بيان شده و بي الايشي و سادگي اين هم وطنان و نيز نقش آنها در دفاع از دين و ميهن به تصوير کشيده شده است.
«حامي اسلام و قرآن بوده ام
دين و ايمان را نگهبان بوده ام
مرزها را پاسداري کرده ام
در ره دين جان نثاري کرده ام»
دفاع از تماميت ارضي کشور
در انتهاي فصل شعري از سيدعلي موسوي گرمارودي با عنوان «سرزمين علم و دين» آمده است که قالب آن مثنوي است. در چهار بيت آخر اين منظومه بسيار ظريف، دوستي وطن و دفاع از خاک مطرح شده است.
«من ميهنم ايران زمين را دوست دارم.
اين سرزمين علم و دين را دوست دارم.
از خاک گرمارود تا آن سوي الوند
از آستارا تا کنار ورد اروند
هر گوشه و هرجاي آن، کاشانه ي ماست.
تنب بزرگ و کوچکش هم خانه ي ماست.
هم انقلاب و هم وطن را دوست دارم»
نتيجه گيري:
اما اکنون که دفتر برنامه ريزي و چاپ کتاب هاي درسي به اين مهم پرداخته است حجم ده درصدي ادبيات پايداري نمي تواند حق مطلب را ادا کند و به نظر مي رسد اختصاص درصدي بيشتري به ادبيات مقاومت حق اين ملت شهيد پرور باشد. که مواردي در قالب پيشنهاد ارائه مي گردد.
پيشنهادها:
2- حذف دروس ادبيات پايداري از قسمت روانخواني ها و انتقال آن به درس هاي اصلي
3- طرح سوال از متون کتاب با ديد تفکر در مقوله ادبيات پايداري که به عنوان نمونه چند سوال پيشنهاد مي گردد.
3-1- يک بسيجي نوجوان چگونه مي تواند در پاسداري و سازندگي کشور سهيم باشد؟ ص 153 کتاب فارسي اول راهنمايي
3-2- آيا وطن دوستي و دفاع از سرزمين انسان است؟ توضيح دهيد ص 163 کتاب.
3-2- راز پايداري وماندگاري ملت ايران در چيست؟ ص 163 کتاب فارسي اول راهنمايي.
3-4- خاطره ي از دوران دفاع مقدس را با استفاده از کتاب مناسبي در کلاس بخوانيدص 165.
3-5- هر گروه جمله ي زيباي در باره دفاع از ملت ايران وانقلاب اسلامي بگوييد ص 165.
3-6- يکي از ايثارگران و فداکاري شهر يا روستاي خود را در پنج سطر معرفي کنيد. ص 166.
3-7- عشاير چه کارهاي در دفاع از دين و ميهن انجام ميدهند؟ ص170.
3-8- چگونه مي توان به وطن خدمت کرد؟ ص170.
3-9- وظايف هر فرد را در دفاع از سرزمين خود در کلاس مطرح کنيد.ص 170.
3-10- مسلمان هرگز تسليم نمي شود.
3-11- دفاع از ميهن همچون دفاع از خانه خود است.
3-12- دوست داشتن ميهن از ايمان سرچشمه مي گيرد.
3-13- کشته شدن در راه دين و وطن جزء افتخارات است.
3-14- براي حفظ استقلال کشور و آزادي تا پاي جان بايد جنگيد.
3-15- شهادت بالاترين افتخار است.
منابع:
فارسي اول راهنمايي، مولفان . فريدون اکبري شلدره اي ، دکتر محمد رضا سنگري، نادره شاه آبادي، دکتر سيد بهنام علون مقدم و دکتر حسين قاسم پور.
نامه پايداري: به کوشش دکتر احمد اميري خراساني.
کتاب معلم (راهنمايي آموزش) فارسي اول راهنمايي.
مولفان: فريدون اکبري شلدره اي ، دکتر محمد رضا سنگري، نادره شاه آبادي، دکتر سيد بهنام علوي مقدم و دکتر حسين قاسم پور.
نشريه يارا-1389
/ج
