تخمدان پلي‌کيستيک، بيماري 10 درصد زنان

گفتگو با دکتر شهرزاد زاده‌مدرس
 

تخمدان‌هاي پلي‌کيستيک، از شايع‌ترين علل ناباروري است که علت آن عدم تخمک‌گذاري است و حدود 10 درصد از زنان را در سنين باروري گرفتار مي‌کند.اين عارضه اگرچه بيماري خوش‌خيمي است، عوارض هورموني زيادي ايجاد کند که از جمله آنها رشد موهاي زايد و ريزش موي سر بانوان است. تعدادي از خوانندگان محترم سلامت درباره تخمدان‌هاي پلي‌کيستيک سوال کرده بودند. براي آشنايي بيشتر شما با اين مشکل، گفتگويي با خانم دکتر شهرزادزاده‌مدرس، متخصص زنان و زايمان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي انجام داديم.

خانم دکتر، نقش تخمدان در ايجاد قاعدگي چيست؟
 

هورمون اصلي تخمدان، هورموني به نام استراديول است که علايم ثانويه جنسي را در خانم‌ها ايجاد مي‌کند. پس از بلوغ، بخشي از مغز هورمون‌هايي ترشح مي‌کند که روي تخمدان‌ها اثر کرده و موجب توليد هورمون‌هاي زنانه (استروژن و پروژسترون) از آن مي‌شود. اين هورمون‌ها موجب رشد چند فوليکول در تخمدان مي‌شود که با انتخاب يک فوليکول غالب، تخمک آزاد شده و درنهايت به ايجاد قاعدگي منجر مي‌شود.

چه اتفاقي مي‌افتد که اين چرخه هر ماه و به‌طور مرتب انجام نمي‌شود؟
 

در ابتداي بلوغ ممکن است قاعدگي‌ها نامنظم باشد، فواصل طولاني داشته باشد، ممکن است يک ماه اتفاق بيفتد، سه ماه اتفاق نيفتد، ممکن است در يک ماه، دو بار اتفاق بيفتد. اين پروسه به طور معمول سه تا پنج سال طول مي‌کشد ولي در نهايت، اين سيکل‌ها با کامل شدن محور هيپوتالاموس- هيپوفيز و تخمدان‌ها منظم مي‌شود. ولي گروهي از افراد هستند که با مشکل قاعدگي نامنظم پيش مي‌روند. اين افراد چند گروه‌ مي‌شوند، گروهي از اين افراد کساني هستند که تخمدان‌هاي پلي‌کيستيک دارند.

افرادي که مبتلا به تخمدان‌ پلي‌کيستيک هستند، علاوه بر نامنظمي قاعدگي علايم ديگري دارند يا خير؟
 

تخمدان‌هاي پلي‌کيستيک يک بيماري نيست بلکه از نظر ما اين مشکل يک نشانگان يا سندرم است يعني مجموعه‌اي از علايم و نشانه‌ها است. اما مهم‌ترين علامت در اين افراد، افزايش سطح هورمون‌هاي مردانه است يعني هورمون‌هايي که علايم مردانه ايجاد مي‌کنند مانند پرمويي به‌صورت موهاي زايد در صورت، پاها و دست‌ها.
دومين علامت، اختلالات قاعدگي است که بيشتر به صورت قاعدگي‌هايي با فواصل طولاني است و دير به دير اتفاق مي‌افتد. البته ناگفته نماند که اين افراد بيشتر در معرض ابتلا به ديابت و افزايش فشارخون در بزرگسالي يا افزايش چربي خون هستند، چاقي‌هاي غيرمتقارن، مرکزي و به اصطلاح مردانه پيدا مي‌کنند و بيشتر اين افراد چاق‌اند. اما آنچه موجب مراجعه اين افراد به متخصص زنان مي‌شود، اختلالات قاعدگي است ولي با افزايش سن وقتي به سنين باروري نزديک مي‌شوند، مشکل مهم ديگري که با آن برخورد مي‌کنند، ايجاد نشدن حاملگي است که به دليل نقصي است که در سيستم تنظيم‌کننده قاعدگي‌شان وجود دارد.

آيا افراد مبتلا به تخمدان پلي‌کيستيک زمينه ژنتيکي هم دارند؟
 

بله، اين نشانگان داراي زمينه‌ ژنتيکي است و حتي اين ژن در اين افراد شناخته شده است. بنابراين ما نمي‌توانيم اين زمينه ارثي را از بين ببريم و مي‌توانيم علايم را برحسب مشکل، درمان علامتي کنيم و به صورت مقطعي حل کنيم.

با توجه به اينکه اين مشکل زمينه ارثي و ژنتيکي دارد، آيا مردان خانواده را هم درگير مي‌کند؟
 

بله، به نوعي مردان خانواده هم در معرض ابتلا به مشکلات قلبي‌عروقي، طاسي‌هاي شديد زودرس، افزايش ميزان ابتلا به ديابت، چاقي‌هاي مرکزي و شکم‌هاي بزرگ هستند.

اين چرخه نامنظم فقط به کيست‌هاي تخمدان منجر مي‌شود يا عارضه ديگري هم بر قسمت‌هاي ديگر بدن دارد؟
 

عارضه باليني اين اتفاق در خانم‌ها سبب رشد بي‌رويه مخاط رحمي مي‌شود که مي‌تواند در طولاني‌مدت موجب بروز سرطان رحم شود. بنابراين بايد هنگامي که با اين نشانگان مواجه مي‌شويم، اگر چنانچه نخواهند باردار شوند خودمان با هورمون درماني سيکل‌هاي منقطع ايجاد کنيم و اجازه تحريک مداوم مخاط رحم را به وسيله استروژن ندهيم. نکته جالب اين است که با بالا رفتن سن، براي مثال بعد از سن 35 سالگي، قاعدگي رو به منظم شدن پيش مي‌رود و گاهي سيکل تخمک‌گذاري بهتر انجام مي‌شود.

علت خاصي دارد؟
 

بله، علت اين امر اين است که ذخيره تخمداني و تعداد فوليکول‌هاي موجود در تخمدان‌ها کم شده و سطح هورمون‌هاي مردانه کاهش مي‌يابد.

آيا اين عواملي که ذکر کرديد موجب ايجاد دردهاي قاعدگي هم مي‌شود؟
 

خير. زيرا اتفاقاً ما دردهاي قاعدگي را در سيکل‌هايي مي‌بينيم که حتما در آن تخمک‌گذاري اتفاق بيفتد. به طور معمول کساني که تخمدان‌هاي پلي‌کيستيک و در نتيجه تخمک‌گذاري ندارند، خون‌ريزي‌هاي حجيم و بدون درد دارند.

گاهي ما خانم‌هايي را مي‌بينيم که کيست‌هاي بزرگي در تخمدان دارند تا حدي که مجبور به جراحي مي‌شوند. علت اين بزرگ شدن کيست با ا ندازه‌هاي خيلي بزرگ چيست؟
 

ببينيد، مقوله کيست تخمدان با کيست‌هاي ريز و متعدد تخمدان جدا است. کيست‌هاي تخمدان به دو دسته خوش‌خيم و بدخيم يا تومورال و سرطاني تقسيم‌بندي مي‌شوند. کيست‌هاي خوش‌خيم بيشتر به اين صورت ايجاد مي‌شوند که فوليکول‌‌هايي که شروع به رشد مي‌‌کنند، در طي رشددر خود مايعاتي جمع مي‌کنند و بنابراين اندازه آنها بيش از حد طبيعي مي‌شود. حتي گاهي تا 10 سانتي‌متر هم مي‌رسند که به آن کيست تخمدان فانکشنال مي‌گوييم.

4 نکته مهم درباره تخمدان پلي‌کيستيک
 

کيست‌هاي بزرگ، دارو يا جراحي؟
 

ما حتي کيست‌هايي به اندازه 10 سانتي‌متر و بيشتر هم داشته‌ايم که مراجعه کرده‌اند اما بيش از 90 درصد آنها جراحي نشده و با درمان‌هاي دارويي و پيگيري به بيمار فرصت داده‌‌ايم تا کيست جذب شده و از بين برود. اما کيست‌هايي را که باقي بمانند، مورد بررسي بيشتري قرار مي‌دهيم. ما اين ارزيابي را بر حسب سن انجام مي‌دهيم. اگر خانمي در سن يائسگي کيست سه تا پنج سانتي‌ داشت نبايد به اين راحتي از آن گذشت و بايد اقدامات جدي‌تري انجام داد.

قرص‌هاي ضدبارداري، مفيد يا مضر؟
 

به‌طور معمول و بر طبق کتاب تجويز اين قرص‌ها را توصيه نمي‌کنيم. چون اگر قرص هم ندهيم، اين کيست‌ها به مرور زمان از بين مي‌روند ولي خوردن اين قرص‌ها هم کار اشتباهي نيست. ما به اين منظور قرص‌ها را تجويز مي‌کنيم تا روي سيستم کار تخمدان‌ مهاري ايجاد کرده باشيم و تخمدان را از تحريک سيستم‌هاي بالاتر در امان بداريم تا کيست‌هاي مجددي توليد نشود. خوردن اين قرص‌ها هم براي خانم‌ها مشکل چنداني ايجاد نمي‌کند. ما حتي مي‌توانيم در مواردي که قاعدگي‌هاي نامنظم و خون‌ريزي‌هاي شديد دارند و در معرض ابتلا به آنمي هستند، اين قرص‌ها را تجويز کنيم. باور غلطي در جامعه وجود دارد که خوردن اين قرص‌ها براي دختر جوان موجب ايجاد نازايي مي‌شود. البته ما دوره‌اي داريم که به آن دوره ايجاد نشدن قاعدگي متعاقب مصرف قرص مي‌گويند که خيلي نادر است. ولي به طور کلي مشکلي براي تجويز نداريم. مهم‌ترين چيز براي تجويز اين است که بيماري‌هاي عروقي، تومور، مسايل مغزي و قلبي در افراد خانواده وجود نداشته باشد و باور ايجاد نازايي از باورهاي غلط است.

توصيه‌ها
 

1) جلوگيري از چاقي و اگر چاق‌اند وزن خود را کاهش دهند.
2) ورزش مرتب و حتي‌الامکان يک روز در ميان زيرا ورزش سيستم داخلي بدن را تنظيم مي‌کند.
3) تغذيه مناسب بهترين روش درماني اين افراد است. چون اين افراد در زمينه ژنتيکي خود مقاوم به انسولين هستند و بايد از رژيم‌هاي کم کربوهيدرات و پروتئين بالا و از ميوه و سبزي استفاده کنند.
4) استفاده از داروهايي زير نظر پزشک معالج
5) توصيه‌هاي فوق اگر جدي به ‌آن عمل شود موجب مي‌شود سيکل‌هاي قاعدگي منظم شده و روال عادي خود را طي کند.

حرف آخر
 

نگران نباشيد زيرا علايم افراد مبتلا به تخمدان پلي‌کيستيک را مي‌توانيم درمان کنيم. مشکلات زيبايي قابل درمان است. مشکل تخمک‌گذاري و ناباروري با کمک دارو و تحريک تخمک‌گذاري قابل درمان است. بنابراين با رعايت توصيه‌هاي کلي در جهت تغيير سبک زندگي و رژيم غذايي مناسب جاي نگراني وجود ندارد.
منبع: http://www.salamat.com
ae