چقدر به فرزندمان محبت کنيم؟
تولد و تربيت فرزند در گفتگو با دکتر محمدمهدي قاسمي، روان‌پزشک
استمرار نسل و پرورش افراد صالح يکي از اهداف مهم ازدواج است که در آموزه‌هاي ديني نيز بر آن تاکيد شده است؛ به طوري که در احاديث نقل شده از پيامبر گرامي اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در خصوص تشويق افراد به ازدواج نيز مي‌بينيم که بر توليد نسل هم تاکيد شده است. ضمن اين که اين نياز رواني به فرزندخواهي نيز غيرقابل انکار است. در همين رابطه با دکتر محمدمهدي قاسمي، روان‌پزشک، گفتگويي کرده‌ايم که پيش روي شماست.
آقاي دکتر! اگر موافقيد باب گفتگو را از خصوصيات و فضاي رواني دوران بارداري باز کنيم.
بله، دوران بارداري، دوران مهمي (هم براي والدين و هم براي کودک) است. براي والدين که بايد يک زندگي با احتياط و بدون نگراني بگذرانند و مراقبت‌هاي دشواري را برعهده گيرند و براي کودک از اين نظر که بخش مهم و اساسي حيات آينده‌اش، از نظر سلامت جسمي و رواني و شکل‌گيري شخصيت‌اش در اين دوران صورت مي‌گيرد. هماهنگي با نوزاد از دوران بارداري آغاز مي‌شود و حالت عاطفي شما، تاثيرات شديدي خصوصا در ماه‌هاي آخر بارداري، بر پرورش عاطفي کودک مي‌گذارد بنابراين بايد هيجانات مناسب داشته باشيد چون در غير اين صورت نظم عصبي جنين برهم خورده و بر اثر ترشح غيرطبيعي غدد، در مسير رشد او اختلال ايجاد مي‌شود.
والدين براي ايجاد پيوند با فرزندي که هنوز به دنيا نيامده و براي ايجاد تاثير خوشايند و آرامش‌بخش بر او بايد چه نکاتي را پيشاپيش رعايت کنند؟
والدين نبايد فشار عصبي داشته باشند و بايد از نگراني‌ها و کشمکش‌هاي رواني و دايمي بپرهيزند زيرا کودکشان در حالات عاطفي آنها سهيم است. پيشنهاد مي‌کنم والدين با کودکشان در رحم مادر صحبت کنند و براي او قرآن و دعا، شعر و آواز بخوانند و برايش خاطره‌هاي خوش ايجاد نمايند. بررسي‌ها نشان داده است کودکان، بعدها نسبت به اين صداهاي آشنا که در دوران جنيني شنيده‌اند عکس‌العمل نشان مي‌دهند و آنها را آسان‌تر ياد مي‌گيرند.
همچنين پيشنهاد مي‌کنم در برابر مناظر شاداب قرار بگيريد و رنگ يا دکوراسيون اتاقي که در آن زندگي مي‌کنيد فرح‌بخش و شادي‌آفرين باشد حتي مادران مي‌توانند عکس کودکان زيبا را مقابل ديدگان خود قرار دهند. از لحاظ رواني نيز توصيه مي‌شود مادران لباس‌هايي بپوشند که رنگ‌هاي شاد و مدل‌هاي راحت داشته باشد و سعي نمايند استراحت کافي داشته باشند.
يکي از مهم‌ترين مسايلي که والدين با آن روبه‌رو هستند دختر يا پسر بودن فرزندشان است. به نظر شما چه طور با اين قضيه بايد کنار آمد؟
متاسفانه به نظر مي‌رسد که هنوز هم در برخي خانواده‌ها شوق و علاقه به داشتن فرزندي از جنس خاص (بعضي‌ها پسر و بعضي‌ها دختر)بيشتر است. البته در اسلام اصل بر کرامت انسان است و در اين کرامت دختر و پسر مساوي هستند و تحقير و اهانت هر کدام نارواست. نقل است هرگاه امام سجاد (ع) را به نوزادي مژده مي‌دادند، ايشان اصلا نمي‌پرسيدند که پسر است يا دختر؟ و تنها مي‌پرسيدند که سالم است يا نه؟ و پس از شنيدن جواب، شکرگزاري مي‌کردند.
دقت داشته باشيد که وظيفه پدران و مادران، تربيت، رشد و سازندگي فرزندان است. نظام تربيتي والدين بايد به گونه‌اي باشد که دختر به دختر بودنش و پسر به پسر بودن راضي باشد. دختر آرزوي آن را نداشته باشد که اي کاش پسر بودم و پسر هم آرزوي آن را نکند که اي کاش دختر بودم. اينکه دختر و پسر هر دو انسانند و در امر تربيت حق مساوي دارند امري پذيرفته است اما به دلايل مختلف، از جمله تفاوت در جسم، روان و وظيفه‌شان، تربيت دختر و پسر به يک طريق نيست. اينکه دختران را مانند پسران تربيت کنيد، بيش يا کم شدني است ولي در آن صورت شخصيت او را حذف کرده‌ايد. همچنين اگر پسران و دختران با حداقل تمايز جنسي پرورش يابند و حالت ميانه را بگيرند باز نتيجه خوبي نمي‌‌گيريد زيرا که آنها دو جنس مختلف‌اند پس دو گونه تربيت بايد اعمال گردد.
با تولد اولين فرزند و پديد آمدن موقعيت جديد، مسووليت‌هاي والدين چه قدر تغيير مي‌کند؟
در اين حالت شما به عنوان والدين فرزندتان بايد به تدريج بين مسووليت‌هاي زن و شوهري و والديني سازگاري ايجاد کنيد. بايد در روابط و مسايل بين يکديگر، حضور فرد ديگري را در نظر بگيريد. اگر بدانيد که چه بايد بکنيد و برنامه مشخصي در ارتباط با همسر و فرزند خود داشته باشيد، بهترين مادر براي فرزند خود و در عين حال بهترين همسر براي شوهرتان خواهيد بود.
اغلب والدين تمايل دارند که فرزندانشان از خودشان موفق‌تر باشند و دلشان مي‌خواهد که خودشان نيز بهترين والدين باشند. براي اين قبيل افراد که چنين آرزوهايي دارند، چه توصيه‌اي داريد؟
رشد و تربيت صحيح بر مبناي اصول خاص، مستلزم شناخت نيازها و دانستن آداب معتبر و صحيح با اهداف خاص تربيتي است. امکانات کافي، صرف وقت مفيد و هوشياري نسبت به انجام تکاليف مادري و پدري نيز در رسيدن به آن اهداف شرط کافي مي‌باشد. در نهايت تربيت موفق نياز به تمرين، ممارست و کسب مهارت دارد که نتيجه آن رشد و شکوفايي فرزندي صالح، سالم و با نشاط است. همچنين مطالعه کتب آموزشي و تربيتي در اين زمينه شما را ياري مي‌کند تا به اين مسووليت خطير به نيکويي جامه عمل بپوشانيد.
چه قدر بايد به کودکانمان محبت کنيم تا آنها از لحاظ رواني به اندازه کافي امنيت خاطر داشته باشند؟
به نکته مهمي اشاره کرديد. يکي از نيازهاي اساسي رواني افراد، برخورداري از محبت ديگران است. کودک از نخستين لحظه تولد مي‌خواهد خود را به مادر بچسباند و هدف از جنب و جوش‌هايش همين است. مادر است که اولين تماس ميان کودک و ديگران را برقرار مي‌کند و در او ميل به ارتباط با اشخاص ديگر را به وجود مي‌آورد. او وقتي در نقش مادري خود مهارت خواهد يافت که به کودک علاقه‌مند باشد و او را از مهر و محبت و سلامتي برخوردار کند. دقت کنيد کودک شما اگر از محبت پدر و مادر به طور متعادل بهره ببرد رواني شاد و با نشاط خواهد داشت و در باطن خود احساس محروميت نمي‌کند و گرفتار ناکامي و مشکلات رواني نمي‌گردد.
اگر کودک در نخستين سال‌هاي زندگي خود از محبت محروم بماند، از نظر رواني چه اتفاقاتي برايش خواهد افتاد؟
در اين حالت، هسته اصلي و اساسي عصبيت و بيماري‌هاي رواني در وي تکوين مي‌يابد که بعدها در بزرگسالي، منشا بسياري از درگيري‌هاي عاطفي و اضطراب عميق در او خواهد شد. نقل شده است روزي مردي نزد پيامبر (ص) آمد و گفت: «من فرزندي دارم که تاکنون او را نبوسيده‌ام!» همين که او از نزد رسول خدا دور شد آن حضرت فرمودند: «اين مرد از نظر من از دوزخيان است؟»
البته اين روزها شاهديم که خيلي از والدين به طور افراطي به کودکانشان محبت مي‌کنند؛ اين مشکل‌آفرين نيست؟
البته محبت افراطي هم مشکل‌آفرين است. توقع بي‌جا، زودرنجي، سلطه طلبي، کم‌رويي، عدم رشد صحيح تربيتي و اخلاقي حاصل افراط در محبت است. امام محمدباقر (ع) مي‌فرمايند: «بدترين پدران کساني هستند که در نيکي و محبت به فرزندان، از حد تجاوز کنند و به زياده‌روي و افراط بگرايند.» همان‌طور که بيان شد فرزندان حتي وقتي رشد مي‌کنند و بزرگ مي‌شوند نياز دارند به آنان اطمينان خاطر بدهيد که صرف نظر از آنچه دارند يا ندارند و آنچه هستند يا نيستند، دوستشان داريد. آنها نياز دارند که درک کنند علاقه و محبت شما هميشگي است و از ميان نمي‌رود.
اگر بخواهيم شخصيت کودکانمان را درست پرورش دهيم، چه نکاتي را بايد رعايت کنيم؟
يکي از بهترين راه‌ها، هم‌بازي شدن با کودکان است. هم‌بازي شدن با کودک روانش را سرشار از مسرت و شادي مي‌سازد و اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندي را در وي تقويت مي‌کند. توجه داشته باشيد همه آنچه به پندار ما فراتر از قوه درک کودک است در صورتي که به شيوه و زبان کودک بيان شود، از عهده درک آن برخواهد آمد. در نظر داشته باشيد هفت سال اول زندگي کودک دوره شناخت از جهان است و کودکان ياد مي‌گيرند که چگونه با پديده‌هاي اطراف خود برخورد کنند و در پي آن حس بينايي و لامسه آنها بهتر به کار گرفته مي‌شود. ذهنشان قدرت ابتکار و روانشان اعتماد به نفس مي‌يابد. هم‌بازي شدن با کودک علاوه بر اينکه او را غرق در لذت و شادي مي‌کند، بسياري از اصول اخلاقي را نيز به‌طور مستقيم و غيرمستقيم مي‌آموزد بنابراين والدين بايد خود را تا سر حد طفوليت پيايين آورده، هم سطح کودک شوند تا بتوانند شخصيت فرزند خويش را به روش صحيح پرورش داده و مطلب را از طريق بازي به آنها آموزش دهند.
منبع: http://www.salamat.com
استمرار نسل و پرورش افراد صالح يکي از اهداف مهم ازدواج است که در آموزه‌هاي ديني نيز بر آن تاکيد شده است؛ به طوري که در احاديث نقل شده از پيامبر گرامي اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در خصوص تشويق افراد به ازدواج نيز مي‌بينيم که بر توليد نسل هم تاکيد شده است. ضمن اين که اين نياز رواني به فرزندخواهي نيز غيرقابل انکار است. در همين رابطه با دکتر محمدمهدي قاسمي، روان‌پزشک، گفتگويي کرده‌ايم که پيش روي شماست.
آقاي دکتر! اگر موافقيد باب گفتگو را از خصوصيات و فضاي رواني دوران بارداري باز کنيم.
بله، دوران بارداري، دوران مهمي (هم براي والدين و هم براي کودک) است. براي والدين که بايد يک زندگي با احتياط و بدون نگراني بگذرانند و مراقبت‌هاي دشواري را برعهده گيرند و براي کودک از اين نظر که بخش مهم و اساسي حيات آينده‌اش، از نظر سلامت جسمي و رواني و شکل‌گيري شخصيت‌اش در اين دوران صورت مي‌گيرد. هماهنگي با نوزاد از دوران بارداري آغاز مي‌شود و حالت عاطفي شما، تاثيرات شديدي خصوصا در ماه‌هاي آخر بارداري، بر پرورش عاطفي کودک مي‌گذارد بنابراين بايد هيجانات مناسب داشته باشيد چون در غير اين صورت نظم عصبي جنين برهم خورده و بر اثر ترشح غيرطبيعي غدد، در مسير رشد او اختلال ايجاد مي‌شود.
والدين براي ايجاد پيوند با فرزندي که هنوز به دنيا نيامده و براي ايجاد تاثير خوشايند و آرامش‌بخش بر او بايد چه نکاتي را پيشاپيش رعايت کنند؟
والدين نبايد فشار عصبي داشته باشند و بايد از نگراني‌ها و کشمکش‌هاي رواني و دايمي بپرهيزند زيرا کودکشان در حالات عاطفي آنها سهيم است. پيشنهاد مي‌کنم والدين با کودکشان در رحم مادر صحبت کنند و براي او قرآن و دعا، شعر و آواز بخوانند و برايش خاطره‌هاي خوش ايجاد نمايند. بررسي‌ها نشان داده است کودکان، بعدها نسبت به اين صداهاي آشنا که در دوران جنيني شنيده‌اند عکس‌العمل نشان مي‌دهند و آنها را آسان‌تر ياد مي‌گيرند.
همچنين پيشنهاد مي‌کنم در برابر مناظر شاداب قرار بگيريد و رنگ يا دکوراسيون اتاقي که در آن زندگي مي‌کنيد فرح‌بخش و شادي‌آفرين باشد حتي مادران مي‌توانند عکس کودکان زيبا را مقابل ديدگان خود قرار دهند. از لحاظ رواني نيز توصيه مي‌شود مادران لباس‌هايي بپوشند که رنگ‌هاي شاد و مدل‌هاي راحت داشته باشد و سعي نمايند استراحت کافي داشته باشند.
يکي از مهم‌ترين مسايلي که والدين با آن روبه‌رو هستند دختر يا پسر بودن فرزندشان است. به نظر شما چه طور با اين قضيه بايد کنار آمد؟
متاسفانه به نظر مي‌رسد که هنوز هم در برخي خانواده‌ها شوق و علاقه به داشتن فرزندي از جنس خاص (بعضي‌ها پسر و بعضي‌ها دختر)بيشتر است. البته در اسلام اصل بر کرامت انسان است و در اين کرامت دختر و پسر مساوي هستند و تحقير و اهانت هر کدام نارواست. نقل است هرگاه امام سجاد (ع) را به نوزادي مژده مي‌دادند، ايشان اصلا نمي‌پرسيدند که پسر است يا دختر؟ و تنها مي‌پرسيدند که سالم است يا نه؟ و پس از شنيدن جواب، شکرگزاري مي‌کردند.
دقت داشته باشيد که وظيفه پدران و مادران، تربيت، رشد و سازندگي فرزندان است. نظام تربيتي والدين بايد به گونه‌اي باشد که دختر به دختر بودنش و پسر به پسر بودن راضي باشد. دختر آرزوي آن را نداشته باشد که اي کاش پسر بودم و پسر هم آرزوي آن را نکند که اي کاش دختر بودم. اينکه دختر و پسر هر دو انسانند و در امر تربيت حق مساوي دارند امري پذيرفته است اما به دلايل مختلف، از جمله تفاوت در جسم، روان و وظيفه‌شان، تربيت دختر و پسر به يک طريق نيست. اينکه دختران را مانند پسران تربيت کنيد، بيش يا کم شدني است ولي در آن صورت شخصيت او را حذف کرده‌ايد. همچنين اگر پسران و دختران با حداقل تمايز جنسي پرورش يابند و حالت ميانه را بگيرند باز نتيجه خوبي نمي‌‌گيريد زيرا که آنها دو جنس مختلف‌اند پس دو گونه تربيت بايد اعمال گردد.
با تولد اولين فرزند و پديد آمدن موقعيت جديد، مسووليت‌هاي والدين چه قدر تغيير مي‌کند؟
در اين حالت شما به عنوان والدين فرزندتان بايد به تدريج بين مسووليت‌هاي زن و شوهري و والديني سازگاري ايجاد کنيد. بايد در روابط و مسايل بين يکديگر، حضور فرد ديگري را در نظر بگيريد. اگر بدانيد که چه بايد بکنيد و برنامه مشخصي در ارتباط با همسر و فرزند خود داشته باشيد، بهترين مادر براي فرزند خود و در عين حال بهترين همسر براي شوهرتان خواهيد بود.
اغلب والدين تمايل دارند که فرزندانشان از خودشان موفق‌تر باشند و دلشان مي‌خواهد که خودشان نيز بهترين والدين باشند. براي اين قبيل افراد که چنين آرزوهايي دارند، چه توصيه‌اي داريد؟
رشد و تربيت صحيح بر مبناي اصول خاص، مستلزم شناخت نيازها و دانستن آداب معتبر و صحيح با اهداف خاص تربيتي است. امکانات کافي، صرف وقت مفيد و هوشياري نسبت به انجام تکاليف مادري و پدري نيز در رسيدن به آن اهداف شرط کافي مي‌باشد. در نهايت تربيت موفق نياز به تمرين، ممارست و کسب مهارت دارد که نتيجه آن رشد و شکوفايي فرزندي صالح، سالم و با نشاط است. همچنين مطالعه کتب آموزشي و تربيتي در اين زمينه شما را ياري مي‌کند تا به اين مسووليت خطير به نيکويي جامه عمل بپوشانيد.
چه قدر بايد به کودکانمان محبت کنيم تا آنها از لحاظ رواني به اندازه کافي امنيت خاطر داشته باشند؟
به نکته مهمي اشاره کرديد. يکي از نيازهاي اساسي رواني افراد، برخورداري از محبت ديگران است. کودک از نخستين لحظه تولد مي‌خواهد خود را به مادر بچسباند و هدف از جنب و جوش‌هايش همين است. مادر است که اولين تماس ميان کودک و ديگران را برقرار مي‌کند و در او ميل به ارتباط با اشخاص ديگر را به وجود مي‌آورد. او وقتي در نقش مادري خود مهارت خواهد يافت که به کودک علاقه‌مند باشد و او را از مهر و محبت و سلامتي برخوردار کند. دقت کنيد کودک شما اگر از محبت پدر و مادر به طور متعادل بهره ببرد رواني شاد و با نشاط خواهد داشت و در باطن خود احساس محروميت نمي‌کند و گرفتار ناکامي و مشکلات رواني نمي‌گردد.
اگر کودک در نخستين سال‌هاي زندگي خود از محبت محروم بماند، از نظر رواني چه اتفاقاتي برايش خواهد افتاد؟
در اين حالت، هسته اصلي و اساسي عصبيت و بيماري‌هاي رواني در وي تکوين مي‌يابد که بعدها در بزرگسالي، منشا بسياري از درگيري‌هاي عاطفي و اضطراب عميق در او خواهد شد. نقل شده است روزي مردي نزد پيامبر (ص) آمد و گفت: «من فرزندي دارم که تاکنون او را نبوسيده‌ام!» همين که او از نزد رسول خدا دور شد آن حضرت فرمودند: «اين مرد از نظر من از دوزخيان است؟»
البته اين روزها شاهديم که خيلي از والدين به طور افراطي به کودکانشان محبت مي‌کنند؛ اين مشکل‌آفرين نيست؟
البته محبت افراطي هم مشکل‌آفرين است. توقع بي‌جا، زودرنجي، سلطه طلبي، کم‌رويي، عدم رشد صحيح تربيتي و اخلاقي حاصل افراط در محبت است. امام محمدباقر (ع) مي‌فرمايند: «بدترين پدران کساني هستند که در نيکي و محبت به فرزندان، از حد تجاوز کنند و به زياده‌روي و افراط بگرايند.» همان‌طور که بيان شد فرزندان حتي وقتي رشد مي‌کنند و بزرگ مي‌شوند نياز دارند به آنان اطمينان خاطر بدهيد که صرف نظر از آنچه دارند يا ندارند و آنچه هستند يا نيستند، دوستشان داريد. آنها نياز دارند که درک کنند علاقه و محبت شما هميشگي است و از ميان نمي‌رود.
اگر بخواهيم شخصيت کودکانمان را درست پرورش دهيم، چه نکاتي را بايد رعايت کنيم؟
يکي از بهترين راه‌ها، هم‌بازي شدن با کودکان است. هم‌بازي شدن با کودک روانش را سرشار از مسرت و شادي مي‌سازد و اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندي را در وي تقويت مي‌کند. توجه داشته باشيد همه آنچه به پندار ما فراتر از قوه درک کودک است در صورتي که به شيوه و زبان کودک بيان شود، از عهده درک آن برخواهد آمد. در نظر داشته باشيد هفت سال اول زندگي کودک دوره شناخت از جهان است و کودکان ياد مي‌گيرند که چگونه با پديده‌هاي اطراف خود برخورد کنند و در پي آن حس بينايي و لامسه آنها بهتر به کار گرفته مي‌شود. ذهنشان قدرت ابتکار و روانشان اعتماد به نفس مي‌يابد. هم‌بازي شدن با کودک علاوه بر اينکه او را غرق در لذت و شادي مي‌کند، بسياري از اصول اخلاقي را نيز به‌طور مستقيم و غيرمستقيم مي‌آموزد بنابراين والدين بايد خود را تا سر حد طفوليت پيايين آورده، هم سطح کودک شوند تا بتوانند شخصيت فرزند خويش را به روش صحيح پرورش داده و مطلب را از طريق بازي به آنها آموزش دهند.
منبع: http://www.salamat.com
