چگونه به فرزندان مان « نه» بگوييم؟

اکثر اوقات مخالفت با خواسته هاي فرزندان مان از آنجا که محبت زيادي نسبت به آنها داريم، امري سخت و دشوار است. با اين حال اعمال برخي از محدوديت ها باعث مي شود که آنها در مواجهه با مشکلات آتي شان، با خردورزي عمل کرده و از پس آنها به خوبي برآيند. طبيعتاً محدوديت هايي کارساز خواهند بود که با مديريت و برنامه ريزي والدين صورت گرفته باشد.
کودکان زماني که اولين مراحل رشدشان را طي مي کنند، نيازمند محدوديت هايي هستند که از سوي والدين شان اعمال مي شود. در واقع اعمال اين محدوديت ها امري اجتناب ناپذير است، چرا که شايد در ظاهر کودک را با ناراحتي جزيي همراه کنند ولي مطمئناً باعث مي شوند که او در آينده مقابل مشکلات و معضلات زندگي، بردباري و شکيبايي قابل ملاحظه اي نشان دهد. در سيستمي که والدين هر آنچه را کودک مي خواهد بپذيرند و انجام دهند، کودک آينده مثبتي را نخواهد داشت و از همين رو با مشکلات متعددي رو به رو خواهد شد.
تجربه ثابت کرده است هنگامي که براي کودک قانون، بايد و نبايد و محدوديت اعمال مي شود، به طور کل او احساس بهتري دارد. هرچند هميشه براي والدين ساده نخواهد بود که نسبت به رفتارهاي منفي کودکان شان کلمه « نه» را بر زبان آورند، ولي بايد در نظر داشت که ساخت محيط هايي منظم مانند « تعيين ساعت استراحت بعدازظهر» يا « خواب شبانه» موجب مي شود که کودک احساس کند از امنيت کامل برخوردار است. او در خواهد يافت که والدين به خوبي از او مراقبت مي کنند. از طرفي وجود ساختارهاي منظم و مشخص هرچند موجب آزردگي نسبي کودک مي شود، ولي روي هم رفته نسبت به اين موضوع احساس خوبي دارد. اين مسايل باعث مي شود کودک از همان روز اول دريابد که هرچه را مي خواهد، نمي تواند داشته باشد. به عنوان مثال اگر به کودک گفته شود که در ازاي خوردن شيريني، بايد پس از هر وعده غذايي که گوشت مصرف مي کند شير هم بنوشد، آن گاه او آهسته آهسته به تعادلي در خواسته هايش مي رسد و مي آموزد که چطور بايد خواسته هايش را کنترل کند. همين محدوديت ساده باعث مي شود که هنگام خريد، بهانه خوراکي به خصوصي را نگيرد. اين نظم و کنترل خواسته ها براي کودک امري بسيار ارزشمند است چرا که او را قادر مي سازد در مواجهه با معضلات و دلسردي هاي زندگي آتي اش به راحتي با آنها کنار آيد. کودک با آموختن معني کلماتي همچون« چند دقيقه صبر کن»، « بعداً» يا « امروز نه» مرحله اي مهم را در رشد خويش تجربه مي کند و مي آموزد که هنگام وقوع سختي ها شکيبايي به خرج دهد.

به يک زندگي خيلي راحت « نه» بگوييد!
 

حالا بهتر است نگاهي به چيزهاي پيش رو بياندازيم. همه ما سعي مي کنيم که چه از لحاظ مالي و چه از لحاظ نوع زندگي، چه براي خودمان و چه کودک مان زندگي کاملاً راحتي را فراهم کنيم. سعي مي کنيم خواسته هاي کودک مان در تأمين اسباب بازي هايي که او مي خواهد، لباس هايي که دوست دارد و ديگر موارد مورد نيازش را تأمين کرده و او را راضي نگه داريم. با اين حال اعمال محدوديت هاي منطقي ميان نيازهاي کودک و علايق او براي سلامتي ذهني و روحي اش مناسب است.
جا دارد اشاره اي به سخن يکي از بزرگان شود:« نان و نمک بخوريد، آب را در پيمانه اي مشخص بنوشيد، روي زمين بخوابيد و زندگي معتدلي داشته باشيد.» قصدمان از بيان کردن اين جمله گذراندن يک زندگي سخت و پارسامنش نبود، هدف اين است که حفظ اعتدال و ميانه روي در زندگي به پخته تر شدن شخصيت کودک مان کمک مي کند. کودکاني که عادت کرده اند تمام خواسته هاي شان برآورده شود، اکثر اوقات فکر مي کنند که همه چيز را به او بدهکارند. آنها اغلب به اين جمله مي انديشند که :« زندگي به من مديون و بدهکار است».
چنين دسته اي قدر چيزهايي که دارند نمي دانند و زماني که زندگي بر وفق مرادشان نيست، از لحاظ ذهني و روحي به هم ريخته و نمي توانند در برابر سختي ها شکيبايي به خرج دهند.
يک شيوه بسيار جالب براي اين که زندگي چندان راحت و مرفهي براي کودکان به وجود نياوريم، تقسيم کردن اتاق خواب اوست. هرچند والدين ترجيح مي دهند که کودکان شان هريک اتاق مخصوص به خود را داشته باشند، چرا که پدر و مادرها هنگامي که صداي يکي بدو کردن بچه هاي شان و همچنين دعوا و مشاجره هاي شان را نمي شنوند، مي توانند با آرامش خيال بيشتري بخوابند. اما فراموش نکنيم همين مثال ساده باعث مي شود که کودک توانايي حل مشکلات مهمش را دريابد چرا که او مجبور شده اتاقش را با خواهر يا برادرش تقسيم کند. بدين ترتيب آنها درمي يابند که چطور بايد با اخلاق هاي متفاوت يکديگر کنار آيند، مشکلات را خودشان حل کنند و به سلايق متفاوت ديگري احترام بگذارند، بدون اين که مزاحم بزرگ ترها شوند.
خلاصه اين که تقسيم اتاق با برادران يا خواهران هرچند مشکلاتي را در پي دارد، ولي اين مشکلات جزو مواردي نيستند که نگراني والدين را در پي داشته باشند. در واقع بروز چنين مشکلاتي براي آنها خوب است، چرا که به آنها مي آموزد چطور در آينده براي برنامه هاي آموزشي، حضور در سمينارهاي مختلف و البته مسأله ازدواج خود را آماده کنند.

راهنمايي کودکان براي تحمل مشکلات شان
 

هنگامي که کودکان مشکلات شان را با والدين در ميان مي گذارند، آنها فکر مي کنند که مشکلات کودکان شان مشکلاتي سطحي و پيش پا افتاده است که نيازي به توجه و تعمق زياد ندارد. ذکر اين نکته ضروري است که والدين در مواجهه با مشکلات کوچک فرزندان شان بايد همان طور عمل کنند که در مواجهه با مشکلات مهم زندگي خودشان رفتار مي کنند. اگر والدين به مشکلات فرزندان شان در سنين پايين توجهي نشان ندهند، در آينده فرزندان هم چنين کاري خواهند کرد. از ياد نبريم کودکان هنگامي که مي بينند پدر و مادرها به مشکلات آنها توجه نمي کنند، خيلي زود به اين نتيجه مي رسند که والدين شان افراد مناسبي براي شنيدن مشکلات آنها نيستند. در نتيجه اگر پدر و مادر ببينند که در نوجواني فرزندان شان اعتماد ندارد، نبايد چندان شگفت زده شوند. به همين خاطر هنگامي که کودک در مواجهه با اشخاصي که او را دست انداخته اند ناراحت مي شود و يا هنگامي که حمايت لازم را نمي بيند، دلسرد مي شود. ضروري است که والدين خود را جاي او گذاشته و با کودک ابراز همدردي کنند. باز هم اين نکته ضروري است پدر و مادرها نبايد به کودکان شان بگويند که براي رهايي از اين مشکل چه کار کنند، بلکه برعکس بايد به آنها کمک کنند تا راه حلي براي مشکلات شان پيدا کنند.
براي روشن شدن مسايل گفته شده به ذکر چند مثال مي پردازيم:

1- مشکل کودکان تان را حس کرده و با محبت به آنها بپردازيم:
 

وقتي کودک پيش شما مي آيد، سعي کنيد درد، نگراني، عصبانيت يا دلسردي او را حس کنيد. بايد به کودک نشان داد که شما نسبت به مشکل او آگاهي داشته و براي تان مهم است. بنابراين سعي کنيد تا آنجا که مي شود احساس کودکان تان را درک کنيد و بدون اغراق هاي کاذب، خودتان را در شرايط آنها بگذاريد.

2- به کودکان تان نگوييد چه کار کنند و چه کار نکنند:
 

اگر کودک تان در کلاس مورد سرزنش و ملامت قرار گرفته و شما به او بگوييد که براي رهايي از اين مشکل چه کار کند، آن گاه به طور ناخواسته اي در قبال او کوتاهي کرده ايد. بهتر است از او بخواهيد براي تان تعريف کند چه اتفاقي افتاده است. آماده باشيد که به کودک تان مزيت هاي شک و دودلي در انتخاب راه حل ها را بياموزيد. به حرف هاي کودکان تان به دقت گوش داده و بدون موضع گيري نسبت به رفتار او، سعي کنيد رفتار قابل ملاحظه اي داشته باشيد. تلاش نکنيد تا خيلي زود به او راه حل داده، توصيه کرده يا او را سرزنش کنيد. با آرامش و تأمل به حرف کودکان تان گوش کرده و سعي کنيد آنچه براي تان تعريف مي کند را حس کنيد.

3- بگذاريد کودکان تان خودشان راه حل مشکلات شان را پيدا کنند:
 

کودکان هميشه دوست ندارند که ما راه حلي براي مشکل آنها ارائه دهيم. آنها بيشتر مي خواهند توانايي بيان مشکلات شان را بالا ببرند. حال اگر راه حل هاي خودمان را به آنها تحميل کنيم، آن گاه آن جنبه از قابليت هاي کودک که مربوط به حل مشکلات خودش است را در معرض خطر قرار داده ايم. بنابراين اول منتظر بمانيد و ببينيد آيا آنها واقعاً مي خواهند شما توصيه و راه حلي پيش پاي شان بگذاريد يا نه. اگر تصميماتي که کودکان تان مي گيرند، براي خودشان يا ديگران مضر باشد، آن گاه وظيفه داريد که مداخله کرده و با آنها بحث کنيد. شما مي توانيد از او بپرسيد:« مي توانيم راجع به تصميمي که گرفته اي، با هم صحبت کنيم؟» يا بگوييد:« تو بايد نسبت به تصميمي که گرفته اي، چند چيز را در نظر بگيري.»

4- به کودک بياموزيم مشکلات جزيي از زندگي است:
 

در آموزه هاي ديني ما آمده است مشکلات و سختي هايي که در زندگي با آنها مواجه مي شويم، فرصتي براي پخته تر شدن ماست و بايد از آنها به نحو احسن استفاده کرد. در اين آموزه ها آمده است که شرايط دشوار بي دليل براي آدمي رخ نمي دهد. خداوند مي داند که چطور با سر راه قرار دادن برخي مشکلات، به بشر کمک کند تا برخي قابليت هايش را قوي تر کند. سختي ها و مصايبي که در اين اديان مختلف از آن سخن رفته، همگي آزمايشي از سوي خداوند متعال است. بنابراين درمي يابيم که وجود مشکلات هم از حکمت خداوند است و باعث تقويت قابليت هاي بشر مي شود. طرح چنين مسايلي هنگامي که کودکان نيز با مشکلات خاص خودشان رو به رو شده اند، باعث مي شود که با رويکردي کاملاً متفاوت به آن نگاه کنند. به عنوان مثال اگر يکي از والدين بگويد:« فکر مي کنم فهميدم چرا خداوند مرا در اين وضعيت قرار داده است. مطمئنم که مي خواهد صبر و استقامت مرا ( يا ظرفيت مرا) هنگام مواجهه با سختي ها بيازمايد. بنابراين بايد سعي کنم به بهترين نحو ممکن با اين مشکل کنار بيايم» طرح چنين موضوعي باعث مي شود که کودک هم به طور غريزي به ريشه مشکلاتش فکر کرده و سعي کند دريابد چرا در زندگي اش با چنين مشکلي رو به رو شده است.

نتيجه گيري
 

با اعمال محدوديت ها و گفتن کلمه «نه» به کودکان تان کمک کنيد تا در مواجهه با سختي ها شکيبايي، به خرج دهند. با تأمين زندگي بسيار مرفه براي او، در حقش کوتاهي نکنيد. بين خود و فرزندان تان چنان ارتباطي برقرار کنيد که آنها ناخواسته پيش شما بيايند و مشکلات شان را بيان کنند. براي اين منظور بايد مسايل زير رعايت شود:
1- با مشکلات جزيي و کوچک کودک تان خيلي جدي برخورد کنيد.
2- به کودک تان نشان دهيد که احساسات او را درک مي کنيد.
3- توصيه هاي خود را به آنها تحميل نکنيد.
4- بگذاريد آنها خودشان راه حل مشکلات شان را بيابند.
5- به آنها بياموزيد که مشکلات جزيي از زندگي و براي رشد شان لازم و ضروري است.
منبع: کوچه ما، شماره 9.
/ج