گفتگو با دکتر حسين بهنيا، متخصص جراحي دهان و فک و صورت
جلوي آينه مي‌ايستيد و از نيم‌رخ به فک‌هايتان نگاه مي‌کنيد. از فک پايين‌تان گله داريد که از فک بالاي‌تان جلو زده و چانه شما را برجسته کرده. يا شايد فک بالاي‌تان تنبلي کرده و در رشد عقب‌مانده و ثلث مياني صورت‌تان تو رفته به نظر مي‌رسد. خيلي از اين مشکلات با جراحي‌هاي فک اصلاح مي‌شوند. با دکتر حسين بهنيا، متخصص جراحي فک و دهان و صورت و رييس پنجمين کنگره بين‌المللي جراحي دهان و فک و صورت درباره عمل‌هاي جراحي فک‌ها و نکاتي که بايد بدانيد، به گفتگو نشسته‌ايم.
آقاي دکتر! آيا ناهنجاري‌هاي فک‌ها هم ممکن است در يک خانواده ارثي باشد و از پدر و مادر به بچه‌ها برسد؟
اين ناهنجاري‌ها هم مي‌توانند مادرزادي يا توارثي باشند، هم اکتسابي(مثل مکيدن انگشت در دوران کودکي يا ضربه خوردن به فک در دوران کودکي و نوزادي که ممکن است باعث بروز ناهنجاري‌هاي شديدي در فک‌ها شود.) کلا اين ناهنجاري‌ها يا مربوط به عقب‌ماندگي رشد هستند يا مربوط به زيادي رشد. ممکن است فقط در يک فک ديده شود يا در هر دو فک. حتي امکان دارد يک فک بيش از حد طبيعي رشد کرده باشد و يک فک کمتر از حد.
چگونه رشد يک فک از رشد فک ديگر عقب مي‌ماند؟
در عقب‌ماندگي رشد فک، يکي از اصلي‌ترين عوامل ايجاد کننده، ضربه به فک و ضربه به مراکز رشدي فک در هنگام کودکي است. اين حالت معمولا در فک پايين اتفاق مي‌افتد و در نتيجه فک پايين عقب بوده و کوچک مي‌ماند. قبلا اعتقاد بر اين بود که براي درمان بايد تا سن 18 سالگي صبر کرد ولي امروزه اصل بر اين است که به محض کشف مشکل بايد مداخله پزشکي انجام شود و نيازي نيست تا سنين بالا صبر کنيم. در درمان غيرجراحي، از پلاک‌هاي تحريک کننده رشد فک که توسط متخصص ارتودنسي تجويز مي‌شود، استفاده مي‌کنيم. در درمان جراحي هم در دوران کودکي مي‌توان دستگاه‌هاي کشش‌دهنده استخوان را داخل فک کار گذاشت تا با ايجاد کشش به صورت تدريجي عقب‌ماندگي رشد فک جبران شود. گاهي اوقات مجبوريم نوزاد تازه متولدشده با عقب‌ماندگي شديد فک را بلافاصله جراحي کنيم چون در غير اين صورت نوزاد به دليل عقب ماندن فک دچار خفگي مي‌شود.
زيادي رشد فک‌ها هم مساله‌ساز است؟
بله، در اين مورد برخلاف عقب‌ماندگي رشد فک بايد تا سن 18 سالگي براي آقايان و کمي زودتر از 18 سالگي براي خانم‌ها صبر کنيم. اگر اين ناهنجاري زودتر از 18سالگي جراحي شود به دليل باقي ماندن مقداري از رشد، فک مجددا به وضعيت اول خود برمي‌گردد.
شما براي چه افرادي جراحي زيبايي فک‌ها را توصيه مي‌کنيد؟
اول بايد عامل ايجاد کننده ناهنجاري مشخص شود چون شايد اصلا مشکل از فک نباشد. سپس تناسب اجزاي صورت و وضعيت ناهنجاري فکي در کل صورت مدنظر قرار مي‌گيرد. در اينجا ما معمولا از روش‌هايي مثل راديوگرافي، عکس از چهره يا تهيه مدل‌هاي گچي از فکين براي بررسي بهتر ناهنجاري استفاده مي‌کنيم. به اين ترتيب متوجه مي‌شويم که اصلا ناهنجاري فکي وجود دارد يا خير؛ و اگر وجود دارد، چه عاملي آن را ايجاد کرده و چه‌طور بايد آن را با توجه به ساير اجزاي صورت تصحيح کرد.
و مبتلايان چند روز بايد در بيمارستان بمانند؟
بيمار بعد از عمل، يک شب در بيمارستان است و روز بعد مرخص مي‌شود. ما معمولا بيشتر از يک شب، اين قبيل بيماران را در بيمارستان نگه نمي‌داريم؛
مگر بيمار شرايط پزشکي ويژه‌اي داشته باشد. بيمار بلافاصله مي‌تواند وارد زندگي اجتماعي شده و حتي سر کار برود. بعد از جراحي، مقداري تورم در صورت ايجاد مي‌شود که کاملا طبيعي است و 3 ـ 4 روز تا يک هفته بعد از جراحي وجود دارد و به مرور برطرف مي‌شود. خون‌مردگي و کبودي معمولا ديده نمي‌شود، مگر در افراد مسن‌تر.
خيلي‌ها نگران خط‌برش روي صورت‌شان هستند؛ شما از کجا فک را برش مي‌دهيد؟
يکي از سوالات رايج بيماران درباره محل جراحي و باقي ماندن رد جراحي روي صورت است. امروزه تمام جراحي‌هاي تصحيح ناهنجاري‌هاي فک از داخل دهان انجام مي‌شود و بنابراين روي صورت هيچ‌گونه اثري به جا نمي‌ماند و نگراني بيماران در اين زمينه بي‌مورد است.
اين جراحي هم عارضه دارد؟
بله، اين جراحي هم مي‌تواند عارضه داشته باشد و مهم‌ترين عارضه‌اش اختلال در حس لب‌هاست که مي‌تواند بعد از عمل جراحي پيش بيايد و معمولا ظرف چند هفته به تدريج برطرف مي‌شود. در شرايط نادري که آسيب جدي به عصب وارد شده باشد اختلال در حس براي مدت طولاني‌تري باقي مي‌ماند. اگر عارضه خيلي شديد باشد، ممکن است حس لب‌ها اصلا برنگردد ولي اين عارضه چندان مساله جدي نيست و جاي نگراني وجود ندارد. اگر هم حس لب‌ها برنگشت بيمار خيلي زود به آن عادت مي‌کند.
گاهي چند جراحي لازم است
همان‌طور که اشاره شد در اين قبيل جراحي‌ها بايد تمام اجزاي صورت را در نظر گرفت. گاهي اوقات يک بيني به ظاهر بزرگ است اما علت آن بزرگي بيني نيست بلکه کوچکي فک بالاست. گاهي اوقات بعد از جراحي فک ديگر بيني هم در صورت بيمار متناسب به نظر نمي‌رسد و بهتر است جراحي شود. يک اشتباه بسيار بزرگ عمل زيبايي بيني قبل از جراحي فک است. در خيلي از موارد وقتي فک (به خصوص فک بالا) بعد از بيني جراحي شود، بيني جراحي شده زيبايي و تناسب خود را از دست داده و حتي زشت و ناخوشايند به نظر مي‌رسد.
بنابراين اگر قرار است بيمار هم تحت عمل جراحي فک قرار گيرد و هم بيني جراحي شود، به عنوان يک اصل اول فک بايد جراحي شود و بعد از آن بيني. گاهي اوقات گونه‌هاي بيمار نيز نياز به تصحيح دارند به خصوص بعد از جراحي فک. معمولا اين مساله از قبل برنامه‌ريزي مي‌شود و در صورت نياز اغلب بيمار به صورت هم‌زمان و در يک جراحي گونه‌ها نيز به همراه فک‌ها تصحيح مي‌شوند.
بعضي اوقات چانه بيمار نيز کوچک بوده و احتياج به عمل دارد. ما دو نوع جراحي براي چانه داريم. يکي استفاده از پروتز و ديگري بريدن استخوان چانه و تغيير موفقيت آن است. روش دوم علمي‌تر و بهتري است چون پروتزهاي ناحيه چانه بعد از مدتي به دليل فشار شديد عضلات اين ناحيه جابه‌جا مي‌شوند و حتي ممکن است کاملا از آنجا خارج شوند. در بريدن استخوان چانه نتيجه زيباتر و قابل پيش‌بيني‌تر است.
گاهي ارتودنسي هم لازم است
بيمار بعد از اتمام جراحي بايد تحت کنترل جراح و ارتودنسيت باقي بماند. يکي از مشکلات بعد از جراحي‌هاي تصحيحي فک، تمايل عضلات فک براي برگشت به حالت قبل از جراحي است. عضلات به خاطر عادت قصد دارند به وضعيت قبلي برگردند و طبعا کشش آنها مي‌تواند فک را هم به وضعيت قبل از جراحي برگردانده و باعث شکست جراحي شود. بايد با اين کشش عضلاني مقابله شود که اين کار از طريق استفاده از دستگاه‌هاي ارتودنسي صورت مي‌گيرد. ارتودنسي بعد از جراحي در واقع مرحله نهايي درمان است که تغييرات جزيي در وضعيت دندان‌هاي اعمال مي‌شود و بعد از دو تا سه ماه دستگاه‌هاي ثابت از داخل دهان برداشته شده و پلاک‌هاي متحرک براي تثبيت وضعيت دندان‌ها در مرحله نگه‌دارنده به بيمار داده مي‌شود.
مراقبت‌هاي بعد از جراحي
بيماري که تحت عمل جراحي فک قرار گرفته بايد مراقب باشد تا ضربه‌اي به فک او وارد نشود چون مي‌تواند باعث جابه‌جايي استخوان‌ها شده يا ابزارهاي نگه دارنده داخل فک را شل کند. بيماران بهتر است از مسافرت‌هاي طولاني پرهيز کنند و در خودرو بايد حتما کمربند ايمني را ببندند. بهتر است اين بيماران تا مدتي از ورزش‌هاي سنگين خودداري کنند. اين افراد از روز بعد از عمل بايد مسواک بزنند و دهان خود را با دهان‌شويه شستشو بدهند. بيماراني که دهانشان بايد با سيم بسته بماند، قبلا بايد تا شش هفته در اين وضعيت مي‌ماندند اما در حال حاضر تا سه هفته هم مي‌توان اين زمان را تقليل داد. دو تا سه هفته دهان با سيم بسته مي‌شود و بعد از اين مدت سيم باز شده و به جاي آن دهان با کش بسته مي‌شود. در واقع در دو هفته اول دهان مطلقا باز نمي‌شود اما بعد از جايگزيني سيم با کش، دهان بيشتر از حالت قبل باز مي‌شود. در مجموع حدود يک ماه و نيم طول مي‌کشد تا بيمار از دست سيم و کش راحت شود. کساني که فکشان با سيم بسته شده بايد بيشتر مايعات و غذاهاي صاف شده استفاده کنند. در واقع در مدت دو هفته‌اي که دهان اصلا نبايد باز شود بيمار نبايد از غذاهايي که نياز به جويدن دارند، استفاده کند. بعد از برداشتن سيم و گذاشتن کش بيمار مي‌تواند رژيم غذايي خيلي نرمي داشته باشد مثل سوپي که نياز به جويدن زياد نداشته باشد. بعد از يک ماه بيمار مي‌تواند از غذاهاي جويدني استفاده کند. رژيم غذايي اين بيماران بايد حتما به گونه‌اي باشد که مواد غذايي مورد نياز را دريافت کنند. کساني که دهانشان باز مي‌شود بايد از غذاهاي شل استفاده کنند يعني غذاهايي که نياز به جويدن شديد ندارند مثل سوپ، پوره، نان نرم، برنج و خورشت نرم که مواد سخت و سفت نداشته باشند اما بعد از سه تا چهار هفته مي‌توانند رژيم غذايي عادي داشته باشند.
منبع: http://www.salamat.com
