هر سان که بود چو حالها گردانست

شاعر : انوري

روزي به شب آيد و شبي روز شود		هر سان که بود چو حالها گردانست
آفاق برو حبس و زمين بند شود		هر کو نه به خدمت تو خرسند شود
شب را به همه حال خداوند شود		وان را که به بندگي پذيري يک روز
از تلخي صبر دل زبون مي‌نشود		با آنکه غم از دلم برون مي‌نشود
اين ديده که از سرشک خون مي‌نشود		با اين همه غصه سخت جاني دارد
چشمم چو پر از خون شده پرويزن بود		دوشم ز فراق تو همه شيون بود
چون دانه‌ي نار بر سر سوزن بود		بر هر مژه خوني که مرا درتن بود
وز محنت تو بر آتشم بايد بود		شبها ز غمت ستم کشم بايد بود
با اين همه ناخوشي خوشم بايد بود		پس روز دگر تا پي غم کور کنم
کين تعبيه‌ي هجر در آن پنهان بود		گردون به وصال ما موافق زان بود
کان روز وصال هم شب هجران بود		امروز رهين شکر او نتوان بود
وصلش به بهاي جان به دست آمده بود		يک نيم دمم از جهان به دست آمده بود
افسوس که بس گران به دست آمده بود		ارزانش ز دست من برون کرد فلک
بر چشم تو فتنه گشت هم چشم تو زود		چشم تو در آيينه به چشم تو نمود
پس آفت چشم تو هم از چشم تو بود		چشم خوش تو چشم ترا کرد به چشم
از عيد دل سوخته جز سوز نبود		بر عيد رخت دلم چو پيروز نبود
اي بي‌خبران چو عيد خود روز نبود		گويند که چون گذشت روز عيدت
کان بت نکند وفا و برگردد زود		گفت آنکه مرا ره سلامت بنمود
وامروز نداردم پشيماني سود		دي آن همه گفتها يقين گشت و نبود
زان بر من مستمند دلسوز نبود		دل درخور صحبت دل‌افروز نبود
هرگز شب محنت مرا روز نبود		زان شب که برفت و گفت خوش‌باد شبت
از جود تو در جهان جهاني بفزود		دستت به سخا چون يد بيضا بنمود
گو قافيه دال شو زهي عالم جود		کس چون تو سخي نه هست نه خواهد بود
در دامن صبر چنگ محکم کن زود		با دل گفتم که عشق چون روي نمود
گر معتمد صبر تو من خواهم بود		دل گفت مرا که برتو بايد بخشود
مي ديده ببندد ارچه دل بگشايد		در مستي اگر ببرد خوابم شايد
بخت تو نيم که هيچ خوابم نايد		بيدار ز مادران چو تو کم زايد
وز دل نفسي بي‌تو همي برنايد		جان يک نفس از درد تو مي‌ناسايد
وانگه پس از آن اگر نمانم شايد		يکبار دگر وصل تو درمي‌بايد
يک کار من از زمانه مي‌برنايد		يک در فلک از اميد من نگشايد
در محنت من دگرچه مي‌دربايد		جان مي‌کاهد غم تو مي‌افزايد
زين جمله دهي جمله‌ستاني بايد		لايق به جان شاه جهاني بايد
اينها همه گرگند شباني بايد		زين طايفه امن آدمي ممکن نيست
تا مشکل يک راز فلک بگشايد		بس راه که پاي همتم پيمايد
تا از شب شک صبح يقيني زايد		بس روز سيه که از غلط پيش آيد
وامروز بقا به عدل مي‌افزايد		دي قهر تو گفتي که اجل مي‌زايد
وان عدل جهان‌دار چنين مي‌بايد		آن قهر جهانگير چنان مي‌بايست
هم گوهر خورشيد نگين را شايد		هم توسن چرخ زير زين را شايد
پيروز شه طغان تکين را شايد		تا ظن نبري که آن و اين را شايد
در کوکبه‌ي خيال چون مي‌آيد		وصل تو که از سنگ برون مي‌آيد
من مي‌دانم که بوي خون مي‌آيد		با هجر همي‌گويد ازين رنگرزي
گرد سپهت برين فلک زير آيد		تا راي تو از قدح به شمشير آيد
با يار که از ملک بقا سير آيد		نصرت به زبان تيغ تيزت مي‌گفت
از غارت جان و دل نمي‌آسايد		زلف تو که در فتنه کنون مي‌آيد
بس روز قيامت که جهان آرايد		واي از شب زلف تو که گر کار اينست
مکتوب تو هم دليريي ننمايد		گر بنده ز آب مي‌بترسد شايد
بايد که يکي جواب از اين سو آيد		آخر دو سه خدمتم از آن سو آمد
ماتم‌زده نيست بر کجا مي‌گريد		با گل گفتم ابر چرا مي‌گريد
بر عمر من و عهد شما مي‌گريد		گل گفت اگر راست همي بايد گفت
هر شب ز شب گذشته افزون گريد		باري بنگر که چشم من چون گريد
گر چشم بود ستاره را خون گريد		از چشم ستاره بار خون افشانم
اين ابر که زار بر چمن مي‌گريد		گفتم ز فراق ياسمن مي‌گريد
بر خنده‌ي يک هفته‌ي من مي‌گريد		گل گفت به پاي خويشتن برشکنم
وز اشک ز ديده خون دل مي‌باريد		يک شب مه گردون به رخت مي‌نگريد
وان خال بدان خوشي از آن گشت پديد		يک قطره از آن بر رخ زيبات چکيد
بر خدمت تو هيچ سعادت نگزيد		آن روز که بنده خاک خدمت بوسيد
ابرام به خانه برد و اميد بريد		وامروز چو رنگ و رونق خويش نديد
تيمار جهان اميدم از جان ببريد		بيداد فلک پرده‌ي رازم بدريد
کين کار مرا کناره‌اي نيست پديد		اي دل پس ازين کناره‌اي گير و برو
واندوه فراق پرده بر من بدريد		زان پس که وصال روي در پرده کشيد
خود خواب همي به خواب نتوانم ديد		گفتم که مگر توانمش ديد به خواب
وز نامه‌ي آرزو سوادي نرسيد		شد عمر و زمانه را جوادي نرسيد
دردا که به دامن مرادي نرسيد		دستي که به دامن قناعت نزديم
وي وصل غرض تويي سر از پيش برآر		اي عشق بجز غمم رفيقي دگر آر
گر وقت آمد بريز و عمرم به سر آر		وي هجر بگفته‌اي بريزم خونت
وين کار ز دست من برونست اين بار		در دست غمت دلم زبونست اين بار
دست تو بهست ودست خونست اين بار		وين طرفه که با تو نرد جان مي‌بازم
وامروز غم جدايي و فرقت يار		دي ما و مي و عيش خوش و روي نگار
جان بر سر امروز نهم دي باز آر		اي گردش ايام ترا هر دو يکيست
تا من چو خران همي جهم بر آخر		گويي که ميفکن دبه در پاي شتر
\N		گر نه زندت صلاح قواد پسر
دل محنت تازه چاشني کرد آخر		من بر ... اين سخن زنم ... ي پر
عشقي که فرود برد جهاني به زمين		سوگند هلاک جان من خورد آخر
بر من شب هجر تو سرآيد آخر		مي‌جست و هم از زمين برآورد آخر
دستي که ز هجران تو بر سر دارم		اين صبح وصال تو برآيد آخر
ما با اين همه غم با که گساريم آخر		از وصل به گردنت درآيد آخر
کس نيست که با او نفسي بتوان زد		وين غصه دمي با که برآريم آخر
اي ماه تمام برنيايي آخر		تنها همه عمر چون گذاريم آخر
چون جان به لطافت و چو ماهي به جمال		جاني که همي رخ ننمايي آخر
راي تو که آفتاب فضلست و هنر		جان من و ماه من کجايي آخر
ناکرده برو تمام راي تو گذر		گر ياد کند نيم شب از نيلوفر
خورشيد ز راي مقتفي دارد نور		از آب به خاصيت برافرازد سر
وز رايت اين رايت دين شد منصور		وز دولت سنجريست گيتي معمور
دي گر بفزود عز دين عدل عمر		احسنت زهي خليفه سلطان دستور
امروز به صد زبان جهان مي‌گويد		وز جور تهي کرد زمين عدل عمر
اي راي تو آفتاب و اي کلک تو تير		اي عدل عمر بيا ببين عدل عمر
داني همه علمها مگر غيب خداي		وي چون تو جوان نبوده در عالم پير
هستم شب و روز و روز و شب در تدبير		داري همه چيزها مگر عيب و نظير
هان تا ز قصاص من نترسي که مرا		تا خصم ترا چون کشم اي بدر منير
منصوريه هر گزت درآمد به ضمير		هم گردن تيغ هست و هم گردن تير
هين کو لب غنچه گو بيادست ببوس		کاين به درت موکب ميمون وزير
اي چرخ نفور از جفاي تو نفير		کو دست چنار گو بيا دست بگير
اي عمر گريزان ز توام نيست گزير		وي بخت جوان فغان از اين عالم پير
اي دل هم از ابتدا دل از جان برگير		وي دست اجل ز دست غم دستم گير
يا ني مزن اين حلقه و راه اندر گير		وانگه به فراغت پي آن دلبر گير
از دست تو بنده داستاني شده گير		وين هم به مزاج آن صد ديگر گير
دل رفت و نماند جان و تن بر خطرست		وز مهر نشانه‌ي جهاني شده گير
جز بنده رفيق و عاشق و يار مگير		من ماندم و عشق و نيم جاني شده گير
در کار تو کارم ار به جان يابد دست		غمخوار توام عمر مرا خوار مگير
تو پاي به کار برمنه کار مگير		تو پاي به کار برمنه کار مگير
گوي تو زحل به پاسباني سپرد		مريخ سلاح چاوشان تو برد
گر چاوش تو به پاسبان برگذرد		در ملکت تو چه بيش و کم خواهد شد
وان جان به هزار درد بي‌درمان برد		با آنکه غم عشق تو از من جان برد
انگشت به هيچ شاديي نتوان برد		تا دسترسي بود مرا در غم تو
کاندر بد و نيک هيچ يادش نارد		خود عهد کسي کسي چنين بگذارد
خاک در تو نشان رويم دارد		جانا ز وفا روي مگردان که هنوز
پيشش غم ناآمده نتوانم خورد		چون نيست يقين که شب چه خواهد آورد
امروز چه دانم که چه مي‌بايد کرد		فردا چو ندانم که چه خواهد بودن
از هيچ فلک به دست نتوان آورد		آن نور که ملک يافت از روي تو فرد
خورشيد به نور پيسه نتواند کرد		وان سايه که بر زمانه عدلت پوشيد
خشک و تر آسمان به يک جو نخرد		عاقل چو به حاصل جهان درنگرد
حاشا چو سگي که قي کند خود بخورد		کو هرچه دهد يا که بيارد ببرد
گردن به حساب عمر من برشمرد		هر تيره شبي که ره به روزي نبرد
گرچه به هزار گونه محنت گذرد		با اين همه ماتم فراقش دارم
رحم آرد اگر به چشم دشمن نگرد		آن کو به من سوخته خرمن نگرد
تا رنجه شود نخست و در من نگرد		آنرا که به عشق رغبتي هست کجاست
چرخ اين سه شبم به روي تيمار آورد		سي سال درخت بخت من بار آورد
تا دشمنم از دوست پديدار آورد		زان روي به رويم اين قدر کار آورد
هرگز غم اين جهان خونخواره نخورد		بوطالب نعمه آن جهاني همه مرد
از نام پدر دامن حرصش پر کرد		هر طالب نعمت که بدو روي آورد
چون بي‌خبران همي به سر بايد برد		اين عمر که سرمايه‌ي ملکيست نه خرد
روزي به هزار مرگ مي‌بايد مرد		وز غبن چنين زنگيي پيش از مرگ
بي‌تو شب من بدان درازي گذرد		موري که به چاه شست بازي گذرد
گويي که همي بر اسب تازي گذرد		وان شب که مرا با تو به بازي گذرد
با چند هنر کز چو مني نگزيرد		در عرصه‌ي ملکي که کمي نپذيرد
بوطالب نعمه کو که دستم گيرد		خورشيد فراغتم فرو مي‌ميرد
زلف تو زره‌گري از آن مي‌گيرد		روي تو به دلبري جهان مي‌گيرد
لعلت به شکر طوطي جان مي‌گيرد		جزعت به نظر زبان دل مي‌بندد
گل پرده ز روي با تو چون درگيرد		روي تو که شمع لاله زو درگيرد
تا چادر غنچه باز در سر گيرد		برخيز و به عزم گلستان موزه بخواه
کمتر غم جان بود که در من گيرد		گر دست غم تو دامن من گيرد
گر روي زمين به جمله دشمن گيرد		از دوستي تو برنگردانم روي
يک روزه غمت به عمر جاويد ارزد		خاک قدم تو تاج خورشيد ارزد
وين نوميدي هزار اميد ارزد		شکر ايزد را که از تو نوميد شدم
در حادثه‌اي چو رنگ قهر آميزد		راي تو که صلح روز ملک انگيزد
آرام طبيعي از زمين برخيزد		تعجيل حقيقي از فلک بگريزد
وصلت به کشيدن بلايي ارزد		جانا غم تو به هر عطايي ارزد
اين تهمت تو به خون بهايي ارزد		در تهمت تو اگر بريزندم خون
از مسند و استناد او کي نازد		رايت که جهان به پشت پاي اندازد
تا چرخ ازو مسند ملکي سازد		توپاي به خاک برنه‌اي صدر جهان
انديشه چگونه رنگ شعر آميزد		روزي که خرد سرشک رنگين ريزد
چون سايه‌ي ايزد از جهان برخيزد		نور از رخ آفتاب هم بگريزد
ملک غم تو به هر سليمان نرسد		تشريف هواي تو به هر جان نرسد
کان درد به طالبان درمان نرسد		درمان طلبان ز درد تو محرومند
نه دور فلک همي بدل خواهد شد		نه مشکل روزگار حل خواهد شد
تا روز دو بر باد اجل خواهد شد		زين پس من و عشق و مي که اين روزي دو
وز دست غمت زير و زبر خواهم شد		از عشق تو درجهان سمر خواهم شد
گريان گريان به خواب درخواهم شد		وانگه زپس هزار شب بي‌خوابي
کان ماند و بس که از کفت بخروشد		عدل تو چو سايه بر ممالک پوشد
خورشيد به ماه مشتري مي‌نوشد		چون مي‌نوشي که نوش بادت گويي
شايسته‌ي صحبت دل‌افروز نشد		آخر دل من به وصل پيروز نشد
شب گشت و شب فراق او روز نشد		دردا که به عشوه روز عمرم زغمش
تا بر همه خسروان خداوند نشد		راي تو به هيچ راي خرسند نشد
تا ملک خراسان چو سمرقند نشد		رايات تو از پاي‌فلک بنشيند
وز جور توام زمان زمان مي‌نالد		با آنکه زمانه جز بدي نسگالد
ازمنت ترياک خسان مي‌نالد		از خوردن آن زهر نمي‌نالد دل
آن کار که داند که کجا انجامد		زلف تو به فتنه باز بيرون آمد
باشد که از اين فتنه فرو آرامد		آرام دهش دو روز در زير کلاه
گرد سپهت زبر فلک زير آمد		تا راي تو از قدح به شمشير آمد
تا باز که از ملک جهان سير آمد		نصرت به زبان تيغ تيزت مي‌گفت
آني که درت قبله‌ي آفاق آمد		آني که کفت ضامن ارزاق آمد
اول حسن علي اسحق آمد		مقصود جهان تو بودي آخر به وجود
گويي که همه به کام بدخواه آمد		رنجي که مرا ز هجر آن ماه آمد
هان اي اجل ار نمرده‌اي گاه آمد		افزون ز هزار بار گويم هرشب
زلفين تو چون دسته‌ي شمشاد آمد		رخسار تو چون سوسن آزاد آمد
کز دست تو همچو من به فرياد آمد		برچنگ تو گويي که ز بيداد آمد
دل دست زجان بشست و دامن بفشاند		آن روز که جان نامه‌ي عشق تو بخواند
آن نيز بقاي عمر تو باد نماند		وان صبر که خادمت بدان آسودي
ننشست که تا به روز هجرم ننشاند		خوي تو ز دوستي چو دامن بفشاند
دل ماتم جان نداشت ديگر چه بماند		گويي که اگر چنين بماني چه کنم
عشقي که ترا سلسله مي‌جنباند		اي دل ز هزار ديده خون مي‌راند
بنشين که به روز محنتت بنشاند		خوش خوش به دعاي شب ميفکن کارت
هشدار که در خونت بسي گرداند		اي ديده دل آيت بلا مي‌خواند
من بيزارم تو داني و دل داند		اين بار گرش موافقت خواهي کرد
آنگه بنشين که نزد خويشت خواند		با آنکه همه کار جهان او راند
نامردم اگر يکي نشانم داند		با آنکه همه ملوک نامم دانند
گردون ز شرف به خاک پايت ماند		خورشيد به روشني رايت ماند
فردوس به عرصه‌ي سرايت ماند		دوزخ به عتاب جان‌گزايت ماند
هم برق به تيغ جان ستانت ماند		هم ابر به دست درفشانت ماند
هم ژاله به باران کمانت ماند		هم رعد به کوس قهرمانت ماند
وز چشم تو عقل شوخ و ديوانه بماند		با روي تو از عافيت افسانه بماند
خورشيد ز سايه‌ي تو در خانه بماند		ايام زفتنه‌ي‌تو در گوشه نشست
فهرست سعود آسمان بود نماند		مسعود سعادت جهان بود نماند
چون آنکه ازو خلاصه آن بود نماند		گو خواه بمان جهان کنون خواه ممان
در کيسه‌ي عقل نقد تمييز نماند		ما را بجز از نياز هيچ چيز نماند
چندان بگريستم که آن نيز نماند		گه گاه به آب ديده دل‌خوش شدمي
گر هيچ کسي نداند ايزد داند		چندان که مرا دلبر من رنجاند
تا بر سر آب و آتشم ننشاند		يک دم زدن از پاي فرو ننشيند
چون يک شبه ماه شد به جامت ماند		چون روز علم زد به حسامت ماند
روزي به عطا دادن عامت ماند		تقدير به عزم تيزکامت ماند
بر يک يک مويم آب رنجوري ماند		يکباره مرا بلايت از پاي نشاند
وان سيم و زري که بود بر خاک فشاند		چون سيم و زرم بر آتش تيز گداخت
تا باغ چهار طبع پيراسته‌اند		تا طارم نه سپهر آراسته‌اند
چتوان کردن چو اين چنين خواسته‌اند		در خار فزوده و ز گل کاسته‌اند
در خصمي من به مشورت بنشستند		چشم و دل من که هرچه گويم هستند
واخر دستم ز بي غمي بر بستند		اول پايم بر درغم بشکستند
هر يک دو سه روز رنگ و بويي دادند		ياران به جهان چشم چو گل بگشادند
ازبار يگان يگان فرو افتادند		چون راست که بر بهار دل بنهادند
با عشق يکي شوند و آبم ببرند		زان پس که دل و ديده بر من سپرند
اي صبر نگويي که ترا با چه خورند		صبرا به تو آيم غم کارم بخوري
تا مرد وشي چو بوالحسن باز آرند		بس دور که چرخ و اختران بگذراند
تا ماتم مردمي و مردي دارند		کو حيدر هاشمي و کو حاتم طي
ور صحبت او به سايه‌ي او خرسند		چون سايه دويدم از پسش روزي چند
کو سايه برين کار نخواهد افکند		امروز چو آفتاب معلومم شد
پاي تو فرو گلست و اين پايه بلند		اي دل چه کني به عشوه خود را خرسند
چون طفل زانگشت مزيدن تا چند		بالغ شده‌اي ببر زباطل پيوند
شادم که مرا غمت بدين روز افکند		پست افکندم غم تو اي سرو بلند
عذر من و آزار تو آخر تا چند		داد من و بيداد تو آخر تا کي
لعل تو نهال شهد و شکر شکند		زلف تو مصاف عنبر تر شکند
وانگه دو سه روز خويشتن برشکند		گل کيست که با رخ تودر باغ آيد
وز زلف کمانم به سخن دور افکند		دلدار دل مرا ز من باز افکند
برد از پس گوش خويشتن دور افکند		امروز که پي به چين زلفش بردم
دل صحبت من بدان جهان باز افکند		دلبر چو ز من قوت روان باز افکند
روزي دو سه از براي جان باز افکند		صبر از پي دل هم شدني بود وليک
تا خون دل آرايش خوانت نکند		گردون به خيال سير نانت نکند
تا غارت جان و خان و مانت نکند		وانگاه دلش ز غصه خالي نشود
بر تير قضا تير تو افسوس کند		در بزمگهي که مطربي کوس کند
دجله به در ريش زمين بوس کند		رايات تو گر روي به بغداد نهد
در دست فراق و پاي ايام افکند		خوش خوش چو مرا دم تودر دام افکند
من سوخته دل را طمع خام افکند		اي دوست بدين روز که دشمنت مباد
وانچه از تو گمانست يقينم نکند		شادم به تو گر فلک حزينم نکند
گر چرخ سزا در آستينم نکند		اکنون باري دست من و دامن تست
وز غنچه نخست هفته‌اي ناز کنند		گلها چو به باغ جلوه را ساز کنند
از شرم رخت ريختن آغاز کنند		چون ديده به ديدار جهان باز کنند
تا خواجه‌ي هجر ترکتازي نکند		سلطان غمت بنده‌نوازي نکند
تا شحنه‌ي غم دست‌درازي نکند		از والي وصل تو نشاني بايد
زيشان نه بس اينکه بخل را دين نکنند		اين طايفه گر مروت آيين نکنند
امروز همي به سحر تحسين نکنند		رفت آنکه به نظم و شعر احسان کردي
تا ملک عراق چون خراسان نکند		شمشير تو با خصم تو پيمان نکند
تا پيش در خليفه جولان نکند		اسب تو ز تاختن فرو ناسايد
از تعبيه‌ي زمانه کم آگاهند		قومي که در اين سفر مرا همراهند
نقش آن باشد که نقشبندان خواهند		ما مي‌کوشيم و آسمان مي‌گويد
با خلق همان شيوه چرا نگزيند		گردون چو نشست و خاست تو مي‌بيند
چون برخيزي گرد ستم بنشيند		چون بنشيني باد سخا برخيزد
در پيش تو دسته دسته بر کاخ شود		گل يک شبه شد هين که چو گستاخ شود
تا جامه دريده غنچه بر شاخ شود		خيز اي گل نوشکفته درشو به چمن
وين ماتم هجر دوستان سور شود		آخر غم غور از دلم دور شود
فرمانده‌ي گيتي به نشابور شود		لشکرکش گردون چو درآيد به حمل
کي در غم عيد و بند نوروز شود		آنرا که خرد مصلحت‌آموز شود
هر شب به عافيت بر او روز شود		عيدي شمرد که روز نوروز شود
هم حادثه يار و حيله‌آموز شود		تسليم چو بر حادثه پيروز شود

هر سان که بود چو حالها گردانست

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته